بخشی از مقاله
چکیده
قرن 21 قرن دانش و اطلاعات است و مدارس می بایست دانش آموزانی را پرورش دهد تا علاوه بر کسب دانش و مهارت های تحصیلی ، ذهنی باز و نسبت به مسایل پیرامون خود دیدگاه مثبت وعمیق داشته باشند . موفقیت در اجرای فعالیت های فوق برنامه علاوه بر علاقه نشان دادن دانش آموزان، به تدبیر مدیر و معلمان نیز بستگی دارد که با برنامه ریزی دقیق خود فعالیت دانش آموزان را در تحقق فرآیند یادگیری و تعمیق مطالب به آن ها جهت بخشند و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را حاصل کنند.ارتباط صمیمانه و صادقانه بین مدیر، کادر آموزشی و دانش آموزان نشان دهنده جوی آزاد و باز در مدرسه است و کنترل دانش آموزان را به سمت شیوه های انسانی متعادل سوق می دهد و زمینه های پیشرفت آنان را نه تنها در درس بلکه در تمامی امور زندگی مهیا می سازد. ، مدیر ان با برنامه ریزی دقیق و به هنگام در خصوص فعالیت های فوق برنامه در خارج از ساعات مدرسه و مشروط بر اینکه جانشین تکالیف مدرسه ای نشوند تاثیر مثبتی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان خواهند داشت. همچنین مدیر با این برنامه ها می تواند نگرش دانش آموزان را در مورد فعالیت های علمی و درسی تغییر دهد و به همه ی دانش آموزان در دست یابی به این هدف کمک نماید. مقاله حاضر درصدد بیان مفهوم ،تاثیر ،نظریه ها ،راهکارها ،ویژگی های فعالیت فوق برنامه وروند تاثیر آن بر فعالیت تحصیلی می باشد .روش تحقیق بصورت کتابخانه ای می باشد که در آن از منابع معتبر و به روز استفاده شده است.
مقدمه
امروزه نظام تعلیم و تربیت هر جامعه زیر بنای توسعه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی آن جامعه به شمار می رود. بررسی عوامل پیشرفت جوامع پیشرفته نشان می دهد که همه این کشورها از آموزش وپرورش توانمند، موثر و کارآمد برخوردارند. آموزش و پرورش عهده دار ایجاد زمینه مناسب برای رشد و شکوفایی استعداد ها و توانایی هایی افراد است. رسیدن به این اهداف مستلزم برنامه ریزی های وسیع، جامع و حساب شده با توجه به اهداف عمومی آموزش و پرورش هر جامعه است. هدف هرگونه فعالیت های فوق برنامه و آموزشی ایجاد یادگیری است. یادگیری فعالیتی است که از سوی یادگیرنده انجام می شود تا به تغییر در او منتهی شود. از مهمترین آفتهای نظامهای آموزشی جهانی و من جمله کشور ما افت تحصیلی است که همه ساله به صورت های گوناگون تعداد بسیاری از استعدادهای انسانی جامعه را هدر داده ، هرچند پاره ای از موارد افت تحصیل در بعضی از رشتههای خاص بیشتر مشاهده میشود ولی میتوان علل آن راتقریباً یکسان دانست: از جمله افت بر اثر قصور در اعمال و روش های مناسب آموزشی و پرورشی توسط نظام آموزش و پرورش،معلمان، خانواده و. … بررسی عوامل مؤثر بر پیشرفت و ترقی جوامع پیشرفته نشان می دهد که همه این کشورها از آموزش و پرورش توانمند و کارآمد برخوردار بودهاند. این نهاد از یک سو با کودکان و نوجوانان و جوانان خلاق، مبتکر و مستعد واز طرف دیگر با طیف گسترده ای از مردم به عنوان خانواده یا اولیای دانشآموزان در ارتباط است و تعلیمات وآموزشهای خود را چه مثبت و چه منفی به پیکره جامعه تزریق میکند.
شکست تحصیلی خسارت های زیادی به دولت ، خانواده ، و فرد وارد می کند .پس اگر مسئولان و برنامه ریزان آموزش و پرورش بتوانند تدابیری اتخاذ نمایند که دانش آموزان با ذوق و اشتیاق مراحل موفقیت را با یادگیری کامل مفاهیم درسی طی نمایند نه تنها در کاهش هزینه ها گام های موثری برداشتند بلکه باعث ایجاد رغبت و اعتماد به نفس در دانش آموزان و جلوگیری از مردودی و ترک تحصیل آنها شده به هر حال برای رفع مشکلات فوق الذکر به تفکر و طراحی و اجرای برنامه هایی در غالب یک طرح باید مبادرت نمود . یکی از برنامه های طراحی شده و پیش بینی شده در برنامه اول توسعه اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در غالب سیاستهای آموزشی مقطع راهنمایی و در برنامه های جاری آموزش و پرورش کلاسهای فوق برنامه است. قطعا اجرای این برنامه درکشور نیاز به تلاش و ارزیابی مداوم برنامه و اثر بخشی آن دارد . بدون تردید هیچ نظام آموزشی نمیتواند صددرصد به اهداف آموزشی خود برسد،ولی موفق بودن هر نظام آموزشی نزدیکتر شدن هرچه بیشترهب اهداف تعیین شده بستگی دارد برای نزدیک تر شدن به اهداف نظام آموزشی حتماً می بایست عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی را شناخت و عوامل رشد آن را افزایش داد. انگیزه طرح فعالیت فوق برنامه در مدارس از نظر برنامه ریزان بیش از هر چیز کمک و یاری رساندن به دانش آموزان وابسته به طبقه محروم و استفاده مطلوب از امکانات مد نظر است .دانش آموزانی که ممکن است از استعداد سرشار برخوردار باشند اما پدران و مادرانشان به علت بی سوادی نمی توانند به آنها کمک نمایند ، یا آنچنان از نظر مالی در مضیقه هستند که حتی قدرت تهیه وسایل لازم تحصیل را ندارند چه رسد به اینکه در کلاسهای تقویتی خصوصی ثبت نام کنند. و در زندگی روزمره خود با مشکلات بسیاری از جمله کم سوادی والدین، پایین بودن سطح اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خانواده رو به رو هستند؛که میتوان با برنامه ریزی درست در اجرای فعالیت ها فوق برنامه به دانش آموزان در جهت بهبود وضعیت تحصیلی کمک نمود تا پیشرفت تحصیلی قابل ملاحظه ای داشته باشند.
مفهوم فعالیت های فوق برنامه
پوزنر در کتاب تجزیه و تحلیل برنامه درسی برای توضیح و تشریح بهتر مفهوم برنامه درسی پنج سطح برنامه درسی را تحت عنوان برنامه درسی رسمی، برنامه درسی اجرایی یا عملیاتی، برنامه درسی پنهان، برنامه درسی پوچ و برنامه درسی فوق برنامه را معرفی میکند. پنجمین نوع برنامه درسی برنامه درسی فوق برنامه است که پوزنر بر آن تأکید میکند . به زعم وی برنامه درسی فوق برنامه شامل کلیه تجربیات برنامه ریزی شده است که از حیطه موضوعات درسی مدرسه خارج است. این نوع برنامه درسی با عنایت به ماهیت داوطلبانه بودن آن و پاسخگو بودن آن در قبال علایق و رغبتهای دانش آموزان، در نقطه مقابل برنامه درسی رسمی قرار می گیرد . اگر چه از لحاظ اداری عمدتا کم اهمیت تر از برنامه درسی است اما در بسیاری از جهات مهم تر و موثرتر از آن میباشد. - پوزنر،1995 به نقل از فتحی واجارگاه: - 19: 1386 مک لین نیز پنج سطح برنامه درسی صریح، برنامه درسی ضمنی، تجربه به عنوان برنامه درسی، برنامه درسی پوچ و فوق برنامه برای برنامه درسی قائل است که فعالیت فوق برنامه شامل تجربه اعم از طرح ریزی شده و نشده خارج از جلسه آموزش است و همه یادگیری های خارج از موقعیت بلافصل آموزش را در بر میگیرد و فراتر از توجه پوزنر به یادگیری طرح ریزی شده است. در این طبقه بندی، برنامه های درسی صریح، ضمنی و پوچ با محتوا و چیستی سر و کار دارند. فوق برنامه ها با موقعیت یا مکان سر و کار دارند و تجربه، معطوف به چگونگی است. - مک لین ، به نقل از پارسا: - 74 : 1385
با بررسی منابع مختلف مشخص می شود صاحب نظران دیدگاه های مختلفی را در باره مفهوم فعالیتهای فوق برنامه ارائه نموده اند. چنانچه از منظر ارتباط با برنامه درسی مورد مطالعه قرار گیرد یکی از شاخه های آن به شمار می آید. برنامه درسی در یک دیدگاه به سه دسته دروس اجباری، دروس اختیاری و فعالیتهای فوق برنامه. تقسیم می شود . در توصیف دسته سوم بیان شده »فعالیت های دانش آموزان یا فوق برنامه امروزه تحت عنوان دوره آموزشی سوم مطرح میشود. دوره آموزش سوم تازه ترین دوره ای است که برای شرح گستره وسیعی از تفاوت مدرسه ها و میزان تعهد و قبول مسئولیت آنها در قبال سیستمها، باشگاهها و سازمان ها به کار میرود. - 2 :1989 : Bievnat , Klesse - « گوردون و بریجلال معتقدند فعالیت فوق برنامه آن دسته از تجارب آموزشی هستند که جزء برنامه های رسمی نبوده و ماهیت رقابتی با آن دارند. آنها در تعریف این نوع آموزش و پرورش می نویسند: »ما این نوع آموزش و پرورش را به مثابه
