بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش، تأثیر فعالیتهایآزمایشگاهی برخودکارآمدی و عملکرد تحصیلی دانشآموزان بود که به روش توصیفی
و از نوع زمینهیابی انجام شد. جامعه آماری پژوهش، کلیه دانشآموزان دخترانه مدارس دولتی عادی پایه دهم ناحیه دو ساری
به تعداد 191 نفر بودند که به روش نمونهگیری تصادفی طبقهای بر حسب رشته تحصیلی از آنان انتخاب شدند. ابزار پژوهش
شامل دو پرسشنامه استاندارد خودکارآمدی عمومی شررتحصیلی دانشآموزان و پرسشنامه عملکرد تحصیلی فام تیلور بود.
برای تجزیه و تحلیل دادهها آمار استنباطی استفاده میشود که سطح آمار استنباطی، به بررسی فرضیههای پژوهش پرداخته و با استفادهآزمون T از تکنمونهای فرضیهها تأیید شدهاند. نتایج نشان داد که فعالیتهایآزمایشگاهیبر خودکارآمدی عمومی و عملکرد تحصیلی دانشآموزان تأثیر معناداری دارد. ضمن اینکه فعالیتهای آزمایشگاهی بر ابعاد عملکرد تحصیلی - خودکارآمدی، تاثیراتهیجانی، برنامهریزی، فقدان کنترل پیامد، انگیزش - دانشآموزان تأثیر معناداری دارد. لذا پیشنهاد میشود
به منظور افزایش خودکارآمدی و بهبود عملکرد تحصیلیدانشآموزان سطح فعالیتهای آزمایشگاهی مدارس تقویت شود.
کلمات کلیدی: فعالیتهای آزمایشگاهی ، خودکارآمدی عمومی ، عملکرد تحصیلی دانشآموزان.
.1 مقدمه
در عصر حاضر تعلیم وتربیت به طور کلی تحصیل بخش مهمی از زندگی افراد را تشکیل می دهد، علاوه براین کیفیت وکمیت این تحصیل نیز نقش مهمی در آینده افراد ایفاد میکند.[1] این رشد و بالندگی هر جامعه مرهون نظام آموزشی آن
جامعه است.[2] موفقیت دانشآموزان در مدرسه هدف اصلی هر نظام آموزشی است، کسب این تجربهها در مدرسه میتواند
بر زندگی حال و آینده کودکان و نوجوانان تأثیر سرنوشتسازی داشته باشد.[3] بنابرین در برنامه درسی کشورهای موفق در آموزش علوم، استفاده از آزمایشگاه و انجام فعالیتهای عملی، بخش جداییناپذیری از موضوع درسی است و تأکید زیاد بر
تحقق اهداف مهارتی و نگرشی سبب شده است تا توجه خاصی به رشد مهارتهای دستورزی صورت پذیرد.[4] پس تغییر
رویکردهای آموزشی، نوآوری در روشهای تدریس و ارائه محتوا با روشهای اثربخش، از حیاتیترین برنامههای توسعه و
پیشرفت علوم تجربی در هر جامعه محسوب میشود.[5] با خروج از رویکرد آموزشی حافظهپرور و به چالش کشاندن ذهن
فراگیران از طریق انجام فعالیتهای آزمایشگاهی مناسب و همچنین نگاه بین رشتهای به آموزش علوم تجربی، میتوان
فراگیران را در رویکرد یاددهی- یادگیری فعال نموده و روحیه انجام فعالیتهای گروهی و مشارکتی را در آنها پرورش
داد.[6] یکی از شاخصهای موفقیت در فعالیتهای علمی میزان عملکرد تحصیلی در هر مدرسه است.[7] نتایج پژوهش کوپر[8]1 نشان داده که علاوه بر ساختار و محتوای آموزشی کلاس، عوامل گوناگونی از جمله سلامت روان، تواناییهای
شناختی، هیجانها ویژگیهای فردی و خانوادگی نقش عمدهای در سطح عملکرد تحصیلی دانشآموزان دارند. جوهان2 عملکردتحصیلی را چنین تعریف کرده است: تواناییهای به هم پیوسته شناختی که یادگیرنده را قادر میسازد تا بر اطلاعات
تحصیلی بر اساس معیار داده شده تسلط یابد، برای این که توانایی لازم را برای سال تحصیلی بعد کسب کند.[9] پژوهشهای
زیادی در زمینه عملکردتحصیلی افراد در ارتباط با عوامل متعدد انجام شده است. از جمله جدیدترینآزمونهای عملکرد
تحصیلی؛ آزمون عملکرد تحصیلی درتاج میباشد .[10] این آزمون خودکارآمدی3، تأثیرات هیجانی4، برنامهریزی5، عدم کنترل پیامد6وانگیزش7را میسنجد.
خودکارآمدی8یکی از جنبههای مهم نظریه شناختی اجتماعی9است که نخستین بار بندورا10مطرح کرد.[11] بندورا
خودکارآمدی را یکی از، فرایندهای شناختی میداند که از طریق آن بسیاری از رفتارهای اجتماعی خود و بسیاری از
خصوصیات شخصی را گسترش میدهیم.[12] باورهای خودکارآمدی بر انتخاب تکلیف، تلاش، استقامت، امتناع و پیشرفت
افراد تاثیر میگذارد - . - [13]-[16] از طرفی، خودکارآمدی در عرصههای مختلف، تحصیلی، شغلی یا روابط خانوادگی وجود
دارد و میتواند بر رفتار افراد در آن حوزهها اثر بگذارد - . - [17]-[19] یکی از جنبههای مهم خودکارآمدی، خودکارآمدی تحصیلی11است. خودکارآمدی تحصیلی باور دانشآموزان درباره تواناییهای خود برای فهمیدن یا انجام دادن تکالیف درس و رسیدن به اهداف در یک زمینه تحصیلی مشخص است. - [20] - [22] خودکارآمدی تحصیلی را اعتماد دانشآموز نسبت به تواناییاش برای به چالش کشیدن وظایف علمی میداند. گالیون12و همکارانش[23] معتقدند دانشآموزانی که دارای خودکارآمدی تحصیلی بالا هستند اطمینان به خود را به شیوههای مختلفی پرورش میدهند و آنهاییکه به مهارتهایشان اطمینان بیشتری دارند، بیشتر در فعالیتهای تحصیلیمشارکتمیکنند. دانشآموزانی که باورهای خودکارآمدی تحصیلی قوی را پرورش میدهند توانایی بهتری در مدیریت یادگیری خود دارند و در مقابل فشارهایاجتماعی که باعث تحلیلموفقیتهای آنان میشود، ایستادگی میکنند. از طرف دیگر، پژوهشها نشان دادهاست که کمبود یا فقدان خودکارآمدی، اغلب انگیزه
دانشآموزان را تضعیف میکند و ممکن است موجب شود که آنها تکالیفشان را کوچک بشمارند. کمبود خودکارآمدی منشاء
بسیاری از مشکلات افتتحصیلی و مشکلات روحی و روانی، از جمله اضطراب و افسردگی است. خودکارآمدی پایین عزم و
اراده را سست و عملکرد را مختل میکند - . - [24] -[27] گروهی از این مقیاسها خودکارآمدی تحصیلی یکدرس خاص یا
محتوای درسی ویژهای را اندازه گیری میکنند. فعالیتهای آزمایشگاهی یکی از ارکان اصلی آموزش علومتجربی به شمار
میآید و موجب رشد دانش، مهارت و نگرشهای علمی دانشآموزان میشود.[28] اهمیتوجود آموزشآزمایشگاهی در مهندسی و علوم در پیشینهنظریپژوهشهای متعددی به قدرت بیان شده است - . - [29] -[31] این نکته ر ا باید همواره
به خاطر داشت که یادگیری یک فرآیند است و نمیتوان آن را فقط در قالب نتایج و پیامدها تعریف نمود. در راستای ارتقاء یادگیری باید تمرکز اولیه بر درگیر کردن یادگیرندگان در فرآیندی باشد که به بهترین صورت ممکن یادگیری
را در آنها افزایش میدهد. در واقع یادگیری فرآیند خلق دانش[32]، و نتیجه تجربه است.[33] برنامههایکاربردی آزمایشگاهی
علاوه بر ارائه اطلاعات علمی در ارتقای مهارتهای تفکر علمی، مشاهده، تفکرخلاق، اظهارنظر در مورد موقعیتها،
جمعآوری دادهها و تجزیه و تحلیل و توانایی حل مسئله به دانشآموزان کمک میکنند.[34]
در پژوهش کرمیگزافی و همکاران تحت عنوان »مقایسه میزان تاثیر آموزش آزمایشگاه به کمک نرمافزار
آموزشی و روشسنتی بر پیشرفت تحصیلی و نگرش دانش آموزان« نتایج حاکی از آن است که بین میزان
پیشرفت تحصیلی دانش آموزان سال دوم دانشآموزان دبیرستان در زمینه برگزاری آزمایشگاه درس شیمی در دو گروه
آزمایش و کنترل تفاوت معنیداری وجود دارد. گروه کنترل که از طریق آزمایشگاه واقعی به انجام آزمایشها پرداختند از
پیشرفت تحصیلی بیشتری برخوردار بودهاند.[35] زکریا و کنستانتینوس در پژوهشی تحتعنوان » مقایسه دستکاریهای
مجازی و حقیقی در محتوای برنامه درسی فیزیک به روش کندوکاو: درک مفاهیم دانشجویان دوره کارشناسی از مبحث دما و درجه حرارت« چنین اظهار میکنند که کار با ابزارهای مجازی و شبیهسازیهای کامپیوتری در مقایسه کار با ابزارهای حقیقی بر میزان درک مفاهیم دانشجویان به یک اندازه تأثیرمثبتی دارد.[36]
یکی از معضلات موجود در نظام آموزش و پرورش کشور کارهای عملی و نحوهی اجرای آن در واحد های آموزشی است. این مسئله در مدارس راهنمایی و دبیرستان محسوس است. بازدید از واحدهای آموزشی بیانگر این واقعیت است که کارهای عملی در آزمایشگاه، نزد معلمان علوم - فیزیک- شیمی- زیست - و مسؤلین آزمایشگاه و دانشآموزان جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است. از آزمایشگاههای مدارس که محل انجام کارهای عملی و شناخت استعدادها و تواناییها و نقاط قوت و ضعف دانشآموزان است، استفاده ی مطلوب صورت نمی گیرد. بررسیهای انجام شده نشان میدهد که با انجام آزمایشها به
طور صحیح، تمام مفاهیم به صورت تثبیت شده در ذهن دانشآموزان خواهد ماند و فراگیری بیشتری صورت میپذیرد و این
فهم و درک بهتر و بیشتر مطالب، ایجاد علاقهمندی بیشتری نسبت به دروس در دانشآموزان کرده و نیز ایجاد آمادگی لازم برای انجام کارهای گروهی در اجتماع را در دانشآموزان فراهم میکند. استفاده ازآزمایشگاه، در ایجاد ارتباط بین مطالب درسی و تجارب واقعی دانشآموزان، جبران یکنواختی و خشک بودن بعضی از مطالب کلاس درس، افزایش کیفیت و سرعت یادگیری و مهارت های عملی و رشد خلاقیت موثر است. بیشتر معلمان به اهمیت استفاده از فعالیتهای آزمایشگاهی در
آموزش اثر بخش فیزیک، شیمی و زیست شناسی واقفند و معتقدند که باید در آموزش علوم از فعالیتهای آزمایشگاهی
مناسب استفاده شود؛ اما در بیشتر مواقع این امر محقق نمیشود. موانع متعددی وجود دارند که باعث میشود تا معلمان نتوانند
به راحتی از فعالیتهای آزمایشگاهی در آموزش علوم استفاده نمایند. از آنجایی که فعالیتهای آزمایشگاهی باعث اجرای خوب ارزشیابی توصیفی و بهبود عملکرد تحصیلی و یادگیری عمیق میشود و اگر دانشآموز با اجرای صحیح آزمایش
