مقاله تأثیر زیبایی شناسی محیط بر هویت شهری ( نمونه موردی : خیابان عبید زاکانی قزوین )

بخشی از مقاله

چکیده

زیبایی شناسی و هویت از جمله مسائل مهم و کاربردی در طراحی شهری محسوب می شوند که در پژوهش حاضر به بررسی تأثیر زیباشناسی محیط بر هویت شهری پرداخته شده است. هدف از انجام این پژوهش بررسی معیارهای زیبایی شناسی و تأثیر آن ها بر افزایش میزان هویت و افزایش حس تعلق مکانی می باشد. روش پژوهش از نوع نظری کاربردی و روش آن توصیفی تحلیلی می باشد؛ مطالعات صورت گرفته کتابخانه ای بوده و سپس با توجه به وضع موجود محدوده و مشاهدات میدانی صورت گرفته به بررسی نمونه موردی و بررسی سه دسته اصلی زیبایی شناسی از جمله زیبایی شناسی حسی، زیبایی شناسی فرمی و زیبایی شناسی نمادین در محدوده پرداخته ایم همچنین با بهره گیری از جدول سوات سعی شده در نهایت راهکارهایی در رابطه با افزایش میزان هویت با بالا بردن انواع زیباشناسی به ارائه راهکارهایی پرداخته شود. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که می توان با افزودن عناصری که در جهت زیبایی محدوده مؤثر هستند در افزایش هویت نیز مؤثر بود.

واژههای کلیدی: زیبایی شناسی، هویت، هویت شهر ی، احساس تعلق و هویت مکانی

.1 مقدمه

تحولات چند دهه اخیر در منظر شهرها، سبب شده است تا تدوین ضوابط و مقررات برای ساماندهی نماهای شهری مورد توجه قرار گیرد. به طوری که یکی از مهم ترین مسائلی که نظر طراحان شهری را به خود جلب نموده، مسئله منظر عینی شهر می باشد. فقدان هویت، نابسامانی و اغتشاش بصری از مهم ترین انتقاداتی است که به منظر عینی شهری امروز می شود. ابعاد مورد بررسی تمامی مصادیق و مقیاس های مورد عمل طراحی شهری مستمل بر ابعاد: عملکردی، زیبایی شناسی، زیست محیطی و هویتی- ادراکی است. - خاک زند و دیگران، 1393، - 17 شهرها مکان هایی هستند که روابط انسانی و اجتماعی در آن ها به وقوع می پیوندد و همین روابط، خاطرات جمعی می سازد و حس تعلق را نسبت به یک مکان در افراد ایجاد می کند و به آن مکان هویت می دهد. هویت شهری شامل شاخصه های تاریخی، مکانی، خاطرات جمعی، حس تعلق و احساس امنیت می باشد. در هر مکانی ممکن است یکی از این شاخص ها نمود بیشتری داشته باشد. هویت در ابتدا در مورد انسان ها و شخصیت آنها مطرح بود، به مرور زمان و شکل گرفتن شهرها به سبک و سیاق امروزی، هویت به محیط های انسان ساخت و شهرها راه یافت. دکتر بهزادفر معتقد است با دقت در تعاریف هویت ارائه یک تعریف واحد از هویت شهری کار دشواری است. گروهی از صاحبنظران شهرسازی هویت یک شهر را در ریشه های فرهنگی و پیشینه تاریخی یک شهر می دانند، اما امروزه با شهرهایی مواجه هستیم که فاقد پیشینه تاریخی اند و این در حالی است که نمی توانیم آنها را بی هویت بپنداریم. - بهزادفر؛ - 1387 در پژوهش حاضر هدف اصلی بررسی معیارهای زیبایی شناسی خیابان عبید زاکانی و تأثیر این معیارها بر افزایش میزان هویت محدوده است. خیابان عبید زاکانی در مرکز تاریخی شهر قزوین قرار دارد که در این خیابان نیز آثار تاریخی شاخص همچون حمام قجر مشاهده می شود ولی به زیبایی شناسی محدوده در جهت حفظ هویت تاریخی پرداخته نشده است از این رو نیاز به ضرورت انجام این پژوهش احساس می شود و سعی می شود با ارائه راهکارهایی به حفظ و افزایش هویت محدوده با افزودن شاخص های زیبایی شناسی پرداخته شود.

.2 ادبیات تحقیق

.2 .1 پیشینه تحقیق

پژوهش های گوناگونی در رابطه با هویت صورت گرفته است که از ابعاد مختلفی به بررسی آن پرداخته که در زیر برخی آنها را به صورت خلاصه مورد بررسی قرار می دهیم. دویران و کریمی نژاد - 1393 - در پژوهشی با عنوان هویت و حس تعلق مکانی در فضاهای عمومی جدید الاحداث شهری به بررسی نقش طراحی هویت محور در ایجاد حس تعلق و تداوم هویت شهری در بوستان نهج البلاغه شهر تهران پرداخته است. در این پژوهش از روش میدانی بهره گرفته شده و با استفاده از 100 پرسشنامه و تجزیه و تحلیل آنها به این نتایج رسیده است؛ به گفته دویران نتایج حاصل نشان می دهد که هویت و حس تعلق مکانی با شیوه و نحوه طراحی محیطی ارتباط داشته و با ارتقاء عناصر کیفی منظر شهری چون مبلمان، هویت در فضاهای جدید تقویت می یابد. - دویران،کریمی نژاد، 81، - 1393 در پژوهش "نقش آمایش شهری در هویت یابی فضایی-کالبدی در شهر مشهد" رهنما و رزاقیان - 1390 - به ساماندهی فضایی-کالبدی محوری در مشهد پرداخته که سه الگوی جدید پیشنهاد شده تا بتواند با آنها هماهنگی لازم با زندگی مردم و هویتی که شایسته آن است، داشته باشد. و در نهایت می توان گفت هدف از این پژوهش بازگرداندن هویت اصلی بلوار است. - رهنما، رزاقیان: - 1390 خطیبی - 1392 - نیز در مقاله ای تحت عنوان تأثیر متقابل الگوهای رفتاری در احیای هویت محیط شهر به بررسی تأثیر الگوی رفتاری در ورودی شهر سنندج پرداخته است و در نهایت به ارائه مداخلات طراحانه برای احیای هویت از دست رفته ی این مکان پرداخته است. - خطیبی، - 1392 در رابطه با زیبایی شناسی نیز پژوهش های بسیاری صورت گرفته که به طور مختصر به آنها اشاره می کنیم. در پژوهشی با عنوان "تجربه زیبایی شناختی محیط" که توسط پاکزاد و ساکی - 1393 - انجام شده است در این پژوهش در ابتدا به واژه شناسی واژگان کلیدی از جمله زیبایی شناسی، تجربه زیبایی شناختی، زیبایی، دیدگاه های زیست شناختی و... پرداخته و در نهایت با بهره گیری از این تعاریف و مطالعات صورت گرفته به باز تعریف جدیدی از تجربه زیبایی شناختی رسیده است و همچنین نتیجه گرفته است که تعریف جامع تجربه زیبایی شناختی باید از تمام مقاصد طراحی به دست آید، زیرا لذت زیبایی شناختی از ارضای مجموعه این مقاصد حاصل می شود و نه صرفاً تظاهر بیرونی و معمارانه شهر. - پاکزاد، ساکی، - 1393

.2 .2 زیبایی شناسی1
کوان واژه زیبایی شناسی را اینگونه معنا کرده است: وابسته به زیبایی، مربوط به درک حواس، تأثیر و نمود ظاهری - کوان، - 7 :1389 در تعریفی دیگر کوان زیبایی شناسی را به عنوان شرحی بر تعلق حس زیبایی، نوعی از اندک توسط حواس، بازگویی منظر و تأثیر بصری ساختمان ها می داند. علم زیباشناسی به معنی وسیع کلمه به بررسی و روش های احساس محیط و موقعیت فرد در داخل آن می پردازد. - دانشپور و دیگران، - 21 :1394 در فرهنگ معین زیبایی شناسی حاصل مصدر بوده و به معنی شناختن زیباست؛ در واقع، زیبایی شناسی در کنار تئوری شناخت، منطق، اخلاق و متافیزیک، یکی از پنج رشته کلاسیک فلسفی است که به عنوان نظریه تأمل در داوری های زیبایی شناختی تعریف می شودعلم. زیبایی شناسی صرفاً در رابطه با حظ حاصل از برخورد با پدیده های زیبا تعریف نشده، بلکه در بر گیرنده مطالعه مجموعه انفعالات و احساسات درونی انسان نیز هست. - پاکزاد، ساکی، - 7 : 1393 زیبایی شناسی با حالات درونی انسان یعنی ادراک و عاطفه، غم و شادی، زیبایی و اراده و همچنین غریزه سر و کار دارد و احکام آن نیز نسبی می باشد. مفهوم زیبایی شناسی از دو جنبه عینی و ذهنی مورد بررسی قرار می گیرد، بسیاری از اندیشمندان از جمله هوسرل، هایدگر و نوربرگ شولتز تلاش کردند خلا بین عینیت و ذهنیت زیبایی شناسی را پر کنند اما آنچه امروزه زیبایی شناسی تلقی می شود مبتنی بر ابعاد عینی و ذهنی زیبایی است. - خاک زند و دیگران، - 18 - 17 : 1393 جورج سانتایانا در سه دسته اصلی به شرح زیبایی شناسی محیط می پردازد: - 1 زیبایی شناسی حسی: انسان وقتی از حس ها آگاه می شود که از هنجارهای معمول خارج شده باشد و احساس خوشایند یا ناخوشایند بودن به وجود آمده باشد. این مورد چند بعدی است و از رنگ ها، بوها، صداها و ساختارهای محیط ناشی می شود. -2 زیبایی شناسی فرمی: نکته اصلی زیبایی شناسی فرمی توجه به ساختار بصری محیط است. زیبایی شناسی فرمی به ساختار اشکال به خاطر خودشان می پردازد. زیبایی شناسی فرمی، کیفیت های معنایی یا هندسی یا خصوصیات نمایش یک شی را در نظر می گیرد که ناشی از فرآیندهای سازمان دهی ادراکی است. زیبایی شناسی فرمی شامل تفکر نظم و متغییرهایی از قبیل ریتم، پیچیدگی و تناسب است. -3 زیبایی شناسی نمادین: به معنای تداعی کننده و لذت بخش محیط می پردازد. بنابراین نمادگرایی عامل اصلی دوست داشتن یا نداشتن محیط است. از این رو تصویر یک محل، مرتبط با زیبایی شناسی نمادین است که با ویژگی های فراتر از فرم سروکار دارد. - دانشپور و دیگران، 1394، - 22 وقتی ادراک محیط به مراحل عالی زیبا شناختی می رسد که فرد حاضر در محیط از نظر شناخت اولیه محیط و تامین نیازهای زیستی و شناختی خود فارغ گردد. تا زمانی که انسان در محیط شهری درگیر نیازهای اولیه مثل آسایش جسمی، تامین ایمنی و جهت یابی است، نمی تواند به کشف روابط فضایی و اجتماعی و ارزش های ذوقی بپردازد. این ادراک ناقص، مایه ناخرسندی و گریز از محیط می گردد که خود به احساس بیگانگی و عدم تعلق به محیط منجر می شود. به طور کلی از دیدگاه روانشناسی، شناخت انسان وقتی در برابر محیط، احساس رضایت و آرامش پیدا می کند که بتواند تصوری روشن از حدود و محتوای آن در ذهن خود بازسازی کند. - مهدیزاده، - 1385

.2 .3 هویت2
هویت انواع گوناگونی دارد و از منظر های مختلفی مورد بررسی قرار می گیرد مانند هویت فردی، هویت اجتماعی، هویت فرهنگی، هویت شهری، هویت ملی و... که در این پژوهش مفهوم کلی هویت و هویت شهری مطرح است. در فرهنگ معین هویت اینگونه معنا شده است: ذات باری تعالی، هستی و وجود، آنچه موجب شناسایی شخص باشد و در نهایت هویت عبارت است از حقیقت جزئیه، یعنی هرگاه ماهیت با تشخیص لحاظ و اعتبار شود هویت گویند و گاه هویت به معنی وجود خارجی است و مراد تشخیص است و هویت گاه با لذات و گاه بالعرض است. - محمد معین:1387، - 1264 هویت به طور کلی دارای مفهوم پیچیده ای است اگر چه تمامی افراد فکر می کنند که کاملاً با این مفهوم آشنایی دارند؛ می توان علت این پیچیدگی را وجود این مقوله در اکثر علوم و رشته ها دانست. در علم روانشناسی از هویت با مفهوم روشنی سخن گفته شده، و می گوید احساس هویت یکی از مشخصات شخصیت است که این احساس از دوران نوجوانی شکل می گیرد و رفته رفته کامل می شود و به پایداری می رسد. - بهزادفر، 1387، - 21- 20 در ایران سه رویکرد برای مفهوم هویت می توان یافت: -1 رویکرد تاریخی به هویت -2 رویکرد بینشی -3 رویکرد گرایشی.از این سه رویکرد می توان چنین برداشت کرد که گروهی هویت را در