بخشی از مقاله
چکیده
اهمیت حافظه در آموزش و تحصیل بیشتر است ، چون مجموعه وسیعی از اطلاعات و دانشها باید در دوره آموزش مقطه متوسطه به دانش آموزان یاد داده شود، نقش حافظه در یادگیري بسیار مهم و اساسی است، بنابراین بکارگیري روشها و تمرینهایی که موجب تقویت حافظه شود بسیار مهم و ضروري است. همچنین با توجه به اهمیت خواب در سلامتی و کیفیت زندگی، رفع مشکل خواب در حفظ بهداشت روانی و جسمانی دانش آموزان نقش بسزایی دارد، یکی از راه هاي دست یابی به این هدف و کاهش مشکل خواب انجام تمرینات ورزشی علی الخصوص تمرینات یوگا میباشد. پژوهش حاضر با هدف شناخت تاثیر یوگا برحافظه و کیفیت خواب دانش آموزان دبیرستان دخترانه انجام شده است. به منظور بررسی موضوع و آزمون فرضیه هاي پژوهش نمونه اي 100 نفره از دانش آموزان دختر مدارس متوسطه شهر کرج بصورت تصادفی انتخاب شدند.
بدین ترتیب که تعداد100 نفر از دانش آموزان دختر در مقطع متوسطه از دبیرستان فرزانگان 1 از منطقه 1 انتخاب شدند. دانشآموزان انتخابی در دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم بندي شدند. سپس دانش آموزان گروه آزمایش در تمرینات یوگا قرار گرفتند. به منظور سنجش حافظه از مقیاس حافظه وکسلر و براي سنجش کیفیت خواب از پرسشنامه کیفیت خواب پیتسبورگ استفاده شد. پس از جمع آوري داده ها از تکنیک تحلیل کوواریانس براي آزمون فرضیههاي پژوهش استفاده شد. نتایج بدست آمده نشان میدهد، که تمرینات یوگا بر روي حافظه در سطح احتمال - - p >05 . 0 معنی دار است، بنابراین تمرینات یوگا در نمونه مورد بررسی بر حافظه دانش آموزان تاثیري نداشت. همچنین تمرینات یوگا بر روي افزایش کیفیت خواب در سطح احتمال - - p <01 .0 معنی دار می باشد. بطور کلی نتیجه بدست آمده نشان میدهد که تمرینات یوگا اثرات مثبت بسیاري بر دانش آموزان دارد. این تاثیرات را میتوان در و بهبود کیفیت حافظه و خواب دانش اموزان مشاهده کرد.
کلمات کلیدي:یوگا، کیفیت خواب، حافظه
مقدمه
یادگیري براي انسان و سایر موجودات زنده از اهمیت بنیادین برخوردار است . درعمل تمام فعالیتهاي روزانهي ما - صحبتکردن، فهمیدن، خواندن، ارتباط اجتماعی و... - وابسته به دریافت و ذخیرهي اطلاعات از محیط پیرامون ما میباشد. حافظه و یادگیري ما را قادر میسازد تا مهارتهاي تازه بیاموزیم و رفتارهاي تازه در خود ایجاد کنیم. بدون توانایی دسترسی به تجربیات یا اطلاعات گذشته، ما قادر نخواهیم بود تا زبان مادريمان را درك کنیم، دوستان و اقوام خود را بشناسیم، و...زندگی سرشار از تجربههاي مستقلی است که هریک میتواند جدید و ناشناخته باشد. اهمیت حافظه در آموزش و تحصیل بیشتر است، چون مجموعه وسیعی از اطلاعات و دانشها باید در دوره آموزش مقطه متوسطه به دانش آموزان یاد داده شود، نقش حافظه در یادگیري بسیار مهم و اساسی است، بنابراین بکارگیري روشها و تمرینهایی که موجب تقویت حافظه شود بسیار مهم و ضروري است.
خواب از جمله مهم ترین و پیچیده ترین الگوي هاي زیست شناختی می باشد که از عوامل متعدد محیطی، بیولوژیکی و روانی تأثیر می پذیردتقریباً. هیچ دوره اي از زندگی وجود ندارد که بتوان بدون خواب مناسب، سالم زیست زیرا خواب یک درمان بازسازي واقعی براي مغز است - سپهریان، . - 1390 با توجه به اهمیت خواب در سلامتی و کیفیت زندگی، رفع مشکل خواب در حفظ بهداشت روانی و جسمانی دانش آموزان نقش بسزایی دارد، یکی از راه هاي دست یابی به این هدف و کاهش مشکل خواب انجام تمرینات ورزشی علی الخصوص تمرینات یوگا میباشد - سپهریان، . - 1390 هر ساله بودجه بسیار زیادي صرف آموزش در مدارس کشور میشود که نتیجه منابع صرف شده شامل - پول، نیروي انسانی، زمان و... - در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پدیدار میشود .
عوامل و دلایل مختلفی میتواند پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را به مخاطره بیاندازد که در این پژوهش به برخی از این عوامل به عنوان متغیرهاي وابسته در کنار پیشرفت تحصیلی پرداخته شده است. بی خوابی، ضعف حافظه و استرس میتواند تلاشهاي صرف شده در زمینه آموزش دانش آموزان را بی نتیجه نماید. از این رو هر فعالیت یا تلاش علمی و عملی که بتواند بخشی از عوامل ایجاد اختلال در پیشرفت تحصیلی را کاهش دهد، ضروريæ مفید خواهد بود چون از سویی مانع از هدر رفت منابع عظیم صرف شده خواهد شد و از طرفی موجب دستیابی به نتایج بهترæ بیشتر در امر آموزش خواهد شد.
بنابراین ضروري است تا با تحقیقات علمی دامنه دار و وسیع این عوامل و مشکلات شناسایی شده و حل شود. یکی از عواملی که در کاهش استرس و بهبود کیفیت خواب و بهبود حافظه میتواند کمک کننده باشد، عامل ورزش است واز بین انواع رشته هاي ورزشی، یوگا اثرات مفیدي در کاهش مشکلات یاد شده دارد. بطور کلی مطالعات نشان می دهند که یوگا تاثیر مثبتی در کاهش نشانه هاي خلقی، افسردگی و اضطرابی دارد - آردندو و همکاران، . - 2013 مرور مطالعات و پیشینه نظري نشان میدهد که تا کنون تحقیقات مشابهی که بصورت کامل تاثیر یوگا را بر استرس، کیفیت خواب، حافظه و پیشرفت تحصیلی بررسی کندانجام نشده است لذا در این زمینه خلاء پژوهشی به چشم میخورد. انجام این پ ژوهش به رفع خلاء پژوهشی موجود کمک کرده و همچنین به مشاوران و مسئولین مدارس متوسطه و نیز دانش آموزان کمک میکند تا با رفع مشکلاتی نظیر کاهش استرس، بهبود کیفیت خواب و بهبود حافظه از پیشرفت تحصیلی مطلوبی برخوردار گردند.
سپهریان - 1391 - تأثیر آساناها و سبک زندگی بر اساس یوگا بر مشکلات خواب زنان در دوره پیش یائسگی را مورد بررسی قرار داده است. به نظر محقق، پیش یائسگی مرحلهاي از زندگی زن است که سالها قبل از یائسگی شروع میشود. زمانی که تخمدانها به تدریج استروژن کمتري را تولید میکنند . عوامل متعددي، خواب زن را در مرحله پیش یائسگی مختل میکنند. بسیاري از درمانگرها براي درمان مشکلات خواب از مجموعه درمانهاي جسمانی ، روانی مانند دارو درمانی و درمانهاي شناختی رفتاري استفاده میکنند و عدهاي نیز روشهاي مکمل مانند ورزش و از جمله ورزش یوگا را مفید میدانند. هدف از مطالعه حاضر بررسی تأثیر تمرین و سبک زندگی بر اساس یوگا بر مشکلات خواب زنان در مرحله پیش یائسگی میباشد.
به منظور دست یافتن به اهداف مطالعه، از بانوان 40 تا 50 ساله که به کلاسهاي یوگا مراجعه کرده بودند، خواسته شد که به پرسشنامه کیفیت خواب پیتسبورگ - - PSQI پاسخ دهند. سپس20 نفر از آنان که بر اساس پرسشنامه و مصاحبه بالینی کیفیت خواب پایین داشتند به عنوان نمونه مورد مطالعه انتخاب شدند. گروه کنترل بانوان غیر ورزشکاري بودند که با گروه آزمایشی از نظر وضعیت اجتماعی و اقتصادي، علائم پیش یائسگی و کیفیت خواب همتا شدند . بر این اساس، کل نمونه مورد مطالعه را 40 نفر تشکیل دادند. گروه آزمایشی هفتهاي سه جلسه یک و نیمساعته به مدت ده هفته سبک زندگی و تمرینات یوگا را انجام دادند. بعد از اتمام جلساتمجدداً پرسشنامه کیفیت خواب پیتسبورگ براي هر دو گروه اجرا شد. به منظور تجزیه و تحلیل دادهها از روشها و فنهاي آماري توصیفی و استنباطی مختلف از جمله روشهاي آماري میانگین، انحراف استاندارد، تحلیل کواریانس و آزمون تی مستقل استفاده شد . نتایج نشان داد که اختلال خواب و اختلال در عملکرد روزانه در دو گروه به طور معنیداري متفاوت بود.
ولی در زیر مقیاس تأخیر در به خواب رفتن بین دو گروه آزمایشی و کنترل تفاوتی مشاهده نشد. ایران دوست و همکاران - 1393 - به بررسی و مقایسه اثربخشی تمرینات هوازي در آب و یوگا بر حافظه و تعادل پویاي مردان سالمند پرداختند. تحقیق مذکور تأثیر فعالیت بدنی بر حافظه و تعادل مردان سالمند را بررسی می کند . تعداد اعضاي نمونه تحقیق حاضر پانزده نفر براي هر گروه است که داوطلبانه از بین جامعه آماري انتخاب شدند. برنامه تمرین در آب در این تحقیق شامل 18 جلسه تمرینی، هر جلسه به مدت 45 دقیقه بود . از تمرینات یوگا نیز به منظور آرام سازي ذهنی مردان سالمند استفاده شد . به منظور بررسی وضع حافظه آزمودنی ها پس از اعمال مداخله تمرینی از آزمون حافظه وکسلر استفاده شد. از آزمون بالا و پایین رفتن از صندلی براي انداز ه گیري تعادل پویا استفاده شد.
نتایج نشان داد که تمرینات هوازي و یوگا اثر مثبت بر حافظه و تعادل پویاي مردان سالمند داشته است. بانرجی - - 2014 در پژوهشی به بررسی اثرات تمرینات یوگا بر حافظه دانش اموزان دوره راهنمایی پرداختند. به نظر محقق، یوگا، ثروت علمی هند، و یکی از بزرگترین هدیه هاي هند به جهان بوده و آن را به بخش مهمی از زندگی روزمره براي روش زندگی در هندوستان تبدیل کرده است. امروز یوگا به یکی از محبوب ترین سیستمهاي بهداشت و درمان، در سراسر جهان تبدیل شده است . نمونه پژوهش حاضر شامل 40 دانش آموز از کلاس هفتم از مدرسه اي در رایپور بود که داده هاي مورد نیاز از پیش آزمون و پس آزمون گروه آزمون و شاهد جمع آوري شده است. 20 دانش آموز مورد مطالعه در دو گروه - گروه کنترل و گروه تجربی - قرار گرفتند. آزمایش به مدت 60 روز با تمرین یوگا یعنی انجام شد.
سوریا نماسکار، پرانایاما، آنولوم_ ویلوم، باهاراماري، اوکار جاب و یوگا نیدرا روزانه به طور منظم در ساعات صبح انجام شد. براي سنجش حافظه از مقیاس PGI حافظه N. N . Wig استفاده شد. نتایج نشان داد که در مقایسه دو گروه ازمایش و کنترل، نمرات حافظه T = 9. 90 - ، - P <0. 05 تفاوت معنی داري با یکدیگر دارد به این معناست که تمرینات یوگایی به مدت دو ماه اثر معنی داري در افزایش و بهبود وضعیت حافظه دانش آموزان داشته است. توردار دورتیر و همکاران - 2014 - در پژوهشی به بررسی اثر تمرین یوگا بر علائم مربوط به استرس پس از زلزله پرداختند. در پژوهش مذکور محققان اثر تمرین یوگا هاتا را بر استرس درك شده و نشانه هاي مربوط به استرس پس از زلزله مورد بررسی قرار دادند.
جامعه آماري پژوهش شامل ساکنان، سن 67- 20 سال، از مناطق در معرض زلزله از دو روستا در جنوب ایسلند بودند. به این افراد براي شرکت در یک برنامه یوگا پس از زلزله پیشنهاد شد. شصت و شش نفر به دو گروه گواه 35 نفر و گروه آزمایش 31 نفر تقسیم شدند. تجزیه و تحلیل واریانس چند متغیره - MANOVA - تفاوت بین دو گروه آزمایش و گروه شاهد در کیفیت خواب - 03 . 0 = P - و روابط اجتماعی - 04 . 0 = P - نشان داد. شرکت کن ندگان در هر دو گروه بهبود قابل توجه در استرس و برخی از علائم مربوط به استرس مانند خواب، غلظت، رفاه، کیفیت زندگی، افسردگی و اضطراب را از قبل به بعد از مداخله نشان دادند . کاتز و شارما - - 2012 در پژوهشی به بررسی اثرات یوگا بر تمرکز و حافظه در ارتباط با استرس پرداختند.
به نظر محققان، تمرکز به معناي وحدت تمامیت، تعادل است. هدف اصلی از این مطالعه بررسی اثر ماژول یوگا در تمرکز و حافظه بود. مطالعه با 800 دانش آموزان آغاز شده؛ 159 نفر استرس بالا و 142 دانش آموزان کم استرس بر اساس نمرات به دست آمده از طریق میزان استرس انتخاب شدند. گروه آزمون و گروه شاهد براي ارزیابی توان تمرکز و همچنین حافظه کوتاه مدت، پیش آزمون شدند. ماژول یوگا شامل آسانا یوگا، پرانایاما، مدیتیشن، نماز و یک برنامه آشنایی با ارزش در گروه آزمایش به مدت 7 هفته اجرا شد . پس از آزمون عملکرد آزمون تمرکز و حافظه در دو گروه نتایج نشان می دهد که دانش آموزانی، که در تمرین یوگا شرکت داشتند، داراي تمرکز بالاتر و حافظه کوتاه مدت بهتري بودند.
