بخشی از مقاله
چکیده
هویت در هر جامعه، نشان از فرهنگ آن جامعه است و فضاهایی همساز با هویت شهری موجب آرامش،امنیت و مشارکت شهروندان میشود. فضاهای شهری محل تعاملات اجتماعی است و این تعاملات درمکان هایی دیده می شود که برای شهروندان حس امنیت وحس تعلق را فراهم نمایند. وجود المانهای شاخص علاوه بر زیبایی کیفیت فضارا ارتقاء میدهد و این کیفیت است که بر ذهن انسان نقش میبندد و بر حس مکان و خاطرات جمعی شهروندان تأثیر میگذارد. لذا طراحان شهری باید درفضاهای شهری، المانهایی را استفاده کنند که سبب انتقال هویت شهری در اذهان شود که به رضایتمندی شهروندان و بهبود کیفیت محیط شهری کمک میکند. پژوهش حاضر بر مطالعات کتابخانه ای استواراست و برآنیم پس از بیان مفاهیم هویت به شناختی کامل از المانهای شهری و رابطه آن با هویت و طراحی شهری دست یابیم و ارزشها و معیارهای طراحی آنها را مورد بازکاوی قرار دهیم، به کارکردهای مهم المانهای شهری دست مییابیم و سپس با بیان نمونه هایی از المان های بیومورفیک شهری، نوع استفاده آن و تأثیر آن را بر زیباسازی محیط و کیفیت زندگی بررسی کنیم.در این باب می توان از لوئیجی کولانی - - Luigi Colani ،مارک بیلی - - Mark Bayley، فیلیپ استارک - - philippe Starck و ایسامو نوگوچی - - Isamu Noguchi بعنوان طراحان شاخصی که بیومورفیک را چارچوب دار کرده و قوام بخشیدند نام برد.
واژههای کلیدی: شهر، هویت، المان، فضا، بیومورفیک.
.1 مقدمه
امروزه با وجود دگرگونیهای عظیمی که در ساختار نهادهای اجتماعی شهرها صورت گرفته است و همچنین جهت گیریهای نظام سرمایه گذاری در زمینه ساخت و ساز و ایجاد فضاهای شهری با تضعیف احساس تعلق مردم به محله ها و فضاهای شهری روبرو هستیم،که این احساس عدم تعلق مردم به فضاهای شهری ، بر محافظت نکردن مردم از این فضاها بی تاثیر نبوده است و حتی در کنار این موضوع مواردی چون برنامه ریزی نا مناسب و عدم ارتقاء دانش عمومی نیز این تاثیرات منفی را تشدید کرده است.
المان شهری همچون دیگر عناصر تشکیل دهنده یک شهر ، بخشی از ارزشهای زیبایی شناختی و عناصر مرتبط با هویت آن محسوب می شوند . بر اساس تعاریفی که کارشناسان شهری ارائه می دهند، هر تجهیزاتی که به نوعی به بدنه ها و فضاهای شهری الحاق شوند باید جزئی از المان شهری بشمار آید. با این تعریف ،حیطه گسترده ای از عناصر طراحی شده و موجود در یک شهر از خط کشی خیابان گرفته تا ایستگاههای اتوبوس و سطل های زباله همه در دایره تعریف المان شهری جای می گیرند.
.2 بیان مسئله
نشانههای شهری بعنوان یک عنصر خاص، نماد شاخص فضای شهری، عمل میکنند. این نشانهها در راستای سبکها، روش هاواعتقادات یک اجتماع شکل میگیرند که دربرقراری ارتباط مؤثر شهروندان و کسانی که به محل رفت وآمددارند نقش مهمی دارند. هدف المانها، ارتقای کیفیت و ایجاد سرزندگی فضاهای شهری و زیبایی و شادابی است.ازآنجایی که طراحان شهری نقش مهمی درایجاد ومکان یابی فضاها و نمادها دارند لذا در ایجاد فضاهای شهری متناسب با محیط شهری نیازمند شناخت کافی از هویت شهری و رفتارشناسی انسان هستند تا با بهره گیری از این موارد بتوانند فضای شهری مناسبی برای تعاملات اجتماعی و زندگی جمعی شهری،طراحی و اجرا نمایند و بتوان به نحوی کیفیت زندگی شهری را بالا برده و شهر را متمایز از دیگر شهرها ساخت و به مکان جاذب جمعیت و گردشگرانتبدیل شود.
کیفیت فضا یکی از مهمترین دل مشغولی های دانش طراحی شهری می باشد،در حدی که بسیاری از نظریه پردازان،ارتقاء کیفیت محیط و فضاهای شهری و طراحی و ساماندهی المان شهری را جزء یکی از مهمترین فعالیت های کارشناسان در حوزه طراحی شهری می دانند. متاسفانه حدیث معماری امروز ایران ،حدیث کمرنگی از ارزشها و مفاهیم فرهنگی و تمدن ساز ،چه در عرصه معماری و چه در عرصه شهر سازی و تجهیزات شهری می باشد . در صورتیکه اگر به گذشته بنگریم می بینیم که فضاهای شهری نقش بسیار مهمی در زندگی فردی و اجتماعی و شهری مردم داشتند. طراحان گذشته نیز در طراحی این فضاها نهایت دقت و توجه به ارزشها ،اصول و مفاهیم معماری و شهر سازی ایران را حتی در جزئی ترین مسائل فراموش نکرده اند و همین امر و مناسب بودن این فضاهای شهری و المان و تجهیزات و تناسبات و انطباق این فضاها با بطن فعالیت های شهری باعث شده که بسیاری از فعالیت های گروهی و اجتماعی مردم در کالبد آنها جریان یابد و این امر باعث پیوستگی بیش از پیش ساکنان محله ها و بافت های شهری در گذشته می شد.
.3 اهمیت و ضرورت مسئله
بسیاری از عناصر به کار رفته در یک خیابان ، سابقه ای به قدمت تمدن بشری دارند از جمله ی این عناصر می توان به انواع سرپناه و نشست گاهها اشاره کرد .برخی دیگر از این عناصر به طور مشخص معلول ابداع یا اختراعی تاریخی هستند.در بررسی سیر تحول شهر و خیابان نقطه ی عطف بسیار مهمی وجود دارد و آن انقلاب صنعتی است و این پدیده نه تنها بر سیمای ظاهری شهر تاثیر گذاشت بلکه تا اعماق وجودی جزئی ترین مسائل شهری ریشه دواند.با ظهور طراحان قرن بیستم از گوشه و کنار دنیا این شاخه از گرایش های طراحی هم بسیار گسترده و هم متنوع شد ؛ نو آوری در مواد ؛فرایندهای تولید و فناوری ؛ طرح های کامل تر و جامع تری را سبب گشت ؛ مفاهیمی هم چون یکپارچگی ؛ هماهنگی ؛ هویت و دوام در سر لوحه ی کار طراحی برای مجموعه اجزای المان شهر قرار گرفت .
حال در آغاز قرن 21 آنچه بیش از همه مورد توجه قرار گرفته است ؛ تخریب های جهانی زیست محیطی است می توان پیش بینی کرد که طراحی در آینده در صدد عرضه ی محصولاتی خواهد بود که با محیط زیست سازگار باشند.المان شهری نیز از این قاعده مستثنی نیست و اگر تا به حال کمتر بدان توجه شده است در آینده چنین نخواهد بود .
.4 سوالات پژوهش
با توجه به تعریف شهر و رابطه ی انسان با فضاهای شهری این سوال پیش می آید که: -4-1آیا نشانه و شناخت یک شهر توسط انسان تنها به المان های شهری ختم می شود؟
-4-2آیاالمانهای شهری میتوانند کارکردی فراتر از زیباسازی برای شهروندان در سطح شهرها داشته باشند؟
5. روش تحقیق
پژوهشهای حاضر بر مطالعات کتابخانه ای استوار است و تلاش بر این شده که پس از بیان مبانی نظری مفهوم هویت و المان ها و نشانه های شهری بهنقش و تأثیر گذاری آنها در محیطهای شهری بپردازیم و ارزش هاومعیارهای المانها را بازگو نماییم.
6. اهداف پژوهش
مبحث المان شهری در کنار رفع نیاز های مادی گروههای مختلف استفاده کننده از فضاهای شهری ؛ به بعد زیبا شناسانه آن نیز باید بپردازد و این زیبایی بیش از هر چیز حاصل هماهنگی ؛ وحدت و تنوع ؛ تکرار شوندگی و انعطاف پذیری عناصر دخیل در طراحی شهری است .در غیر این صورت نا به سامانی و بی هدفی که امروز به دلیل پراکنده کاری و خود محورها به اصطلاح صرفه ی اقتصادی و نبود الگو و ضوابط مناسب و استاندارد شده برای این عناصر ؛ بروز کرده چهره شهر را مخدوش نموده و راه گشا نیست.
7. فضاهای شهری
فضاهای شهری بخشی از فضاهای عمومی شهری هستند. دراین فضاها برخی رفتارهای اجتماعی و برخوردهای ازپیش تعیین نشده اتفاق میافتد. که بسیاری از آنها یاداور خاطرات ارتباطات افراد با یکدیگر و محیط است. گاهی حتی برخی از ساختمانها و بناها شهری نشان دهندهی این مفهوم است. چرا فضاهای شهری همیشه به عنوان عناصر ضروری درهویت یک شهر در نظر گرفته شدهاند و چرا وقتیاز مردم یک شهر خواسته میشود تا نقشههای ذهنی از شهرشان را ارائه دهند از میدانهای عمومی و و باغها شروع میکنند. این مسائل نشان دهندهاین است که فضاها در شهرها، توالی و تناسب آنها و شیوه ای که با هم در ارتباط هستند دارای اهمیت فرهنگی زیاد در زندگی درشهرهاست.ریچارد راجرز فضای شهری را این چنین میداند »فضاهای شهری بخشهایی از بافت شهری استکه عموم مردم به آ ن دسترسی فیزیکی و بصری دارند و بستری است برای فعالیتهای انسان و برقراری تعاملات اجتماعی، به عنوان مثال خیابانها،میادین و سایر مسیرهایی که دیگران حق عبور از آنها را دارند و سایر فضاهایی که دسترسی مردم در آن آزاد بوده و واسطه ای برای برقراری ارتباط با افراد جدید وکسانی است که آنها را میشناسیم یا نمیشناسیم، از جمله فضاهای شهری محسوب میشوند.
8.هویت شهری
هویت مکان از ارزشهای فردی و جمعی نشأت میگیرد و باگذر زمان عمق، گسترش و تغییر مییابد. به طور کلی چهار بعداساسی که نمایانگر هویت کلی شهر میباشد را میتوان به شرح زیر طبقه بندیکرد:
بعد اول: هویت محیطی، اکولوژیک - محیط طبیعی با ویژگیهای خود ساختار محیطی را شکل میدهد.
بعد دوم: هویت اجتماعی-فرهنگی، فرد با حضور و رشد یافتن در جمع با اخذ ویژگیهای آن جامعه - فرهنگ - هویت جمعی مییابد. بعد سوم: هویت اقتصادی، پایههای اقتصاد شهری، جایگاه شهررا در سلسله مراتب سازمان فضایی شبکهی سکونتگاهی وارتباط آن را با سایر شهرهاتعریف میکند.
بعد چهارم: هویت کالبدی - فضایی، بافت و ساختار و شکل شهر وساخت اصلی به آن هویت وابسته است. به دلیل متأثرشدن از اندیشهها، عقاید،باورها، فعالیت هاوسطح فرهنگ جامعه مهمترین ابعاد هویتی شهرهااست. بافت کالبدی و ساختار مکانی- فضایی شامل انتظام عوامل کالبدی در شهرو سلسله مراتب شبکه معابراست که مهمترین ابعاد هویتی فضاهای شهری را شکل می دهدزیرا شکل گیری بافت کالبدی فضاهای شهری متأثر ازاندیشه ها، باورها، فعالیت هاو سطح فرهنگ جامعه است. واقعیت این است کهبافت کالبدی امکان بازشناسی هویت شهری را به صورت بصری فراهم می کندو به همین دلیل از میان سایر ابعادهویتی اهمیت بیشتری دارد.
9. مفهوم واژه هویت
در فرهنگ فارسی معین نیز سه معنی عام و یک معنی خاص - فلسفی - برای واژه هویت ذکر شده است: .1 ذات باری تعالی .2 هستی، وجود .3 آنچه موجب شناسایی شخص باشد - مثل ورقه هویت، شناسنامه - .4 در فلسفه هویت به حقیقت جزئیه تعریف شده است. یعنی هرگاه ماهیت با تشخص لحاظ واعتبار شود هویت گویند و گاه هویت به معنی وجود خارجی است ومراد تشخیص است و هویت گاه بالذات و گاه بالعرض است.
