بخشی از مقاله
چکیده
حل مسأله یک مهارت حیاتی برای زندگی در عصر حاضر است و یادگیری آن برای همگان ضروری است. با توجه به اینکه بهترین راه دستیابی به عادات تفکر و قضاوت صحیح استفاده از برنامههای آموزشی است که دانشآموزان را با مسائل واقعی مواجه میسازد، لذا هدف از این مطالعه تاثیر آموزش حل مسأله بر حافظه شنیداری دانشآموزان دختر دوره دوم متوسطه شهر اصفهان سال تحصیلی93-94 بود. این پژوهش از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیشآزمون پسآزمون و پیگیری با گروه گواه است.
جامعهی آماری مورد مطالعه کلیهی دانشآموزان دختر مقطع دبیرستان شهر اصفهان بودند که از میان آنان 30 نفر به روش تصادفی خوشهای چند مرحلهای انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل به طور برابر قرار گرفتند. آزمون سنجش حافظه و توالی شنیداری به عنوان پیش آزمون، پسآزمون و پیگیری به کاربرده شد. آموزش در طول 8 جلسه برای گروه آزمایش اجرا شد و گروه گواه هیچ آموزشی دریافت نکرد. دادهها با روش تحلیل واریانس با اندازهگیری مکرر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد بین پیشآزمون و پسآزمون و همچنین پسآزمون و پیگیری در گروه آزمایش در متغیر حافظه شنیداری دانشآموزان دختر تفاوت معناداری وجود ندارد.
واژگان کلیدی: آموزش حل مسئله، حافظه شنیداری، دانش آموزان دختر.
مقدمه و بیان مساله
در 20 سال اخیر تغییرات قابل ملاحظهای در جهان از جمله انباشته شدن سریع دانش، تغییرات تکنولوژیکی و اکتشافات علمی گسترده به وجود آمده است نظام آموزش باید خود را با این تغییرات سریع تطبیق دهد تا از شایستگیهای دانشآموزان در حوزه های مختلف حمایت کند.از طرفی روشهای متداول آموزشی، افرادی را با اطلاعات نظری فراوان تحویل جامعه میدهند در حالی که از حل کوچکترین مسایل جامعه در آینده عاجز هستند.
بنابراین برای توسعه مهارتهای تفکر و عملکرد دانشآموزان باید به جای اینکه تنها به کسب و حفظ اطلاعات بپردازند مهارت خویش را در تفکر و استدلال افزایش داده و پس از پردازش اطلاعات، آنها را به کار بگیرند. به نقل از همتی و اروجلو و خلخالی، در همین راستا، در دههی گذشته حل مسأله به عنوان یک الگو برای ارائهی خدمات در تحصیلات خاص و عمومی گسترش یافته است. حل مسأله3 نوعی از مقابله متمرکز بر مشکل است و موجب خط مشی های هدفمندانه خاصی میشود که افراد به وسیله آن مسأله را تعریف کرده و راهحلهای مختلف را تولید کرده، تصمیمگیری نموده و یک راه حل را انجام میدهند.
گلدگریف و دیویدسون روش حل مسأله موجب افزایش یادگیری، فعال بودن، علاقهمندی و همکاری در جریان یادگیری میشود. مهارت حل مسأله مهارتی مقابله ای و عملی است که موجب افزایش اعتماد به نفس شده و با سازگاری فردی، اجتماعی و موفقیت تحصیلی ارتباط دارد و شامل 5 گام است؛ ادراک خویشتن، تعریف مسأله، تهیه فهرستی از راهحلهای مختلف، تصمیمگیری در مورد مناسبترین راه حل و امتحان کردن راه حل انتخابی. روش حل مسأله روشی به منظور دستیابی به نتایج مثبت و اجتناب از عواقب منفی است .
در حال حاضر یکی از حوزه های با نفوذ و مورد علاقه محققان در روانشناسی شناختی مطالعات مربوط به حافظه است که به فرایند یادگیری و یادآوری در انسان در سه دهه اخیر توجه خاص داشته است. حافظه در تصور افراد معمولی به صورت یک مهارت، کارکرد و یا توانمندی میباشد که به آنها کمک میکند در زندگی یاد بگیرند و از تجارب و یادگیریهای خود استفاده کنند. بدون حافظه زندگی افراد مختل شده به شکل تجربههای گذرائی در میآید که هیچ گونه پیوندی با یکدیگر ندارند حتی مفهوم »خود« که مستلزم نوعی احساس پیوستگی است از دست رفته، افراد احسا س پوچی میکنند و نمیتوانند در زندگی شان کاری انجام دهند.
حافظه به ذخیره اطلاعات در مغز و فرآیندهای اکتساب، تحکیم و بازیابی این اطلاعات اطلاق میشود. حافظه اساسا کنش بسیار اساسی و مهم مغز است. چندین فرآیند شناختی از قبیل بازشناسی، زبان، برنا مه ریزی، حل مسأله، تصمیمگیری و خلاقیت بدون دخالت و کمک حافظه ممکن نیست بتوانند کارکرد مؤثری داشته باشند.رابطه ی یادگیری باحافظه اجتناب ناپذیر است؛ به طوریکه توانایی یادگیری تا حد بسیاری به حافظه وابسته است. تجربه ی یادگیری باید حفظ و نگهداری شود تا پس از متراکم شدن این تجربیات، یادگیری رخ دهد.
اگر کودکی در بازشناسی و یا به خاطر آوردن اطلاعات مشکل داشتهباشد، عملکرد و یادگیری او در مورد هر تکلیفی که نیازمند انجام پردازشهایی در یک یا چند زمینه ی فوق باشد، دچار مشکل شدیدی خواهد شد. مشکلات حافظه شامل مشکلات دیداری و شنیداری می شوند. دانش آموزانی که قادر به ذخیره و بازیابی شکل بصری کلمه نیستند در حافظه ی دیداری و دانش آموزانی که قادر به ذخیره و بازیابی صدای کلمه نیستند در حافظه ی شنیداری مشکل دارند.
حافظه شنیداری به توانایی دریافت تحریکات کلامی، پردازش و ذخیره آنها و در نهایت یادآوری موضوعات گفته میشود. نقش محوری این حافظه در رشد مهارتهایی چون فراگیری واژهها، درک و به کار زبان بیانی، زبان نوشتاری و ادراک در این زمینه منجر شده است - ون کمپن، ون کمپن، لبرت، لامرز، امن و استانسفلد، . نتایج پژوهش چراغی و همکاران نشان داد که عملکرد افراد در سطح اضطراب شدید و اضطراب متوسط در تکالیف حافظه شنیداری متفاوت است و افراد با اضطراب شدید در این تکلیف عملکرد پایینی داشتهاند.
نتایج پژوهش قربانپور، پاکدامن، رحمانی و حسینی نشان داد که آموزش حرکات ریتمیک ایروبیک میتواند حافظه کوتاهمدت و شنیداری دانشآموزان مبتلا به اختلال یادگیری را در مقطع ابتدایی بهبود بخشد. فخری، آقایی و خواجه حسینی در پژوهشی با هدف تأثیر نمایش درمانی در افزایش مهارتهای حرکتی و حافظه شنیداری کودکان کم توان ذهنی نشان دادند که اجرای برنامه نمایش درمانی برای گروه مداخله موجب افزایش ادراک و حافظه شنیداری شده است. والکن هروست و کرو در مطالعه خود نشان دادند که نگرانی به کاهش عملکرد در تکالیف حافظه فعال شنیداری و تقویت عملکرد در تکالیف دیداری در افراد با اضطراب پایین منجر شد.
با توجه به نتایج به دست آمده از پژوهشها، پژوهش حاضر به دنبال آن است که به این سوال پاسخ دهد آیا آموزش حل مسأله بر حافظه شنیداری دانشآموزان دختر دوره دوم متوسطه شهر اصفهان تاثیردارد؟
طرح پژوهش، جامعه آماری، نمونه وروش نمونه گیری
پژوهش حاضر یک طرح نیمه آزمایشی از نوع پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری همراه با گروه گواه است. امعه آماری شامل کلیه دانشآموزان دختر مقطع متوسطه شهر اصفهان که در سال تحصیلی 1393- 1394 در مدارس متوسطه شهر اصفهان مشغول به تحصیل بودند. روش نمونهگیری به صورت خوشهای چند مرحلهای بود. از بین نواحی پنجگانه شهر اصفهان ناحیهی 3 به صورت تصادفی انتخاب، سپس از بین مدارس ناحیهی 3، یک مدرسه و در نهایت از بین کلاسهای مدرسهی مذکور یک کلاس به صورت تصادفی انتخاب و در مرحله آخر 30 دانشآموز دختر کلاس مذکور به تصادف انتخاب و در دو گروه آزمایشی 15 - نفر - و گواه 15 - نفر - قرار گرفتند.
ابزار
به منظور جمع آوری داده های مورد نیاز از آزمون سنجش حافظه و توالی شنیداری استفاده شد. این آزمون شامل 27 واژه است که تمام بیست وسه صدای مربوط به سی و دو حرف الفبای فارسی در آن به کار رفته است. این 27 واژه در 6 ردیف؛ ردیف اول 2 واژه، ردیف دوم 3 واژه و ردیف 6 شامل 7 واژه میباشد که دانشآموز باید بعد از تکرار مربی آنها را به ترتیب بیان کند. بیشترین تعداد کلمه ای که دانشآموز بتواند بعد از شنیدن در ذهن بسپارد و بیان کند - ترتیب کلمات مهم نیست - ظرفیت حافظه شنیداری دانشآموز محسوب میشود.
اگر آزمودنی به ردیف 3 که شامل 4 واژه است، آنها را درست بیان کند و ردیف 4؛ یعنی 5 واژه را نتواند به خاطر بیاورد؛ آزمون متوقف و نمرهی 4 برای او محاسبه میشود. حداقل نمره برای این آزمون 2 و حد اکثر نمره 7 میباشد. برای حافظه توالی شنیداری ترتیب کلمات باید رعایت شود. روایی صوری و محتوایی این آزمون را گروهی از متخصصین بررسی کردند. ضریب پایایی آزمون سنجش توالی حافظه شنیداری در مطالعه نراقی و نادری از طریق باز آزمایی آزمون بر نمونهای از دانشآموزان انجام شده و ضریب همبستگی پیرسون 0/08 گزارش شده است.
روش تجزیه و تحلیل دادهها
تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرمافزار SPSS-22 صورت گرفت. در توصیف دادهها از شاخص آماری میانگین و انحراف معیار - در مراحل پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری - استفاده شد. دادههای حاصل از پژوهش نیز به شیوه تحلیل واریانس با اندازهگیری مکرر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. میانگین نمرات حافظه شنیداری گروه آزمایش در مرحله پیشآزمون برابر با 5/46 و این میانگین در گروه گواه برابر با 5/4 است در حالی که در پسآزمون، میانگین نمرات حافظه شنیداری گروه آزمایش 6/9 و در گروه گواه این میانگین معادل 5/38 است. همچنین میانگین نمرات حافظه شنیداری گروه آزمایش در مرحله پیگیری 6/7 و در گروه گواه این میانگین معادل 5/42 است.
