بخشی از مقاله
چکیده
امنیت به عنوان یکی از نیازهای اساسی شهر با گسترش روند شهرنشینی و افزایش تراکم جمعیتی اهمیتی مضاعف یافته است. یکی از ضرورتهای پیدایش و تداوم شهر، آرامش و آسایشی است که انسان شهرنشین از سکونت در چنین فضایی بدست میآورد. در این مقاله سعی بر آن است که به تأثیر بزرگراههای شهری در امنیت کاربریهای مسکونی پیرامونی پرداخته شود. بطوری که در ایجاد امنیت بزرگراهها عوامل متعددی تاثیرگذار میبا شند که میزان فا صله بزرگراهها از کاربریهای م سکونی شاخصترین عامل به وجود آورندهی امنیت ا ست. امنیت کاربریها در ایجاد بزرگراهها به عنوان مهمترین و زیربناییترین ا صل در تدوین ا ستراتژی تو سعهی بزرگراهها در جهان به شمار میآید. میزان فا صلهی بزرگراهها از کاربریها و امنیت در یک ارتباط تنگاتنگ میبا شند و شهروندان با وجود امنیت میتوانند در کاربریهای مسکونی اطراف آن ساکن شوند. علیرغم اهمیت این موضوع، اما همواره بسیاری از بزرگراهها با مشکل ناامنی روبهرو هستند. یکی از عمدهترین دلایل حل نشدن این مشکل در بزرگراهها میتواند بیتوجهی به کاربریهای م سکونی و شهروندان آن منطقه با شد که در این صورت بدون در نظر گرفتن امنیت اجتماعی و فردی در بزرگراهها، امنیت کامل در جامعه ایجاد نمی شود. روش انجام این پژوهش، تو صیفی-تحلیلی ا ست و گردآوری دادهها به کمک دو تکنیک مطالعات ا سنادی-کتابخانهای و بردا شتهای میدانی از طریق ابزارهای م شاهده و تکمیل پر س شنامه با حجم نمونهای 383 نفر از شهروندان پیرامون بزرگراه امام علی - ع - مشهد انجام گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که شهروندان خواهان امنیت بیشتر در محدوده میباشند تا بتوانند در امنیت کالبدی و اجتماعی مناسب به زندگی روزمرهی خود ادامه دهند.
کلمات کلیدی:
بزرگراه، امنیت، کاربریهای مسکونی، امنیت اجتماعی، امنیت فردی
-1 مقدمه
امروز امنیت از شاخصههای کیفی زندگی درشهرها میباشد و با بررسی جنبههای کیفی و کمی امنیت و ایمنی در هریک از فضاهای شهری و عناصر کالبدی شهری، میتوان میزان آسیبهای اجتماعی که از مهمترین پیامدهای آن میبا شد را شنا سایی نمود، بطوری که امروزه شهرها به موازات افزایش و گسترش جمعیت و فضاهای کالبدی با انواع مشکلات و آسیبهای شهری مواجهاند. امروزه افزایش جمعیت شهری و افزایش سکونت در مجاورت بزرگراهها و کمربندیهای اصلی شهری، موجب سازگاری کاربریهای مسکونی و تجاری موجود در اطراف بزرگراهها شده که خود باعث ایجاد عدم امنیت اجتماعی، کالبدی و عملکردی در محدود میگردد که در این راستا مدیران و برنامهریزان شهری به دنبال راهکارهایی جهت افزایش امنیت در ابعاد مختلف میباشند.
با تو جه به م حدودهی مورد م طال عه، بزرگراه ا مامعلی - ع - یکی از شریان های اصلی شهر مقدس مشهد میباشد و با بررسیهای صورت گرفته با این مسئله روبرو میشویم که آیا مناطق اطراف بزرگراه امامعلی - ع - با وجود قرار گرفتن در این شریان پرتردد باز هم دارای امنیت کافی از لحاط کالبدی اجتماعی و حریم مناسب هستند یا خیر؟ که اکنون برای شناسایی ارتقاء امنیت کالبدی و اجتماعی واحدهای م سکونی و رعایت حریم منا سب برای ساخت و سازهای کاربریهای م سکونی و همچنین شناخت راهکارهای جهت ا ستقرار آنها در اطراف بزرگراهها با استفاده از برداشتهای میدانی و نظرسنجی ساکنان محدودهی مورد مطالعه، به انجام این پژوهش پرداختهایم.
-2 ضرورت و اهمیت تحقیق
افزایش امنیت در شهر ها افزون به مزا یای ظاهری چون تقویت هویت، سرزندگی، کارایی و زیبایی فضا دارای این مزیت میباشد که مردم در فضای امن حضور مؤثرتری دارند، بنابراین زندگی، فعالیت و کسب و کار رونق بیشتری میگیرد، در نتیجه شاهد رشد روز افزون اقتصادی خواهیم بود. احساس امنیت در فضاهای شهری یکی از مهمترین شاخصهای کیفیت ف ضا مح سوب میگردد و اهمیت این مو ضوع به اندازهای ا ست که در طبقهبندی نیازهای ب شر که تو سط مازلو جامعه شناس و روانشناس آمریکایی مطرح گردیده است، امنیت پس از نیازهای فیزیولوژیکی - آب، غذا و ... - به عنوان دومین طبقه از بنیادیترین نیازها معرفی شده است.
ساخت و ساز صورت گرفته در حاشیه بزرگراهها بدون در نظر گرفتن حرایم که یکی از مشکلات خطر خیز چه از لحاظ اجتماعی و چه از لحاظ کاربری محسوب میشود و با افزایش جمعیت روبه افزون کلان شهرها، ساخت و ساز کاربری در اطراف بزرگراهها رخ میدهد. امروزه در کشورهای توسعه یافته احداث بزرگراهها با ضوابط و مقررات خاص، همزمان با تدوین طرح جامع شهر صورت میگیرد. نرخ شتابان رشد جمعیت و مهاجرتهای بسیار روز افزون به کلانشهرها و کمبود زمینهای قابل ساخت و ساز در مکانهای داخل شهر و نداشتن امکان رشد و توسعه شهری، باعث ایجاد مکانهای مسکونی در اطراف بزرگراههای شهری شده که فراهم نبودن زیرساختهای لازم نظیر کمبود پلهای هوایی و نبود امنیت فردی برای شهروندان و سرو صدای زیاد اتومبیلها و م سائلی از این قبیل، همگی باعث بروز مشکلات فراوانی شده است. آنچه که در این زمینه برای شهروندان حائز اهمیت است مسئلهی امنیت فردی و اجتماعی و ایجاد ساختمانهای عایق برای جلوگیری از سر و صدا میباشد.
باعنایت به مطالب فوق و با توجه به این که م شهد دومین کلان شهر ایران بوده و جمعیتی بیش از 2/5 میلیون نفر در آن ساکن میباشد و سالانه حدود 20 میلیون گردشگر را پذیرا است، لذا فاقد جانمایی مناسب برای ساخت و ساز جدید میباشد. شهروندان قشر متوسط و رو به پایین جامعه همهروزه برای تأمین نیاز خود و خانواده ناچارند تا با م شکلات و نبود امکانات کافی در کمربندی شهر ا ستقرار یابند. هرچند برخی از راهکار ها برای ایجاد بلند مرتبهسازی در مراکز شهری صورت گرفته است، ولی فرق چندانی نداشته و یا به علت زیاد بودن نرخ قیمت ساختمانهای مسکونی داخل شهری شهروندان توان خریداری آنرا نداشتهاند.
-3 اهداف تحقیق
با توجه به اهمیت موضوع و ضرورتهای انجام پژوهش و بنا به شرایط موجود در محدودهی مورد مطالعه، میتوان سه هدف ویژه را مطابق تأثیرات بزرگراههای شهری در امنیت کاربریهای مسکونی پیرامونی به شرح زیر ارائه نمود:
ارتقاع امنیت کالبدی و اجتماعی واحدهای مسکونی حاشیه بزرگراه امام علی - ع - .
رعایت حریم مناسب برای ساخت و ساز کاربریهای مسکونی. شناسایی راهکارها و مکانهای مناسب جهت استقرار کاربریهای مسکونی در اطراف بزرگراه امام علی - ع - .
-4 سوالهای تحقیق
دستیابی به الگوهای بهینه برای ایجاد جانمای مناسب بزرگراههای شهری و کاربریهای م سکونی اطراف آنها بدون توجه به شاخص ها و عوامل تأثیرگذار دستیابی به اهداف امکان پذیر نخواهد بود، لذا با توجه به اهداف اصلی و جهت تحقق آنها برخی سوالات طرح میگردد و مهمترین آن را میتوان به صورت زیر ارائه داد:
چگونه میتوان امنیت کالبدی و اجتماعی واحدهای مسکونی حاشیه بزرگراه امام علی - ع - را ارتقاء داد؟
آیا در وضع موجود بزرگراه امام علی - ع - ، حریم مناسب برای ساخت و ساز کاربریهای مسکونی رعایت شده است؟ راهکارهای مناسب جهت استقرار کاربریهای مسکونی در حاشیه بزرگراه امام علی - ع - چیست؟
-5 فرضیههای تحقیق
به نظر میرسد با موقعیت خوبی که بزرگراه امام علی - ع - داراست، از امنیت کالبدی و اجتماعی واحدهای مسکونی در حاشیه بطور بسزایی برخوردار میباشد.
در بزرگراه امام علی - ع - ، حریم مناسبی برای ساخت و ساز کاربریهای شهری رعایت شده است و شهروندان در این م حدوده از حس امی نت فردی و اجت ماعی کاملی برخوردار هستند.
-6 پیشینهی تحقیق
جاناتان نپ در سال 2003 در مقالهای تحت عنوان "نقش طراحی محیطی در فرآیند ایمنی و طراحی" به بررسی رابطهی برجستهی معماران و برنامهریزان شهری از گذ شته با طراحی شهری را مطرح مینماید. بطوری که طراحان شهری روزافزون ملزم به در نظر گرفتن یک آرایهی گستردهای از مسائل، جرم و جنایت و ایمنی در شکلدهی به محیط زی ست ساخته شده بودهاند - knapp , 2003: . - 176-184
دکتر فاطمه ادبی سهدینژاد و آزاده اسلامی در سال1390 در م قا لهای به تبیین امن یت در محیط شهری بابلسر بر مب نای پارامترهای کالبدی و طراحی پرداخته شدهاند ایشان نتیجهگیری نمودهاند، محلاتی که از کاربری متنوعی برخوردارند، دارای امنیت بی شتری ه ستند. بنابرین با ا ستقرار کاربریهای گوناگون در محلات اطراف بزرگراه توأم با ایجاد امنیت میتوان نیاز شهروندان محله را برطرف کرد - ادبی سهدی نژاد، اسلامی، 1390، .105-81
پورجعفر و همکاران در سال 1387در پژوهشی با روش تحلیلی– ا سنادی به برر سی ارتقای امنیت محیطی و کاهش جرایم شهری با رویکرد طراحی محیطی پرداخته اند و به این نتیجه رسیدهاند که میزان پتانسیلهای جرم خیزی مناطق را از طریق طراحی محیطی و توجه بیشتر به تقویت قلمروهای طبیعی، کنترل دسترسی، نظارت طبیعی، ح ما یت از ف عال یت های اجت ماعی و تعمیر و نگ هداری زیر ساختها میتوان کاهش داد و همچنین در این راستا راهبردهایی را برای دستیابی به این مهم در ایران ارائه دادهاند - پورجعفر و همکاران، . - 82-73 :1387
محمد رضا منعام و فرناز ضرابیان درسال 1391 در مقالهای به بررسی تأ ثیر فضاهای سبز حاشیه بزرگراهای درون شهری در ایجاد اح ساس امنیت پرداختهاند و به این نتیجه ر سیدهاند که در گذ شته به ع لت وجود روابط چهره به چهره و حاکم بودن ن ظارت های اجتماعی خودجوش، احساس امنیت بیشتری وجود داشته است، اما امروزه در جوامع شهری با توسعهی شهرها و ایجاد بزرگراههای شهری این روابط چهره به چهره تبدیل به حرکت تند سواره شده است و امنیت، سیمایی دیگر به خود گرفته است. بنابراین توجه ویژه به مسأله امنیت در فضاهای سبز حاشیه بزرگراهها به عنوان بخشی از ف ضاهای عمومی شهر ضروری میبا شد - منعام، ضرابیان، :1391 . - 16-1
-7 روش تحقیق
انتخاب روش تحقیق، براساس اهداف، نوع و ویژگیهای موضوع تحقیق انتخاب میشود. روش تحقیق طیف وسیعی را در بر میگیرد و آن را مجموعهای از تدابیر و روشهایی دانستهاند که برای شناخت حقیقت و دقیق بودن نتایج بدست آمده، استفاده میشود. بر این اساس در این پژوهش، نوع تحقیق علمی -کاربردی میباشد که به روش تحلیلی – توصیفی نسبت به تحلیل مسائل اقدام میشود. جامعه آماری پژوهش را افراد ساکن در محدوده یک کیلومتری بزرگراه امام علی - ع - که حدود 140848 نفر میباشد تشکیل میدهند. حجم نمونه 382 نفر میباشد که به روش تصادفی و با ا ستفاده از فرمول کوکران انتخاب شدهاند. همچنین از نرم افزارهای SPSS و EXCEL نیز برای تجزیه و تحلیل دادهها استفاده شده است.
-8 تعریف مفاهیم
-1-8 مفهوم امنیت
براساس تئوری ن یاز ها در هرم مازلو در 1968، امن یت یکی از نیازهای ضروری و پایهای برای تعالی انسان تلقی میشود. - الیاس زاده مقدم و ضابطیان، . - 44 :1389 امنیت مفهومی است که دارای دو بعد ذهنی و عینی است. از بعد عینی، امنیت به معنای ایجاد شرایط و موقعیت ایمن برای حفاظت و گسترش ارزشهای اصولی و حیات ملی ا ست. از بعد ذهنی نیز، امنیت به معنای اح ساس امنیت است. امنیت از بعد ذهنی ارتباط مستقیم با ذهنیت و ادراک مردم و دولت از آسیبپذیری و تهدیدات امنیتی دارد - نظری، . - 1389:39
-2-8 انواع امنیت
امنیت فردی: حالتی است که در آن فرد فارغ از ترس آسیب رسیدن به جان یا مال یا آبروی خود یا از دست دادن آنها زندگی کند.
امنیت خانواده: هنگامی که خانواده و اعضای آن برای ایجاد رفاه و آ سایش و امنیت شان از هرگونه م شکل و خطر بیاندی شند و به حل هر چه سریع تر آن بپردازند.
امنیت اجتماعی: حالت فراغت همگانی از تهدیدی است که کردار غیرقانونی دولت یا دستگاهای فردی یا گروهی در تمامی یا بخشی از جامعه پدید آورد. در نظام حقوقی جدید، فرض بر این است که قانون، با تعریف و حد گذاری آزادی ها و حقوق فرد و کیفر دادن کسانی که از آن حدود پافراتر گذشتهاند، امنیت فردی و اجتماعی را پاسبانی میکند - مرصوصی و همکاران، 1393، . - 116
-3-8 ابعاد امنیت
امنیت دارای دو بعد داخلی و خارجی است که با یکدیگر مرتبط هستند. در بعد داخلی تهدیدهای آشکار و پنهان در درون مرزها؛ ناامنی بوجود میآورد، از قبیل تهدیدات سیاسی - شورش، جدایی طلبی، انقلاب ... - ، بحرانهای اقت صادی، نظامی - جنگ داخلی و ... - و آ شوب های اجتماعی که هر کدام مردم را تحت ف شار قرار میدهند. در بعد خارجی نیز امنیت میتواند از ناحیه مسائل سیاسی، نظامی و اقتصادی - تحریمهای اقتصادی، تعرفه ها ... - تهدید شود. - مرصوصی و همکاران، 1393، . - 116
-4-8 امنیت شهری
پژوهشگران در چارچوب واقع بینانهای امنیت را در واژههای سیاسی و انتظامی تعریف کردهاند و بطور کلی بیشتر آن را به معنی حمایت از ارزش ها و مقابله با خطرها و دشمن میدانند - Brownlow, . - 2004:586 امنیت را میتوان یک حق بنیادین و پیش نیازی برای
