بخشی از مقاله
تأثیر آموزش هوش هیجانی بر کاهش پرخاشگری و افزایش سازگاری
چکیده
پژوهش حاضر از نوع نیمه آزمایشی و از طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه كنترل است كه باهدف بررسی تأثیر آموزش هوش هیجانی بر كاهش پرخاشگری و افزایش سازگاری فردی، اجتماعی دانش آموزان دختر پایه ششم ابتدایی انجام گرفت جامعه ی آماری كلیه ی دانش آموزان دختر پایه ششم ابتدایی شهرستان خواف می باشند.در این پژوهش، از روش نمونه گیری مبتنی بر هدف و بصورت تصادفی استفاده شده است . به این صورت كه از بین دانش آموزان دختر پایه ششم مقطع ابتدایی شاغل به تحصیل در مدارس، 03 دانش آموز انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش 11- نفر- و كنترل 11- نفر- قرار گرفت. ابزار پژوهش شامل دو پرسشنامه می باشد: -1 پرسشنامه ی سازگاری فردی- اجتماعی كالیفرنیا -2 پرسشنامه ی پرخاشگری باس و پری و جلسات مداخله آموزش هوش هیجانی بهره گرفته شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار Spss20 استفاده شده است. در مرحله ی نهایی داده ی حاصل با استفاده از آمار توصیفی و آزمونهای آماری كلموگروف ـ اسمیرنوف، تحلیل كواریانس یکطرفه، t دو گروه مستقل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و نتایج زیر حاصل شد: آموزش هوش هیجانی بر كاهش پرخاشگری و افزایش سازگاری فردی، اجتماعی دانش آموزان تأثیر دارد.
واژگان کلیدی: پرخاشگری، سازگاری فردی- اجتماعی، هوش هیجانی.
مقدمه
هیجان پدیدهای است كه هر روز در برخورد تن و روان مالحظه میشود -پارسا، 1031، ص .-113 میراث ژنتیک، به هریک از ما مجموعهای از هیجان های مشخص را عطا كرده است كه خلق و خوی ما را تعیین میسازد اما باید گفت مدارمغزی دست اندكار هیجانها، به صورت غیرمعمول، انعطافپذیر است دروس عاطفی كه در دوران كودكی درخانه و مدرسه فرا میگیریم به مدارهای هیجانی ما شکل میدهند و ما را در زمینه مبانی هوش هیجانی صالح تر ـ یا ناصالحتر میسازند -پارسا، 1031، ص .-23
گلمن-1113- 1 هوش هیجانی2 را به صورت ظرفیت شناخت احساسات خود و دیگران، ترغیب خود و كنترل عواطف در خود و مدیریت متناسب روابط تعریف میكند -گلمن، 1113؛ به نقل از شعرباف و همکاران، 1031، ص .-11بیش از دو دهۀ پژوهش در زمینه تعامل بین هیجان و شناخت، بنیان های الزم را برای گسترش مفهوم هوش هیجانی فراهم ساخته است -فورگاس0، .-2331
هوش هیجانی در شکل گیری، گسترش و ادامه تعامالت انسانی مؤثر، نقش مهمی دارد و عموماً یکی از عوامل اساسی هوش هیجانی این است كه فرد راهبردهای ارتباطی را چگونه و در چه زمانی و به چه شکل مورد استفاده قرار دهد. هوش هیجانی مجموعه ای از قابلیت های غیر شناختی است كه توانایی فرد را در سازگاری با مقتضیات محیطی و فشارهای جامعه افزایش می دهد -موسوی لطفی، .-1033
به طور كلی می توان گفت كه هوش هیجانی پیش بینی موفقیت را ممکن می سازد، زیرا نشان می دهد كه چگونه فرد بالفاصله دانش خود را در موفعیت های مختلف به كار می گیرد. به عبارت دیگر هوش هیجانی به تفاوت های افراد در ادارک، پردازش، تنظیم و به كار گیری اطالعات هیجانی اشاره دارد -افتخار صعادی و همکاران، 1033، ص .-101
بیان مسئله
هیجانهاهمیشهموردتوجه انسانبوده است، زیرا در هرتالش و در هر اقداممهمبشری،بهطریقینقش دارند. پیشرفتهای اخیر در زمینه روا نشناسیسالمت،بهداشت روان و طب رفتارینقشهیجان را در سالمت و بیماری انسا نهاموردتوجهقرار داده است.اما عبارت هوش هیجانی ابتدا در سال 1131 توسط وین پین4 مطرح و توسط دانیل گلمن 1111 محبوبیت یافت. بیشترین پژوهش ها در این زمینه توسط پیتر سالووی1 و جان مایر6 در دهه 13 صورت گرفته است. مدل سالووی-مایر هوش هیجانی را به صورت ظرفیت درک اطالعات هیجانی و استدالل در هنگام وجود هیجان تعیریف می كند. آنها توانائی های هوش هیجانی را به چهار زمینه زیر تقسیم می كند: - 1 توانایی درک و تشخیص دقیق هیجان های خود و دیگران - 2 توانایی استفاده از هیجان ها برای تسهیل فکر -0 توانایی درک معانی هیجان ها -4 توانایی مدیریت و اداره كردن هیجان ها -مایر و سالووی، 1111؛ به نقل از افتخار صعادی و همکاران، 1033، ص .-1
در مورد اینکه میتوان هوش هیجانی را افزایش داد یاخیر،نظرات مختلفی وجود دارد ولی آنچه به صراحت میتوان برآن تاكیدكرد این است كه حتی اگرنتوان هوش هیجانی افراد را تغییر داد، شایدبتوانبه افراد،مهارت های هیجانی را آموزش داد و به معلومات آنها در این زمینه افزود. مایرمعتقد است: هوش هیجانی یک نوع ظرفیت روانی برای معنابخشی و كاربرد اطالعات هیجانی است. افراد در موردهوش هیجانی دارای ظرفیت های متفاوتی هستند: بعضی در حدمتوسط و بعضی دیگرتوانمندهستند. قسمتی از این ظرفیت،غریزی و قسمتی دیگرحاصل آن چیزی است كه ازتجارب ناشی میشود و همین قسمت است كه میتوان به وسیله كوشش،تمرین و تجربه ارتقا داد. سالووینیزمعتقد است كه بسیاری از مهار ت های یكه قسمتی از هوش هیجانی هستندمیتوانندیادگرفته شوند. روان درمانی،مشاوره،مربیگری و آماده سازی، راه هایی هستندكه به وسیله آنهامیتوان هوش هیجانی را افزایش داد. مفهوم هوش هیجانی به عنوان یک عامل سازمان دهنده برای تفکر و برنامه ریزی مربیان تعلیم و تربیت به اثبات رسیده است و به كوشش های پراكنده ای كه به عنوان پیشگیری اولیه محسوب میشود، انسجام بخشیده و آنها را در یک دیدگاه متحد ارایه می دهد. در مورد اكتساب هوش هیجانی میتوان گفت كه یادگیری مهارت های هیجانی از منزل و باتعامل كودک - والدشروع میشود؛بنابراین فرصت های یادگیری مهارت های هیجانی همیشه مساوی نیست-برادبری و گریوز1،.-2330
هوش هیجانی در شکل گیری، گسترش و ادامه تعامالت انسانی مؤثر، نقش مهمی دارد و عموماً یکی از عوامل اساسی هوش هیجانی این است كه فرد راهبردهای ارتباطی را چگونه و در چه زمانی و به چه شکل مورد استفاده قرار دهد. هوش هیجانی مجموعه ای از قابلیت های غیر شناختی است كه توانایی فرد را در سازگاری با مقتضیات محیطی و فشارهای حاصله افزایش می دهد -موسوی لطفی، .-1033
معروف ترین چهره در این حوزه، دانیل گلمن، هوش هیجانی را مجموعه ای از توانایی ها مانند خودآگاهی، همدلی، خود نظم بخشی، انگیزش خود و مهارت های اجتماعی تعریف كرده است -گلمن، 1111، به نقل از واتکین2، .-2333
بار-آن0 نظریه پرداز دیگری است كه هوش هیجانی را به عنوان یک سری از ظرفیت ها، قابلیت ها و مهارت های غیر شناختی می داند كه توانایی های خود را در برخورد موفقیت آمیز با مقتضیات و فشارهای محیطی افزایش می دهند.
نتایج بسیاری از پژوهش ها نشان می دهد كه هوش هیجانی، بر خالف هوش شناختی یک توانایی ثابت و تغییر ناپذیر نیست، بلکه قابل رشد و تغییر است و می توان از طریق آموزش های ویژه، میزان آن را افزایش داد و سطح كمی و كیفی آن را بهبود بخشید.
براساس بسیاری از تحقیقات رابطه معنی داری بین هوش هیجانی و متغیرهای زیادی از جمله پرخاشگری و سازگاری به دست آمده است.
پرخاشگری، عبارت است از رفتاری كه هدف آن صدمه زدن به خود یا به دیگران باشد -كریمی، .-1031 پرخاشگری، رفتار فیزیکی كامالآشکاری است كه هدف آن صدمه زدن به شخص یاشیییا سیستم می باشد كه باعث اجتناب دیگرانیا مقابله به مثل آنان می شود. در انسانها، پرخاشگری زمانی رخ می دهد كه تعادل تکانه و كنترل درونی بر هم بخورد -سادوک و سادوک4، .-2330
پرخاشگری به عنوان یک از با اهمیت ترین مسایل دوره نوجوانی مورد توجه است. این در حالی است كه قلدری و پرخاشگری پیامدهای منفی زیادی می تواند برای آنان داشته باشد.
هم چنین یکی از مسائل مهم دوره نوجوانی، ناسازگاری نوجوان است. طبق گزارش سازمان ملل در سالهای دهه 1133 بیش از هفتاد درصد از جرایم را نوجوانان كمتر از 13 سال مرتکب شده اند. این رفتارهای ناسازگارانه هم برای جامعه و هم برای رشد افراد نوجوان مخاطه آمیز بیان شده است. آنچه از متون تخصصی بر می آید این است كه سازگاری موفق بسته به عملکرد یکپارچه توانش های هیجانی دارد -افتخار صعادی و همکاران، 1033، ص.-143
سازگاری یک مفهوم عام است و به همه راهبردهایی كه فرد برای اداره كردن موقعیت های استرس زای زندگی اعم از تهدیدهای واقعی یا غیر واقعی به كار می برد گفته می شود.
داشتن آموزش هایی مبتنی بر تنظیم هیجان ها الزم است بنابراین در این پژوهش سعی بر این است به بررسی تأثیر آموزش هوش هیجانی بر كاهش پرخاشگری و افزایش سازگاری فردی و اجتماعی در دانش آموزان دختر پایه ششم ابتدایی پرداخته شود.
اهمیت و ضرورت موضوع
آموزش و پرورش مهارت های هیجانی و اجتماعی می تواند هم در درازمدت و هم در كوتاه مدت موجب موفقیت افراد باشد. با گنجاندن مفهوم هوش هیجانی در برنامه آموزشی مدارس می توان به دانش آموزان كمک كرد تا بهتر با فشارهای تحصیلی مقابله كنند و كمتر دچار مشکالت هیجانی یا ترک تحصیل شوند. الیاس و همکاران--2330 در مطالعه ای برای بررسی نقش آموزش های هیجانی در پیشرفت تحصیلی به این نتیجه رسیدند كه آموزش مهارت های هیجانی و اجتماعی در مدارس از اهمیت برخورداراست و می تواند به گونه ای مثبت تاثیرات دراز مدتی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان داشته باشد - الیاس و همکاران به نقل از جهان بخش،.- 1012 برنامه های آموزشی مهارتهای هوش هیجانی در مدارس به دانش آموزان كمک می كند تا احساسات و هیجان های خود را مدیریت كنند و همچنین سبب می شود كه آنان در آموزش شناختی استاندارد نیز نمرات بهتری كسب كنند. با تشویق كودكان به پروراندن تمامی استعدادها و توانایی هایی كه كه عمال آن ها را در انجام كارهایشان یاری می كنند، مدارس به مراكزی برای پرورش مهارت های زندگی مبدل می شوند -حنیفی و دیگران، 1031؛ به نقل از جهان بخش، .-1012
مفهوم هوش هیجانی كه در آغاز توسط سالووی مایر - 1113- مطرح شده تفاوت های فردی را در چگونگی استدالل درباره احساسات خویش روشن یمی سازد، هوش هیجانی به عنوان گونه توانایی، عبارت است از ظرفیت درک، ابراز، فهم، كاربرد و مدیریت -مهار- هیجان ها در خود و دیگران -افتخار صعادی و دیگران، 1033، ص.-103
یافته ها در خصوص دانش آموزان آسیب زا، هم چون پرخاشجوی، آسیب پذیر هم چون آنها كه ترک تحصیل می كنند. نشان می دهد كه هر دو گروه در ویژگی هوش هیجانی عملکرد ناكارآمدی دارند و بیانگر توانایی پائین آنها در مقابله با استرس ها و سازگاری در روابط بین فردی و درون فردی كه از مؤلفه های هوش هیجانی است، می باشد - مک پیل1،2336 به نقل از كیمیایی و همکاران، 1013، ص .-116
از این نقطه نظر، اخیراً مداخله هایی برای ارتقاء بهبود هوش هیجانی به خصوص برای كودكان، نوجوانان، مدیران و افرادی كه مشکالت عاطفی دارند طراحی شده است -متیوس2، رندیز و روبروتس0، -2332 كه یافته ها بیانگر تأثیر آموزش این مداخله ها بر شیوه های مقابله با فشار روانی دانش آموزان -شریفی، -1036، ارتقاء سالمت روان افراد -اسماعیلی، - 1036، افزایش مؤلفه های آن در دانش آموزان -قنبری هاشم آبادی، -1031 و افزایش سازگایر دختران فراری -محرابی، -1031 است. هم چنین آموزش این صفت به كاهش مشکالت رفتاری دانش آموزان نوجوان -فریدمن4، -2330، كاهش پرخاشگریف افزایش رفتارهای جرأت مندی و باورهای مثبت در رابطه با خود كارآمدی نوجوانان فراری -كروون 1، -2336 و كاهش رفتارهای پرخاشگرانه نوجوانان -ونروی6، -2336 و حتی در محیط های شغلی به عملکرد تیمی بهتر و كاهش چسبندگی گروهی -كویدباخ و هاتسن1، -2331 منتهی می شود - كیمیایی و همکاران، 1013، ص .-116
گروس مونیرو و شن- 2333- 3 با انجام پوهشی روی 101 دانشجوی دوره كارشناسی نشان دادند، 11 هفته آموزش هوش هیجانی تفاوتی معنی دار بین دو گروه تجربی و كنترل در مؤلفه های هوش هیجانی؛ مثل درک و ابراز هیجان ها، آسان سازی تفکر، استفاده از هیجان ها و كنترل مدیریت هیجان ها ایجاد می كند -به نقل از ملکی، .-1013
آجاهی و فاتوكان- 2331- 1 در تحقیقی اثر شش هفته آموزش هوش هیجانی را بر عملکرد ورزشی 12 ورزشکار مرد غیر حرفه ای رشته های بسکتبال، هندبال، والیبال و وزنه برداری بررسی كردند و به این نتیجه رسیدند كه آزمودنی های تحقیق در مقایسه با گروه كنترل با شناخت بیشتر هیجانات خود و دیگران عملکرد بهتری در پس آزمون نشان دادند -به نقل از ملکی، .-1013
درزمینـۀهـوش هیجانی نیز، مطالعات لیونز و اشنایدر -2331- نشان داده است كه هوش هیجانی باال در مواجهـه با تکالیف پر استرس، سبب رقابت وعملکرد بهتردانش آموزان می شود. همچنین در پژوهش زهراكار--1036 میان هوش هیجانی و عملکرد تحصیلی دانشجویان، رابطه معنادار مشاهده شده است.
كاناگوسی و پیترسون 13 در سال 1113 با انجام مطالعاتی بر روی 111 دانش آموز دبیرستانی با استفاده از هوش هیجانی بار-آن دریافتند كه دانش آموزان با هوش هیجانی باالتر در مدرسه، خانه و رابطه با دوستان و محیط كار نسبت به سایر دانش آموزان شکست را كمتر تجربه می كنند-لیوارجانی وغفاری، .-1031
ثمری وطهماسبی--1036 در بررسی رابطه هوش هیجانی با پیشرفت تحصیلی، سن و جنس در دانشجویان دریافتند، اگرچه بین دختران و پسران در خرده مقیاس های هوش هیجانی تفاوت معنی دار وجود دارد، اما در نمره كل هوش هیجانی تفاوت معناداری وجود ندارد.
در بررسی رابطه هوش هیجانی با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پایه سوم دبیرستان، دهشیری دریافت كه میزان همبستگی بین هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی برابر r= 3/01 است كه از لحاظ آماری در سطح p‹ 3/31 معنادار می باشد.
پژوهش حسن زاده و ساداتی كیادهی--1033، نشان داد كه هوش هیجانی مدیران زن و مرد متفاوت است. بررسی هوش هیجانی و رابطه آن با پیشرفت تحصیلی در دختران شهری و روستایی شهرستان قشم با دامنه سنی 11 سال نشان داد كه هوش هیجانی رابطه مثبتی با پیشرفت تحصیلی دارد و نمره هوش هیجانی دختران شهری از دختران روستایی باالتر است -سرودی و رفیعی ،.-1031
گیلفورد و مرسمان-2333-1، نیز تاثیر آموزش های هیجانی-اجتماعی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دارای اختالل خاص یادگیری را نشان دادند-لیوارجانی و دیگران، .-1031
جیمز كریستید2 با كار روی 201 دانشجوی سال اول و با بهره گیری از پرسش نامه هوش هیجانی بار-آن به مطالعه همبستگی هوش هیجانی و موفقیت تحصیلی پرداخت. نتایج نشان داد كه بین هوش هیجانی و موفقیت همبستگی پایین است. همچنین نتایج این مطالعه مبین این بود كه هوش هیجانی می تواند 1 تا 13 درصد واریانس شاخص موفقیت تحصیلی باشد- لیوارجانی و دیگران، 1031 -.داشتن آموزش هایی مبتنی بر تنظیم هیجان ها الزم است بنابراین در این پژوهش سعی بر این است به بررسی تأثیر آموزش هوش هیجانی بر افزایش سازگاری فردی و اجتماعی و كاهش پرخاشگری در دانش آموزان پسر پایه پنجم ابتدایی پرداخته شود.
اهداف پژوهش هدف کلی
بررسی تأثیر آموزش هوش هیجانی بر افزایش سازگاری فردی، اجتماعی وكاهش پرخاشگری دانش آموزان دختر پایه ششم ابتدایی
اهداف جزیی
بررسی تأثیر آموزش هوش هیجانی بر افزایش سازگاری فردی و اجتماعی دانش آموزان دختر پایه ششم بررسی تأثیر آموزش هوش هیجانی بر كاهش پرخاشگری دانش آموزان دختر پایه ششم
فرضیات پژوهش
-1 آموزش هوش هیجانی بر افزایش سازگاری فردی و اجتماعی دانش آموزان دخترپایه ششم تاثیر دارد.
-2 آموزش هوش هیجانی بر كاهش پرخاشگری در دانش آموزان دختر پایه ششم تاثیر دارد.
روش تحقیق
پژوهش حاضر از نوع مطالعات نیمه آزمایشی است و از طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه كنترل استفاده شده است. در این پژوهش، از روش نمونه گیری مبتنیبر هدف و بصورت تصادفی استفاده شد. به این صورت كه از بین دانش آموزان دختر پایه ششم مقطع ابتدایی شاغل به تحصیل در مدارس، 03 دانش آموز انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش 11- نفر- و كنترل 11- نفر- قرار گرفت. جامعه آماری پژوهش حاضر كلیه ی دانش آموزان دختر پایه ششم ابتدایی شهر خواف می باشند كه در شهرستان خواف مشغول به تحصیل بودندوجهت جمع آوری اطالعات بدست آمده از جلسات مداخله به منظور آموزش هوش هیجانی انجام شد كه این جلسات بصورت ده جلسه 03 دقیقه ای در بین دانش آموزان نمونه بود، پایه آموزش ها براساس مدل مایر و سالووی استوار شده است.
ابزارهای تحقیق
پرسش نامه سازگاری فردی و اجتماعی
این پرسشنامه در سال 1101 ساخته شد. در سال 1110 مورد تجدید نظر قرار گرفتو شامل 133 سؤال دو گزینهای از نوع -بله - خیر- است، اما در این تحقیق از فرم 13 سؤالی آن استفاده شده است. این آزمون به منظور سنجش جنبههای مختلف سازگاری افراد در زندگی بکار برده میشود. دارای دو قطب سازگاری شخصی و سازگاری اجتماعی است. در زمینه سازگاری اجتماعی شش مقیاس فرعی كه هر یک دارای پانزده سؤال است وجود دارد. بنابراین، شش نمره اختصاصی مربوط به عاملهایقالبهای اجتماعی، مهارتهای اجتماعی، عالیق ضد اجتماعی، روابط مدرسهای، روابط خانوادگی و روابط اجتماعی دارد و همچنین، یک نمره به عنوان سازگاری اجتماعی كلی از نمرههای مقیاسهای فرعی به دست میآید. اعتبار و پایایی برای مقیاس سازگاری شخصی در حدود 3/31 تا 3/11 و برای مقیاس سازگاری اجتماعی در حدود 3/31 تا3/11 گزارش شده است. این ضرایب برای مقیاسهای فرعی آزمون در دامنه 3/63تا 3/31 و برای كل آزمون 3/12 تا 3/10 قرار دارد -توزندهجانی و صدیقی، .-1031 -آخوندی، -1036 ضریب اعتبار آزمون را از طریق بازآزمایی روی 36 نفر از دانشآموزان عادی تهران 3/14 و با استفاده از فرمول شماره 23 كودرریچاردسون 3/31 بر آورد كرد.Stephens و -2331- Jonbert ضریب اعتبار آزمون را از طریق بازآزمایی روی 36 نفر 3/14 و با استفاده از فرمول شماره 3/31 Coder-Richardson 23 برآورد كردند.
