بخشی از مقاله
چکیده :
در ایران با افزایش روز افزون جمعیت و جامعه شهرنشینی،روز به روز به میزان ساخت مسکن های اجتماعی افزوده می شود که آن ها را کمبود فضای سبزعمومی رو به رو کرده است. و این در حالی است که نیاز کاربران را برای گذراندن اوقات فراغت را افزایش داده است و وجود فضای سبز عمومی در این مجتمع ها ی مسکونی خود آثار اجتماعی را بر استفاده کنندگان واقع در این فضا ها به جای می گذارد.
فضای سبز به عنوان بخش جاندار محیط شهر ی و مسکونی مکمل بخش بی جان فضا است،یعنی ساختار فضایی و کالبدی فضای اجتماعی می باشد که می تواند باعث آرامش روح و روان و ارتقاء زندگی اجتماعی و امنیت و آرامش کاربران می شود.دسته عظیمی از مطالعات نشان می دهد که فضاهای سبز باعث امنیت در فضاهای عمومی و نیمه عمومی می شود و در این تحقیق بر آنیم تا تاثیر فضای سبز عمومی را بر امنیت و و اجتماع پذیری و ارتقاء زندگی اجتماعی کاربران در مجتمع های مسکونی مهر را مورد بررسی قرار می دهیم.
در این مقاله که بر اساس روش تحقیق مبتنی بر مطالعات نظری و میدانی و مصاحبه های حضوری با کاربران این مجتمع ها و گستره مطالعات از یک سو جنبه های نظری و مبانی طراحی و از طرف دیگر مطالعات میدانی و مقایسه دستاورد های حاصل از مطالعات نظری با وضع موجود در ایران را شامل می شود.
مقدمه:
امروزه یکی از مسائل زندگی شهری،تعیین مکان بهینه زندگی و سکونت است.
طبیعت یک منبع لازم برای زندگی است. نیروی زندگی بخش است که در بطن همه ی ایده ها ،خلاقیت ها و سلامت انسان وجود دارد.درک طبیعت و ارتباط با آن،روابط اجتماعی رادر انسان تقویت میکند و به زندگی انسان معنا می بخشد. تحقیقات نشان داده است که ارتباط با طبیعت باعث نزدیکی بین انسان ها می شود..در شهر های مملو از جعیت آینده زندگی آپارتمان نشینی رواج بیشتری خواهد یافت و تعداد کسانی که ساعات آزاد خود رادر حیاط ،کنار حوض و باغچه مورد علاقه ی خود می گذارنند،به سرعت رو به کاهش خواهد نهاد. به همین ترتیب هر چه به فاصله موجود میان و انسان و عناصرطبیعی افزوده می شود
نیاز انسان به نزدیکی با طبیعت فزونی می یابد و پس شهرهای آینده باید از هم اکنون برا ی رفع چنین نیازهایی مجهز شوند.با توجه به وضعیت زیست محیطی شهرها در حال حاضر عنایت به آینده شهر و شتاب شهرنشینی در ایران،تجدید نظر در شیوه فضای سبز عمومی بسیار ضروری به نظر می رسد.در شهر های مملو از جمعیت زندگی آپارتمان نشینی رواج یافته است و کاربران برای گذراندن اوقات فراغت خود به فضاهای سبز در محوطه های بیرونی برای بهبود روابط اجتماعی و روانی ساکنین شود.
طبیعت و فضای سبز که که سال ها به عنوان قلب تپنده ی زیست گاه های بشری ایفای نقش می کرد و بهترین محل و موقعیت ایجاد شهر های نخستین بود. با بی توجهی به ساکنان شهر رو به افول و نابودی گذاشته است. با توجه به این بحران ها که روز به روز شهر ها را تهدید می کندافزایش جمعیت و تمرکز آن در سطح منطقه ای اثرات مستقیم بر کیفیت محیط زیست دارد. بطوریکه رشد جمعیت ، فقر و فرسایش محیط زیست در کشور های رو به رشددوری باطل را ایجاد کرده است.
این دور باطل کیفیت زندگی مردم را به شدت تحت تاثیر قرار داده و تلاش های کشور های جهان سوم را برای دستیابی به توسعه پایدار بی نتیجه گذارده است مفهوم فضاهای عمومی بدون وجود فضای سبز موثر در اشکال گوناگون آن قابل مقایسه نیست. فضاهای اجتماعی به عنوان کانون های تمرکز فعالیت و زندگی انسان ها برای اینکه بتوانند پایداری خود را تنظیم کنند چاره ای جز پذیرش ساختار و کارکردی متاثر از سیستم های طبیعی ندارند. در این میان فضاهای سبز شهری به عنوان جزء ضروری و لایفنک پیکره یگانه شهر ها در متابویلسم آنها نقس اساسی را دارا می باشد که کمبود آنها می توانند اختلالات جدی در حیات اجتماعی به وجود آورد
مقاله حاضر به بررسی کلی،فضاهای سبز و تاثیر آن بر روی امنیت، ارتقاء زندگی اجتماعی کاربران مسکن مهر پرداخته و نکاتی را برای بهبود کیفیت زندگی اجتماعی و ارتقاء تعاملات اجتماعی استفاده کنندگان در مجتمع های مسکونی مهر مطرح می سازد.
سوالات تحقیق:
آیا الگوهای مسیرهای سبز و فضاهای سبز باعث تقویت روابط اجتماعی و امنیت بین ساکنین مسکن مهر می شود؟آیا فضای سبز مجموعه پاسخ گویی نیاز و متناسب با رفتارهای اجتماعی فرهنگی با رده های سنی مختلف ساکنین این مجتمع مسکونی است؟فضاهای سبز باید چه خصوصیاتی باشند تا با استقبال عمومی مواجه شده و حیات جمعی و امنیت در آن ها جاری شود؟
فرضیات تحقیق:
- کیفیت فیزیکی فضای عمومی و امکانات و تسهیلات در آن می تواند باعث حضور و ایجاد حضور مردم و ایجاد حیات جمعی شود که خود این موضوع باعث ارتقاء احساس امنیت در کاربران می گردد.
- وجود تعاملات اجتماعی و رفتاری در فضاهای عمومی و فضاهای سبز در محوطه باعث ترغیب ساکنین به استفاده از این فضاها می شود.
- ایجاد حس سرزندگی و آسایش روحی و امنیت ناشی از حضور در مکان،در پذیرش فضای عمومی از سوی ساکنین تاثیر دارد.
روش شناسی:
در این تحقیق،در روشی "توصیفی،تحقیقی" به منظور شناخت کاملتری از مفهوم زندگی اجتماعی در فضاهای عمومی مجتمع های مسکونی،متون تخصصی مختلفی هم در ادبیات فضاهای عمومی و فضاهای سبز از دید اجتماعی و کالبدی و هم معیارهای مطلوبیت این فضاها بررسی شده اند.معیارهای فضای عمومی ،فضاهای سبز،فضاهای بین ساختمان و در ابعاد اجتماعی و فرهنگی زندگی انسان در ارتباط با همسایگان در این محیط ها شامل:امنیت،رفتارهای اجتماعی،محیط شناسی انسانی،تعاریف حریم و فضاهای شخصی ،آسایش،تعامل اجتماعی،حس تعلق به مکان است.
در این فرایند ایتدا به مفهوم فضا و مکان و کالبد فضا به صورت محیط انسان ساخت پرداخته شد،پس ارتباطات و نحوه تاثیرگذاری این عوامل در تعیین اینکه چگونه فضاها می توانند در حیات اجتماعی مجتمع های مسکونی وامنیت و ارتقاء روابط انسانی در محیط های اجتماعی و عمومی تاثیر مثبت و منفی داشته باشند بررسی شده است.
در مطالعه موردی بر روی فضاهای عمومی و نیمه عمومی،مسکن مهر بهاران شهر سنندج از طریق روش پیمایشی و با ابزار گردآوری داده به صورت نقشه برداری رفتاری و جمع آوری اطلاعات به روش مصاحبه و پرسشنامه تحقیق انجام شده است.
سوالات تحقیق:
هدف اصلی از فضاهای عمومی-مکان های ترجیحی مورد استفاده،تعداد نفرات همراه استفاده کنندگان،تمابل به حضور و تکرار استفاده از فضا بوده واحساس امنیت و نظرات افراد در خصوص، فضاهای سبز و امنیت و رضایتمندی و نوع و میزان تاثیر ناشی از حضور افراد در بین فضاهای عمومی از جنبه روحی و روانی و جسمی،زمان حضور در فضا،جمع آوری شده است.
روش های جمع آوری تحقیق اطلاعات:
پیمایشی میدانی:در این قسمت اطلاعات شامل مصاحبه بازنویسی شده،برداشت ذهنی کاربران از فضاهای عمومی و سبز و یاداشت های میدانی است.موارد استنتاج شده شامل: شناخت فعالیت های فیزیکی،فرهنگی و رفتاری و اجتماعی ددر محل است. مشاهده و برداشت اطلاعات از وضعیت استفاده کنندگان از فضا شامل:نوع برخورد مصاحبه شوندگان،تجمع گروه های اجتماعی،نوع بازدید به صورت فردی یا دسته جمعی،پیمایش در روزهای مختلف هفته و زمان های مختلف روز - زمان خلوت،متوسط،شلوغ - شمارش رفت و آمد پیادگان و کاربران است.
مصاحبه فردی:اطلاعات شامل برگه های مصاحبه،تکمیل پرسشنامه و یا داشت های میدانی است.موارد استنتاج شده شامل شناخت واکنش و علایق جامع نسبت فضاهای عمومی و توصیف محل از دیدگاه اعضای جامعه آماری است.
نقشه برداری رفتاری:اطلاعات و داده های گردآوری شده در قالب نمودار فضا-زمان از محل بدست می آید،نتایج شامل توصیف فعالیت های روزانه سایت و موارد استنتاج شده شامل شناخت فعالیت های اجتکماعی در محوطه بیرونی مجتمع مسکونی است.پیمایش در مورد فعالیت های ایستگاهی شامل شمارش افراد پیاده در مقطع یا مسیری از محوطه بیرونی به مدت 30 دقیقه است.اطلاعات شامل در اول و وسط هفته در صبح و عصر جمع آوری شد و این اطلاعات در اول و آخر هفته نیز تکرار گردید.
محدوده پژوهش:
در این تحقیق محوطه بیرونی و فضاهای عمومی محدوده مسکن مهر بهاران در شهر سنندج در شهرک بهاران انتخاب شده است.این محدوده در کنار فضاهای مسکونی و آتش نشانی و سالن ورزشی ساخته شده است و به علت اینکه در منطقه نوساز سنندج است بیشتر زوجین و خانواده های کم جمعیت برای خرید یا اجاره به این مناطق روی آورده اند که این عامل خود می تواند باعث ارتقاء روابط اجتماعی و امنیت در این محیط می شود و محدوده تحقیق دارای چشم اندازی به کوه آبیدر که جزو جاذبه های شهر سنندج است و از نظر آلودگی صوتی و هوا و تردد ماشین تقریبا در امان و در مکان مناسبی قرار گرفته است که این خود می تواند باعث تعامل اجتماعی در فضای عمومی باشد.
مفاهیم، دیدگاه ها و مبانی نظری: امنیت :
معنای لغوی امنیت رهایی از تشویش، اضطراب، ترس، :1381 - 114نصری، - یا احساس آرامش و اطمینان خاطراست در فرهنگ معین امنیت با معانی ایمن شدن، در امان بودن و بی بیمی آمده است - 140 :1384معین، - برقراری امنیت منوط به رهایی نسبی از تهدید و بهره گیری بهینه از فرصت ها می باشد . - :1381 448خلیلی - ، در تعریفی دیگر امنیت مجموعه شرایط و وضعیتی است که موجب ثبات و آرامش خاطر در جامعه می گردد و ترس و خوف از نظر عامه مردم رخت بر بسته است
احساس امنیت :
احساس امنیت حالتی : است که در آن ارضای احتیاجات و خواسته های فردی و اجتماعی افراد انجام و شخص در آن احساس ارزش، اطمینان خاطر و اعتماد به نفس نماید 28 :1364. - شعاری نژاد، -
قرار گاه رفتاری:
قرارگاه رفتاری واحدی واقعی از محیط است که به طور طبیعی رخ می دهد و برای افراد درون خود، به واسطه ی ارتباط با زندگی روز مره شان قابل تشخیص است.قرارگاه رفتاری طبق تعریف بارکر تاثیری تعیین کننده بر رفتار انسان دارد.
حیات اجتماعی و رفتارهای اجتماعی در فضاهای عمومی ساختمان ها:
گستره فضا و عرصه های زندگی شامل فضاهای زندگی خانوادگی و خصوصی خانه ها و فضاهای جمعی برای روابط اجتماعی در مقیاس همسایگی،محله ای،شهری است.هر قدر خانه ها کوچکتر باشند محدود تر و فشرده تر شوند،نیاز به عرصه های باز و فضاهای جمعی و همگانی بیشتر می شود - کوکبی، - 1391 آلتمن نقطه مقابل مشارکت جمعی را اجتماع گریزی،بی میلی به معاشرت و همیاری اجتماعی،نا هنجاری های رفتاری و بی تفاوتی به عرصه های جمعی دانسته 7 و این عوارض را ناشی از زندگی پرسرعت و فقدان فضاها و مکان های جمعی مناسب از دیگر سو قلمداد می کند.
مروری بر مفاهیم فضاهای سبز-پیاده راه ها-مسیرهای سبز
پیاده راه،محل حضور شهروندان و مشارکت آنان در زندگی اجتماعی شان است،این فضاها پذیرای گروه های مختلف با رده های سنی مختلف از ساکنین بوده که باعث گسترش ارتباطات و تعاملات اجتماعی- فرهنگی و ایجاد مقیاس انسانی در عرصه های عمومی می باشد،در پیاده راه ها علاوه برنقش ارتباطی و دسترسی،مکان امن و راحت برای تماس اجتماعی،گردش و تماشا فراهم می آورند.
در روند بررسی تاریخی ضرورت ایجاد فضای سبز در فضاهای عمومی نقطه عطفی به شمار می رود،چنانچه پیر موره می نویسد: در قرن بیستم بر خلاف باغ های تفریحی قرن 18 و 19 باغ های کاربردی یا فضاهای سبز ایجاد شدند. - پیر موره، - 1383 در اروپا این فضاها بیشتر در سطح محله ها به منظور برآورده ساختن نیاز ساکنین آن از جمله دسترسی کودکان به مدرسه،ایجاد فضاهای فراغتی و جهت تعامل مردم به صورت رو در رو به وجود آمد و بعد از آن در آمریکا نیز به شدت تحت تاثیر زندگی ماشینی بود نهضت پیاده گسترش رواج یافت و فضاهای جمعی گسترش یافت.
تحقیقات نشان داده که ویژگی های طبیعی و فضای سبز باعث ارتقاء حس امنیت و اجتماعی می شود که فضای سبز عمومی باعث احساس دلبستگی و تعلق به مکان را در استفاده کنندگان ایجاد کند و به هویت مکان و مردم کمک میکند و به نوبه خود باعث کاهش احساس بنابراین فضای سبز رابطه مستقیم با تماس تنهایی و افسردگی و افزایش حمایت و رابطه اجتماعی افراد می شود.
و رابطه مستقیمی بین استفاده کنندگان و احساس امنیت و حضور آن ها با موقعیت قرارگیری درختان همسایگان با هم می شود در فضاهای عمومی دارد و حتی میزان ماندن کاربران در فضا رابطه ی نزدیکی با تعداد و نحوه قرارگیری و سایه اندازی درختان دارد .
یافته های تحقیق:
در این تحقیق نوع برقراری حیات اجتماعی در مسکن مهر بهاران سنندج مورد تحقیق قرار گرفته است،این مطالعه موردی از طریق پیمایشی میدانی شامل:تکمیل پرسشنامه،مصاحبه،نفشه برداری رفتاری کاربران و یاداشت های میدانی بوده و نتایج شامل تجزیه و تحلیل فضای عمومی مجتمع مسکونی از دید جامعه آماری و همچنین نقشه های رفتاری استفاده از فضا است.
موارد استنتاج شده شامل:شناخت واکنش و علایق استفاده کنندگان از فضای سبز-شناخت فعالیت های فیزیکی،اجتماعی،رفتاری آن ها در محل است.در نتایج حاصل از پرسشنامه ها،مصاحبه ها ونقشه برداریرفتاری استفاده کنندگان از ای ن محوطه و فضای عمومی و همچنین اطلاعات حاصل از برداشت های میدانی موارد زیر به عنوان عوامل تقویت کننده حیات اجتماعی و سر زندگی این مجتمع و همچنین نقاط ضعف آن مشخص می گردید.
طبق اطلاعات حاصل از پرسشنامه ها و مصاحبه ها وجود امنیت و تعاملات اجتماعی و رفتاری در فضای عمومی باعث ترغیب ساکنین مسکونی مهر به استفاده از این فضاها شده است.به این ترتی ب که استفاده کنندگان در ساعاتی خاص - 10 صبح و 6 عصر - آن را مثبت ارزیابی کرده اند که نشان دهنده تعامل بیشتر افراد در این زمان است.در ساعاتی از روز که تعداد و تنوع و جنسیتی استفاده کنندگان کمتر است - ظهر و آخر شب - احساس امنیت کمتر بوده و افراد تمایل بیشتری به حفظ خلوت و فضای شخصی دارند.
- با توجه به اینکه از زمان احداث این مجتمع زمان زیادی نمی گذرد،استفاده کنندگان نقش خاطره و سایقه ذهنی از محیط سبز و فضای عمومی را دلیلی بر استقبال ساکنین از فضاهای عمومی سبزو ایجاد حیات جمعی در آن ندانسته اند.
- نتایج نشان می دهد که استفاده کنندگان به علت کمبود فضای سبز و عدم تنوع فضای سبز،حس سرزندگی و آسایش روحی ناشی از حضور در مکان، به همراه تفریح و داشتن امنیت خود و کودکان را ندارند.
