بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر تبیین رابطهی اخلاق حرفه ای با وجدان کاری در دبیران زن دوره متوسطه ناحیه 2 آموزش و پرورش شهر شیراز در سال تحصیلی 1391-92 میباشد. روش تحقیق، توصیفی از نوع همبستگی است. جامعهی آماری شامل دبیران زن دوره متوسطه ناحیه 2 برابر با470 نفر بودند. و نمونه آماری شامل 214 نفر بودند. به منظور نمونهگیری از روش خوشه ای مرحله ای استفاده شده و به جهت جمعآوری اطلاعات، از این دو پرسشنامه که از روایی و پایایی قابل قبولی برخوردار بودند، استفاده شد: پرسشنامهی رفتار شهروندی سازمانی صالحی - - 1389، - وجدان کاری یکی از مولفه های رفتار شهروندی سازمانی است - و پرسشنامهی اخلاق حرفه ای مرزبان - . - 1389 به منظور استخراج و تحلیل اطلاعات از روش آماری ضریب همبستگی و رگرسیون به روش گام به گام استفاده شده است. نتایج نشان داد که بین اخلاق حرفه ای و وجدان کاری رابطهی مستقیم و معناداری وجود دارد؛ و نیز بین ابعاد اخلاق حرفه ای و وجدان کاری رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. یافته های پژوهش نشان داد که از میان ابعاد اخلاق حرفه ای تنها بعد تعهد در اخلاق به طور معنا داری قادر به پیش بینی متغیر وجدان کاری می باشد.
1مقدمه
امروزه هدف غایی هر سیستم انسانی، حرکت در مسیر پیشرفت و تعالی است و تکامل و تعالی آن به رشد، پیشرفت، توسعه و تکامل همه ی اجزای آن بستگی دارد. پرسش مهمی که فرا روی همه ی سازمان ها قرار دارد، این است که با چه ابزاری یا چگونه می توان تمام قوت های حوزه های بهبود یافتنی را شناسایی و خود را برای رسیدن به تکامل و تعالی آماده کرد. دستیابی به تعالی سازمانی، مستلزم تعهد مدیریت و کارکنان و پذیرش مفاهیم اساسی همچون وجدان کاری1 و اخلاق حرفه ای2 است. وجدان کاری و اخلاق حرفه ای، دو عنصر اساسی اخلاق و فرهنگ به شمار می روند و باید هنگام بحث و حلاجی توسعه و تعالی سازمانی، بسیار مورد توجه و مطمح نظر قرار گیرند.
غفلت از ملحوظ داشتن این عوامل زیر بنایی اسلامی و فرهنگی و نادیده انگاشتن ارزش های حاکم بر تفکر و رفتار فردی و سازمانی، از جمله اخلاق حرفه ای و وجدان کاری، جز گمراهی و به بیراهه رفتن سودی عاید فرد و سازمان نخواهد ساخت. حسینی - 1380 - معتقد است که کار جوهر وجود آدمیان و مایه حیات و بقای جامعه است. فقر و غنای هر جامعه به طور مستقیم با کمیت و کیفیت کار انسان ها در ارتباط است، اما چگونه می توان کم کاری، عدم احساس مسئولیت، حضور نیافتن در محل کار، عدم پاسخگویی و راهنامیی صحیح مراجعان، مراقبت نکردن صحیح از اموال، بی توجهی به کیفیت کار و گرایش به آسان طلبی را به رضایت شغلی و انجام کار با کیفیت بالا و مطلوب و حضور موثر در محل کار تبدیل کرد؟
برای پاسخ به این پرشس فوق تنها می توان به یک عامل توجه داشت: نیروی انسانی و تقویت وجدان کاری او، نیروی انسانی متعهد و بیدار، سازمان را در دستیابی به اهداف خود یاری می دهد و از بروز مشکلات عدیده شغلی جلوگیری می نماید - آسترکی ،. - 1391 در ابتدا مفهوم اخلاق حرفه ای به معنای اخلاق کار و اخلاق مشاغل به کار می رفت. امروزه نیز عده ای از نویسندگان اخلاق حرفهای، از معنای نخستین این مفهوم برای تعریف آن استفاده میکنند.
تعریف های مختلفی از اخلاق حرفه ای ارائه شده است: کمیته حقوق بشر بین المللی در سال - - 1387 اعلام کرد که اخلاق حرفه ای مجموعه ی استانداردها و قواعدی است که بر نحوه ی رفتار تمام اعضای یک حرفه اعمال می شود - اسلامی، . - 1388 قراملکی - - 1383 اخلاق حرفه ای را مسئولیت های اخلاقی سازمان تعریف می کند که شامل همه اضلاع و ابعاد سازمان می شود و اخلاقیات شغلی را هم در بر می گیرد.
به عبارت دیگر اخلاق حرفه ای مسئولیت های اخلاقی سازمان در قبال محیط مستقیم و غیر مستقیم است و بر اصل حق مردم استوار است و اعتقاد دارد » محیط حق دارد و سازمان وظیفه.« اخلاق حرفه ای، رفتار ارتباطی سازمان با محیط بر اساس حقوق و تعهّدات و وظایف است - صدری فرد، . - 1386 مبینی - - 1389 مقصود از اخلاق حرفهای مجموعه قواعدی بیان می کند که باید افراد داوطلبانه و بر اساس ندای وجدان و فطرت خویش در انجام کار حرفهای رعایت کنند؛ بدون آن که الزام خارجی داشته باشند یا در صورت تخلف، به مجازاتهای قانونی دچار شوند.
نتایج پژوهش لوزادا و کارمن - 2007 - 3 نشان داد که فعالیت ها اخلاقی، انگیزه های انسانی،کارکردها و تعامل های اخلاقی در سازمان از عوامل موثر بر افزایش رضایت معلمین و اساتید می باشد، و همچنین رابطه مستقیمی بین درک کارایی اخلاق سازمان و رضایت شغلی در اعضایی هیئت علمی دانشگاه وجود دارد - مرزبان، . - 1389 معید فر - - 1385 پژوهشی با عنوان" اخلاق کار و عوامل موثر بر آن در کارکنان ادارات دولتی شهر تهران" انجام داده است. نتایج این پژوهش نشان داد که میزان اخلاق کاری در سازمان های دولتی از حد متوسط بالاتر است و در سطح رضایت بخشی قرار دارد. اما نکته تامل بر انگیز رابطه معکوس اخلاق کار با میزان شهروندی و پایگاه اجتماعی و اقتصادی و مهم تر از همه با سطح تحصیلات است.
قربانی زاده - - 1389 در پژوهشی با عنوان "عوامل درون سازمانی موثر بر اخلاق کاری کارکنان " انجام داده است. یافته ها نشان می دهد بین عوامل درون سازمانی موثر بر ارتقای سطح اخلاق کاری کارکنان صف و ستاد تفاوت معناداری وجود دارد. حمیدی زاده - - 1389 پژوهشی را با عنوان "رفتار مبتنی بر اخلاق فردی و حرفه ای و خدمات پس از فروش تعمیرکاران نمایندگی های مجاز ایران خودرو و سایپا شهر شیراز" انجام داده است.
نتایج این پژوهش نشان داد که ارزش های اخلاقی، نظام پاداش و تنبیه، جو اخلاقی سازمان و ترک خدمت، تعیین کننده های مهم رفتار اخلاقی هستند با توجه به یافته های تحقیق ضروری است مدیران سازمان ها با تاکید بر عوامل فردی و سازمانی جهت ارتقای رفتار اخلاقی فردی و حرفه ای تلاش نموده و ساز و کارهایی برای بهبود و تقویت آن در پیش گیرند. آراسته - - 1390 در پژوهش خود با موضوع رعایت اخلاق در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی:گزینه ای برای بهبود رفتارها در یک بررسی تفضیلی به این نتیجه رسیده است که اخلاق در آموزش عالی با مشخص کردن حدود و ثغور رفتارهای مناسب و نامناسب و هدایت مدیران و هیئت علمی در اجرای مسئولیت های حرفه ای، ذینفع های گوناگون آموزش عالی را حمایت می کند.
تدوین منشور اخلاقی کارکنان که در برگیرنده ی ارزش های فرهنگی جامعه و اخلاق مورد نظر سازمان باشد، یکی از زمینه های مطرح شده برای نهادینه کردن اخلاق در سازمان است و نقش راهبردی اخلاق حرفه ای در موفقیت معطوف به آینده سازمان غیر قابل انکار است. در نهایت به این نتیجه رسیده است که اخلاق حرفه ای در سازمان بهره وری را افزایش می دهد، ارتباط ها را بهبود می بخشد و درجه ریسک را کاهش می دهد.
اگر به خواهیم مفهوم وجدان کاری را در حیطه ی وظایف سازمانی معنا کنیم، می گوییم : "وجدان کاری" در سازمان عبارت است از حس اخلاقی درست و تمام انجام دادن وظیفه ی سازمانی. از اینجا تفاوت مفهوم "وجدان کاری" با مفاهیم متداولی از قبیل " اخلاق کار" و " اخلاق حرفه ای" روشن می شود؛ یعنی نمی توان گفت: رعایت اصول و ضوابط و قوانین کار، سخت کوشی و تلاش مداوم و حتی تعهد داشتن نسبت به انجام وظبفه سازمانی چنانچه به قیمت نادیده گرفتن برخی حقایق و پایمال کردن ارزش های واقعی باشد، نشان دهنده وجود وجدان کاری در سازمان است. بلکه اگر فرد، حقوق کار و افراد ذی ربط را به طور طبیعی و به حکم وجدان - و نه به خاطر الزامات قانونی و نظارت اجتماعی و پاداش و تنبیه های خارجی- رعایت کرد گفته می شود: شخص دارای وجدان کاری است. بر اساس نظریه روانکاوی فروید1، انسان در رفتارش مجبور نیروهای فطری است.
وی همه عواطفی را که از نظر وجدان اخلاقی و اجتماع پسندیده شمرده می شوند نیز به عاطفه جنسی بر می گرداند و معتقد است که وجدان ضوابط اخلاقی را به فرد تحمیل می کند. برخی تلاش کاری را تابعی از فرهنگ و روابط اجتماعی و برخی دیگر تابعی از فرهنگ و نظام تربیتی آموزشی جامعه دانسته اند. هاکینز 2می گوید: »مادر پنجاه سال گذشته به ارزیابی روند زندگی افراد مختلف جامعه پرداخته ایم و آنچه نصیبمان شده یافتن این حقیقت است که کار کردن بدون رعایت اصول اخلاقی به فساد و تباهی منجر می شود، هدف بدون رسالت، ما را به جایگاه رفیعی در زندگی نمی رساند و زیستن بدون رفتاری که بر پایه ی ارزش ها باشد، بی ارزش است.
بسیاری از نابسامانی های اجتماع این واقعیت را ثابت کرده است. - بخشی، . - 1388 برخی سخن گفتن در خصوص تعهد و مسئولیت کاری کاری را فقط در چار چوب وظایف سازمانی نگاه می کنند و آن را با ابزارهای کمی قابل اندازه گیری می دانند؛ اما باید گفت وجدان کاری با معیارهای کمی قابل اندازه گیری نیست بلکه وجدان را باید با معیارهای اخلاقی و معنوی اندازه گیری کرد زیرا وجدان از جنس اخلاقیات است تقوا، پرهیزگاری، رعایت حقوق دیگران و همچنین رعایت نظم و اخلاق اجتماعی اصلی ترین عوامل برای تقویت و تربیت وجدان کاری است.
این که شخص بداند در محیط کار وظایفی به عهده دارد و باید به نحو مطلوب انجام دهد؛ اعم از اینکه کارمند، کارگر، کاسب یا کارفرما باشد؛ تفاوتی در اصل موضوع نمی کند و باید در انجام دقیق و منظم وظایفی که محیط شغلی بر عهده اش گذاشته کوشا باشد - کریمی،. - 1391 ابطحی - - 1374بیان می کند که در فرهنگ کاری هر جامعه یا سازمان اصطلاح وجدان کاری مطرح می شود و وجدان کاری عاملی است که باعث ایجاد نظم در کار واحساس انجام وظیفه در افراد می شود در سازمان ها اصلاح رفتار و طرز برخورد با کارکنان آن سازمان می باشد تا تمایل آنها را به رعایت قوانین، مقررات و استانداردهای سازمان بسنجد. میرسپاسی - 1384 - بر این باور است که وجدان کاری عاملی است که باعث ایجاد نظم در کار و حس انجام وظیفه در افراد می شود.
میروهرسکویچ - 2001 - 1معتقد است که وجدان کاری نیرویی است که فرد را متعهد می کند یک سری رفتارهای معطوف به هدف را در سازمان انجام دهد و نیز افکار و سلیقه های متفاوت را برای شکل دهی یک رفتار سازنده همگرا سازد.3 به اعتقاد سلطانی - - 1377 وجدان کاری موجب می شود کارکنان نظام اداری و سازمانی کشور، توانمندی ها، استعدادها و تخصص ها را نه تنها بدون کنترل بلکه به طور داوطلبانه در جهت تحقق اهداف سازمان قرار دهند که در سایه این وجدان کاری برنامه های توسعه پایدار کشور بیمه می شوند. با توجه به نتایج پژوهش مک کنا - 2005 - 1کارکنان با وجدان کاری بالا سخت تر کار می کنند، برای سازمان ارزش قائلند و ایراد کمتری در کارشان دیده می شود. و یافته های پژوهش پالا و همکاران - 2008 - 2 نشان داد که افراد با وجدان کاری بالا اهداف و ارزش های سازمان را اهداف و ارزش های خود می دانند و برای رسیدن به آنها تلاش می کنند.
توجه به مفهوم وجدان کاری در سازمان ها در حقیقت نگاهی اخلاقی و انسانی به مقوله کار و سازمان است؛ زیرا اخلاق در رفتار حرفه ای منجر به ایجاد تعهد نسبت به انجام وظایف محوله به بهترین شکل و بدون کنترل خارجی و در پی آن بهبود نتایج کار، بهبود وضع جامعه، رضایت باطنی و آرامش وجدان فرد می شود. وجود وجدان کاری در یک سازمان باعث افزایش سطح بهره وری، تحقق توسعه پایدار، تحول فرهنگی انسان، ثبات مدیریت و نظم اقتصادی می گردد.
