بخشی از مقاله
خلاصه
فعالیتهای بدنی و ورزش تأثیر زیادی بر تعادل و ترس از افتادن دارد. هدف از این پژوهش تأثیر تمرینات زنجیره حرکتی بسته بر تعادل پویا و ترس از افتادن زنان سالمند بود. در این تحقیق 30 زن سالمند به صورت هدفمند، انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه تجربی و کنترل قرار گرفتند. گروه تجربی، به مدت 8 هفته - هر هفته 3 جلسه60 دقیقهای - در تمرینات زنجیره حرکتی بسته شرکت کردند و گروه کنترل در طول دوره تمرینات به فعالیتهای روزانه خود پرداختند. قبل از شروع و در پایان دوره تمرینی، تعادل پویای شرکتکنندگان توسط آزمون زمان برخاستن و رفتن و ترس از افتادن آنها بهوسیله پرسشنامه خود کارآمدیاُفتادن- فرم بین المللی - FES-I - اندازهگیری شد. دادهها با استفاده از آزمون کواریانس تحلیل شد. نتیجه به این صورت بود که هشت هفته نمرینات زنجیره حرکتی بسته توانسته بین دو گروه تجربی و کنترل در تعادل و ترس از افتادن تفاوت معناداری بوجود آورد . - p<0/05 - و تعادل و ترس از افتادن زنان سالمند را به نحو مؤثری بهبوده داده است.
کلیدواژه ها : تعادل پویا، تمرینات زنجیره حرکتی بسته، ترس از افتادن، سالمندی.
مقدمه
تعریف سازمان بهداشت جهانی از سالمندی عبور از مرز 60 سالگی است 2 - ،. - 1 پس از گذشتن از مرز 60 سالگی، سالیانه حدود 14 درصد از سالمندان استقلال خود را در یک یا چند فعالیت روزانه از دست می دهند. دلیل این امر، اغلب تغییرات پس رونده عصبی عضلانی است که عامل مهمی در کاهش توانایی تعادل و راه رفتن میباشد. در بسیاری از موارد، نقصان تعادل به عنوان اصلی ترین عامل در زمین خوردن سالمندان به شمار می رود . - 3 -
تعادل به عنوان حفظ قامت مطلوب در طول هر دو موقعیت ایستا و پویا تعریف شده است . - 4 - سیستمهای عصبی، حسی، اسکلتی و عضلانی در تعادل نقش دارند. این سیستمها در دوران سالمندی دچار تغییرات منفی میشوند و متعاقباً تعادل سالمندان کاهش مییابد . - 5 - به عنوان مثال، تغییرات بینایی و تغییراتی که در گیرندههای گوش میانی و اعصاب سالمندان رخ میدهد، ممکن است آنها را در یک وضعیت نامطلوب برای حفظ تعادل قرار دهد. کاهش تارهای عضلانی تند انقباض یا تحلیل قدرت عضلات نیز ممکن است مانع از واکنش سریع سالمندان در پاسخ به تغییرات ایجاد شده در ثبات قامت باشد. همینطور آرتروز مفصلها ممکن است این حالت را به وجود آورد . - 6 - تعادل ضعیف ، عامل اصلی افتادن سالمندان است - 7،. - 6 حدود%27 تا 65% سالمندان، حداقل یکبار در سال، افتادن را تجربه میکنند 8 - ،. - 9 24%سالمندانی که میافتند، آسیب جدی میبینند و حدود 6% تا 25% افتادنها به شکستگی منجر میشود . - 10 - ترس از افتادن، رایج ترین ترس در میان سالمندان است 11 - ، - 12 و از عواقب آن می توان به محدود شدن و اجتناب ازّفعالیّت خود تحمیل شده اشاره کرد 13 - ،. - 14 پژوهشهای زیادی در رابطه اعتماد به تعادل و افتادن گزارش شده است 15 - ،. - 9 بیندا و همکاران - - 2003 در تحقیقی به این نتیجه رسیدند سالمندانی که ترس از افتادن داشتند در توانایی تعادل و اعتماد به تعادل ، محدودیت داشتند. هم چنین، اعتماد به تعادل از پیشبینی کنندههای تعادل است - 16 - و با تعادل ارتباط معناداری دارد. لذا، به نظر میرسد، تمریناتی که بر نیازهای تعادلی و فعالیت های پویا تمرکز داشته باشد و سیستم های درگیر در تعادل را تحریک کند و بتواند موجب بهبود تعادل و ترس از افتادن سالمندان شود 18 - ،. - 19
امروزه یکی از الگوهای تمرینی مورد توجه محققان، تمرینات زنجیره حرکتی بسته است. تمرینات زنجیره حرکتی بسته به تمریناتی گفته میشود که در هنگام تمرین، بخش انتهایی اندام تحتانی ثابت است - به عنوان مثال، پا هنگام تمرین بر روی زمین تحمل وزن کند - . تمرینات زنجیره حرکتی بسته در سالهای اخیر به عنوان تکنیکی مؤثر و سودمند در توانبخشی صدمات اندام تحتانی مورد توجه قرار گرفته اند؛ زیرا آنها شامل فعالیتهای تحمل کننده وزن هستند و اکثر فعالیتهای روزانه نیز نیاز به تحمل وزن دارند . - 20 - در برخی از مطالعات اثر یک دوره تمرین بر تعادل افراد سالمند سنجیده شده است. به عنوان مثال، صادقی و همکاران - 1393 - تأثیر تمرینات زنجیره حرکتی بسته بر تعادل ایستا و پویای مردان سالمند - - 21، صادقی و همکاران - - 1388 تأثیر تمرینات عملکردی بر تعادل ایستا و پویای مردان سالمند - 22 - و قاسمی و همکاران - 1389 - اثر تمرینات عملکردی بر تعادل پویای زنان سالمند را بررسی کردهاند و به این نتیجه رسیدهاند که این تمرینات بر بهبود تعادل ایستا و پویا تأثیرگذار بوده و نتایج بدست آمده از تحقیقات آنها معنادار بوده است . - 23 -
بر اساس مطالب مذکور به نظر میرسد که سنجش اثر یک دوره تمرینات زنجیره حرکتی بسته بر تعادل زنان سالمند حائز ارزش پژوهش باشد. با عنایت به این که زنان پس از دهه پنجم زندگی در مقایسه با مردان همسن و سال خود از لحاظ حفظ تعادل ضعیفتر هستند و اختلاف تعادل در دو جنس، عاملی مهم در زمین خوردنهای پی در پی زنان در مقایسه با مردان است - . - 24 لذا، هدف از انجام تحقیق حاضر، تعیین اثر یک دوره تمرینات زنجیره حرکتی بسته بر تعادل پویا و ترس از افتادن زنان سالمند بود.
روش بررسی
در این پژوهش نیمه تجربی 30 نفر از زنان سالمند 60 تا 75 ساله عضو مرکز روزانه توانبخشی آموزشی رنگین کمان سپید در استان اصفهان به عنوان نمونه به صورت هدفمندانتخاب شدند. سالمندان با شرایط سابقه بیماریهای ارتوپدی از تحقیق کنار گذاشته شدند. شرکت کنندگان به دو گروه تجربی با میانگین سن - - 66/13 و گروه کنترل با میانگین سن - - 64/73 تقسیم شدند. بمنظور رعایت اصول اخلاقی از همه شرکت کنندگان بعد از اطلاع از روند کار، رضا یت نامه کتبی اخذ شد. سپس قبل از شروع دوره تمرینی، جهت اطلاع از وضعیت سلامتی و سطح آمادگی افراد، به ترتیب از پرسشنامه تاریخچه پزشکی و پرسشنامه آمادگی برای فعالیت جسمانی PARQ استفاده شد - . - 25 قبل از شروع تمرینات، از شرکت کنندگان دو گروه آزمون زمان برخاستن و رفتن زماندار را با پایایی %99 برای پیش بینی خطر افتادن به عمل آمد. و میانگین سه بار اجرای آزمون برای اندازهگیری تعادل پویای شرکت کنندگان دو گروه کنترل و تجربی ثبت شد. آزمون به این صورت اجرا شد که شرکت کننده بدون استفاده از دستهایش از روی صندلی بدون دسته برخاسته، پس ازطی کردن یک مسیر سه متری بازمیگشت و دوباره روی صندلی مینشست - . - 26 همچنین برای اندازه گیری خودکارآمدی افتادن - ترس از افتادن - ، از مقیاس کارآمدی افتادن - فرم بین المللی* استفاده شد. مقیاس کارآمدی افتادن- فرم بین المللی دارای 16 گویه بود که توسط یاردلی و همکاران - 2005 - ساخته و رواسازی شد ه است - . - 27 گویه های این پرسشنامه دارای 4 گزینه " اصلاً نگران نیستم" تا "کاملاً نگرانم هستم" است - نمره 1 تا . - 4 نمره هر آزمودنی مجموع امتیازات وی از 16 سؤال خواهد بود - بین 16 تا . - 64 نمره بالاتر به معنی ترس بیشتر از افتادن یا خودکارآمدی پایینتر است. این پرسشنامه را در ایران توسط خواجوی - - 1392 اعتبار یابی شده است و همسانی درونی این پرسشنامه با استفاده از آلفای کرونباخ 0/98 بدست آمده است. بنابراین، این پرسشنامه، ابزاری روا و پایا برای جامعه ایرانی است - . - 28
سپس گروهها به صورت تصادفی به دو گروه، 15 نفره گروه تجربی و گروه کنترل تقسیم شدند. گروه تجربی به مدت 8 هفته هر هفته 3 جلسه به مدت 60 دقیقه تمرینات زنجیره حرکتی بسته انجام دادند. تمرین ها هر جلسه شامل گرم کردن، تمرینات زنجیره حرکتی بسته و سرد کردن میشد. تمرینات زنجیره حرکتی بسته بر روی مؤلفه های مورد نظر - تعادل، قدرت، استقامت و انعطاف پذیری - تأکید داشت. این تمرینات هر هفته بر اساس اصل اضافه بار تغییر پیدا میکرد. در این مدت از گروه کنترل خواسته شد تا به فعالیتهای روزانه بپردازند.
جدول - 1 - پروتکل تمرینی
پس از اتمام دوره تمرین، پسآزمون با شرایط کاملاً مشابه با پیش آزمون اجرا شد و میزان تعادل پویا و ترس از افتادن شرکت کنندگان ثبت شد. سپس از آزمون کواریانس برای تحلیل داده ها استفاده شد. سطح معنی داری α=0/05 در نظر گرفته شده است. برای محاسبات آماری از نرم افزار SPSS - نسخه - 22 استفاده شد.
