بخشی از مقاله
خلاصه
یکی از نظریه های جدیدی که اخیراّ از علوم پایه وارد علوم انسانی شده و با ارائه تکنیک های متفاوت مدل سازی، کمک های عمده ای به پیشرفت زمینه های مختلف علمی کرده، تئوری بازی ها می باشد. این نظریه با ترسیم مدل هایی از شرایط استراتژیک و تجزیه و تحلیل تصمیمات و تعاملات درون آن، امکان مطالعه روابط سازمان با عوامل درونی و برونی را در جهت کسب نتیجه بهینه فراهم می کند. در این مقاله، به بیانی ساده به کاربرد این نظریه در تصمیم گیری مدیران پرداخته ایم.
.1 مقدمه:
اگر فعالیت های مختلف مدیریت را در نظر آورید، به وضوح مشاهده می شود که جوهر تمامی فعالیت های مدیریت تصمیم گیری است. در تعیین خط مشی های سازمان، در تعیین هدف ها، طراحی سازمان، انتخاب، ارزیابی، و در تمامی افعال و اعمال مدیریت تصمیم گیری جزء اصلی و رکن اساسی است.
از این رو آشنایی با شیوه ها و روش های تصمیم گیری و آگاهی از تکنیک های اخذ تصمیم برای مدیران بسیار واجد اهمیت بوده و با بهره گیری از این شیوه ها و ابزارهاست که توانایی مدیران در اخذ تصمیم های کارآمدتر و موثرتر افزایش می یابد
تصمیم گیری مدیران در سازمان های امروزی، به دلیل افزایش و پیچیدگی عوامل تاثیر گذار داخلی و خارجی و همینطور افزایش رقابت در بین سازمان ها از حساسیت بالایی برخوردار است. این پیچیدگی زمانی بیشتر می شود که نتایج تصمیمات اتخاذ شده مدیران نه تنها به نوع و کیفیت تصمیمات آن ها، بلکه به نوع و کیفیت تصمیمات مدیران سازمان های رقیب نیز بستگی داشته باشد .
به همین منظور و از آن جایی متفکرین علم مدیریت همواره به دنبال مدل هایی برای تصمیم گیری هستند که مبتنی بر مفروضات صحیح و عملی باشد، ما در این مقاله پس از مروری تئوری بازی هاٌ، که موضوع آن مطالعه چگونگی تعیین استراتژی های کمال مطلوب در وضعیت های رقابت آمیز تصمیم گیری است ؛ به کاربردی که تئوری بازی ها می تواند در تصمیم گیری مدیران داشته باشد، خواهیم پرداخت.
.2 تصمیم گیری در مدیریت
مبحث تصمیم گیری همیشه و از ابتدا به عنوان بخشی جدا ناپذیر از مدیریت، در ادبیات مدیریت مطرح بوده است. در این رابطه هربرت سایمون از محققانی که در رابطه با مفهوم و مکانیسم تصمیم گیری مطالعات زیادی به عمل آورده، مدیریت و تصمیم گیری را دو واژه هم معنی و مترادف می داند. نیومن نیز کیفیت مدیریت را تابع کیفیت تصمیم گیری می داند و مدعی است که تصمیم گیری، به تنهایی، مهمترین وظیفه مدیر است زیرا، کیفیت طرح ها و برنامه ها، اثربخشی و کارآمدی استراتژی ها و کیفیت اعمالی که از آن ها بدست می آید، همگی تابع کیفیت تصمیماتی است که مدیر اتخاذ می کند. - سعادت، . - 1372 از عوامل تاثیر گذار بر سختی و راحتی، و همینطور کیفیت تصمیمات اتخاذ شده توسط مدیران می توان به موارد زیر اشاره کرد :
اطلاعاتٍ : در برخی از تصمیم گیری ها، تمامی اطلاعات مربوط به مسئله موجود است. اما در برخی دیگر گرچه اطلاعات بالاخره در جایی وجود دارد، اما به لحاظ محدودیت در تجزیه و تحلیل آنها و یا نبود ابزار لازم به آنان دسترسی نداریم. هر چه اطلاعات کمتر در دسترس باشد، تصمیم گیری مشکل تر است
نامعلومیُ : عموما در مسائل تصمیم گیری با پارامترهایی مواجه می شویم که اندازه جهت و رفتار آنان برای ما کاملا معلوم نیست. بعنوان مثال برای ارائه یک کالای جدید به بازار، واقعا رفتار بازار و استقبال مشتریان برای ما مشخص نیست.
منابع کمیابِ : در اکثر اوقات و حتی با وجود اطلاعات کافی و نبود نامعلومی، پدیده کمبود منابع نکته مهمی در تصمیم گیری است. وقتی که منابع برای تولید کمیاب است و ما با راه حل های رقابتی متعدد روبروئیم، در حقیقت ما با مشکل ارزیابی هر کدام از منابع و سپس تصمیم گیری روبروئیم.
عوامل روانی: اکثر تصمیم گیری ها مشکل هستند به لحاظ آنکه عوامل روانی از قبیل ترس، قدرت، اضطراب و نگرانی نیز در این فرآیند سهیم هستند
.3 طبقه بندی تصمیم ها
طبقه بندی تصمیم ها کار مدیر و تحلیل گر را در انتخاب مدل ها و معیارهای تصمیم گیری و شیوه های اخذ تصمیم ساده می سازد. در طبقه بندی تصمیمات از نظر میزان اطمینان، تصمیمات را می توان به سه دسته تقسیم نمود:
تصمیم گیری تحت شرایط اطمینان کامل : زمانی که تصمیم گیرنده با اطمینان کامل می داند که نتیجه یا نتایج حاصل از هر شق ممکن و یا هر عمل چیست و در چه شرایطی اتفاق خواهد افتاد، او از نظر تصمیم گیری در شرایط اطمینان کامل قرار دارد.
تصمیم گیری در حالت ریسک - مخاطره - : هنگامی که تصمیم گیرنده با اطمینان کامل نمی داند که نتایج حاصل از هر شق و یا عمل ممکن چیست، ولی احتمال وقوع - شانس نسبی وقوع نتایج - آن ها را می داند، او تحت شرایط ریسک و یا مخاطره اتخاذ تصمیم می کند.
تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان: هنگامی که تصمیم گیرنده احتمال وقوع نتایج حاصل از شقوق ممکن و یا هر عمل را نمی داند او در شرایط عدم اطمینان تصمیم گیری می کند. در شرایط عدم اطمینان تصمیم گیرنده سه شیوه را می تواند به کار گیرد:
تصمیم گیری بر اساس حداکثر حداکثرهاٌ : در این شیوه بهترین نتیجه ازبین بهترین نتایج شقوق ممکن در شرایط محیطی مورد نظر انتخاب می شود .
تصمیم گیری بر اساس حداکثر حداقل هاٍ : در این شیوه با بدبینی این طور فرض می شود که برای راه حل های ممکن بدترین نتیجه در شرایط محیطی مورد نظر حاصل خواهد شد و بنابراین باید به عنوان تصمیم اصلح، بهترین را از میان این بدترین ها انتخاب نمود.
فرض یکسان بودن احتمال برای شرایط مختلف و تصمیم گیری بر اساس ارزش مورد انتظار: با توجه به اینکه در تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان هیچگونه احتمالی برای محیطی در دست نیست، و به علت فقدان دلیل کافی، احتمال برای شرایط مختلف یکسان فرض شده و بر اساس ارزش مورد انتظار تصمیم گیری می شود
.4 مدل در تصمیم گیری
مدل عبارت است از الگویی که از واقعیت گرفته شده و روابط بین متغیر ها را نشان می دهد، و می توان از آن برای پیش بینی در تصمیم گیری استفاده کرد. در واقع با به کار گیری مدل، بدون آنکه مخاطره تصمیم گیری در دنیای واقعی را داشته باشیم، می توانیم مطلوب ترین تصمیم را اتخاذ کنیم.
مدل مطلوب مدلی است که اجزای اصلی مورد نظر در تجزیه و تحلیل و تصمیم گیری را دارا بوده و اگر چه درست همانند واقعیت نیست ولی با نشان دادن روابط بین اجزا، وسیله ای ساده و مناسب در اختیار تحلیل گر و تصمیم گیرنده قرار دهند. در تصمیم گیری کوشش می شود تا با استفاده از مدل های مختلف و دقیق به راه حل بهینه برای مسائل دست یافت
.5 چالش های تصمیم گیری مدیران در سازمان های کنونی
از پایان جنگ جهانی دوم به این سوی، فرایندهای مدیریتی با دامنه وسیع و مقیاسی بزرگ، به ویژه به عنوان عکس العمل بزرگ شدن اندازه و تعداد موسسات رقیب، توسعه دخالت دولت به عنوان یک خریدار، فروشنده، ناظم و رقیب در بازار آزاد، و درگیر شدن بیشتر کسب و کار در بازگانی بین المللی، به شدت پیچیده شده اند.
امروزه، مدیریت فعالیت های متنوع و چند بعدی درونی، تنها بخشی از مسئولیت های مدرن مدیران است. محیط بلافصل برونی موسسه مجموعه بعدی عوامل چالش برانگیز را فراهم می آورد. این محیط رقبا را هر وقت که سود امکان پذیر به نظر آید، تامین کنندگان منابعی که روز به روز کمیاب تر می شوند، سازمان های دولتی که بر تبعیت از مقرراتی فزاینده نظارت می کنندو مشتریانی که خواسته های غالبا نامعقولشان باید پیش بینی شود را در بر می گیرد.
به منظور برخورد اثر بخش با همه عواملی که بر توانایی شرکت در رشد سودآور آن تاثیر دارند، مدیران فرایندهای مدیریت استراتژیک را به گونه ای طراحی می کنند که به نظرشان وضعیت بهینه موسسه را در محیط رقابتی اش تسهیل می نماید. چنین استقراری به این لحاظ امکان پذیر است که فرایندهای استراتژیک برآورد دقیق تری از تغییرات محیطی فراهم می کنند و برای واکنش نسبت به فشارهای داخلی یا رقابتی آمادگی بیشتری پدید می آورند.
