بخشی از مقاله
چکیده
شیوههای فرزند پروری یک عامل مهم و تعیینکننده و اثرگذار در آسیبشناسی روانی و رشد کودکان است. این پژوهش باهدف تعیین اثربخشی آموزش رفتاری والدین بر تغییر سبکهای فرزند پروری والدین و بهبود رابطه والد-کودک انجام شد. نمونه پژوهش شامل 30 نفر از مادران کودکان مبتلابه اختلال نارسایی توجه / فزون کنشی بود که به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب و به دو گروه آزمایش و کنترل همتا شدند.
ابزار پژوهش شامل پرسشنامه سبک فرزند پروری بامریند، مقیاس رابطه والد کودک و آموزش رفتاری به والدین ساندرز بود. نتایج تحلیل کوواریانس نشان داد آموزش رفتاری موجب بهبود رابطه والد-کودک، تقویت سبک فرزند پروری مقتدرانه و تضعیف سبکهای فرزند پروری سهلگیرانه و مستبدانه در مادران گروه آزمایش شد. بهاینترتیب نتیجه گرفتیم آموزش رفتاری در بهبود رابطه والد-کودک و همچنین در تغییر سبکهای فرزند پروری مادران مؤثر بوده است.
کلیدواژه: رابطه والد-کودک، سبکهای فرزند پروری، آموزش رفتاری
مقدمه
خانواده نخستین پایگاهی است که پیوند بین کودک و محیط اطراف او را به وجود میآورند. ارتباط والدین و فرزندان از جمله موارد مهمی است که نظر صاحبنظران و مختصصان تعلیم و تربیت را به خود جلب کرده است. خانواده نقش بسیار مهمی در شکلگیری شخصت، نگرش، اخلاق و روحیات کودک دارد. هر خانواده شیوه خاصی را در تربیت فردی و اجتماعی فرزندان خویش به کار میگیرد که این شیوه های فرزندپروری متاثر از عوامل مختلف از جمله عوامل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی خانواده و جامعه است.
سبک فرزندپروری مجموعهای از نگرشهای والدین نسبت به کودکان است که منجر به ایجاد یک محیط هیجانی میشود که در آن محیط رفتارهای والدین بروز مینمایند. فرزندپروری فعالیت پیچیده و در برگیرنده رفتارهای خاصی است که نگرش و رفتار کودک را تحت تاثیر قرار میدهد شیوههای فرزندپروری یک عامل مهم و تعیین کننده و اثرگذار در آسیبشناسی روانی و رشد کودکان است - کوریدو3 و همکاران،اختلالات روانی و رفتاری از محیط تاثیر میپذیرد و همانطور که بیان شد خانواده محیط اولیه و اساسی کودک به شمار میآید.
بنابراین خانواده، نحوه رفتار والدین با کودکان و روشهای تربیتی یا سبکهای فرزندپروری نیز میتواند در بروز اختلالات روانی تاثیر گذار باشد. و به همین دلیل مدیریت رابطه متقابل والدین و کودک، گام اول در بسیاری از اختلالهای کودکان محسوب میشود. به منظور مدیریت رابطه متقابل والدین و کودک از آموزش رفتاری استفاده میشود.بامریند با استفاده از اطلاعات مربوط به کودکان پیش دبستانی و والدین آنها حداقل سه روش برای روش های تادیبی و کنترل گری والدین شناسایی کرد: مستبدانه، مقتدر منطقی و آسان گیرانه. والدینی که خواستار اطاعت از خود بودند و از خودمختاری فرزندانشان حمایت نمی کردند معرف سبک مستبدانه بودند.
والدین مستبد از والدینی که در دو طبقه دیگر جای می گرفتند، اصطلاحا کمتر گرم بودند. والدینی که کنترل کننده بودند و از کودکانشان مطالبات رفتاری زیادی داشتند، اما در عین حال گرمی، حمایت و پذیرش زیادی در رابطه با کودکانشان داشتند، سبک فرزندپروری مقتدر منطقی را تشکیل می دادند. سبک فرزندپروری آسان گیر، والدینی را شامل می شد که در روابطشان نسبتا گرم بودند اما کنترل کمی روی فرزندانشان اعمال کرده و از آنها مطالبات اندکی داشتند.
بامریند در طی مطالعات خود دریافت سبک مقتدر منطقی در شکل دهی شایستگی سازنده در کودکان پیش دبستانی بیشترین اثربخشی را داشت. وی خاطر نشان کرد: " به طور کلی، نشان داده شد تربیت کودکان با روش مقتدر منطقی، موثرترین الگوی اقتداروالدین برای کودکانی بود که من مطالعه کردم. کودکانی که با سبک های مستبدانه و آسان گیر بار می آمدند شایستگی سازنده کمتری داشتند.
پژوهشها نشان داده آموزش به والدین منجر به بهبود چشمگیر درجهبندی رفتار کودک در منزل میگردد، با این وجود محدودیت هایی که در طرح تحقیقات مربوط به آموزش به والدین وجود داشته است حاکی از آن است که ما به پژوهشهایی نیاز داریم که در آنها ارزیابی همبودی4 گنجانده شود و تغییر در مهارتهایِمدیریتِرفتارِ والدین به صورت مستند ثبت شود و همچنین مشاهده مستقیم رفتار والدین و کودک در کنار مقیاسهای متداول درجه بندی والدین مورداستفاده قرار گیرد.
به عنوان مثال در پژوهشی دانفورد و همکاران بر روی 45 مادر دارای کودک مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای و اختلال کاستی توجه و بیش فعالی با استفاده از آموزش والدین رفتاری انجام دادند به این نتایج دست یافته اند که ارائه آموزش هایی در مورد علل، خصیصهها و همچنین فنون مدیریت رفتار کودکان به مادران باعث کاهش بیش فعالی، رفتارهای تخریبی و پرخاشگری کودکان شده بود، علاوه بر این این آموزش باعث بهبود عملکرد رفتاری والدین و کاهش تنیدگی آنها گشته بود.
در مطالعه دیگر نیز که توسط بر روی 718 نفر از والدین کودکان پیش دبستانی انجام شد وتا دو سال نیز مورد پیگیری قرار گرفت. نتایج نشان داد که پس از شرکت والدین در برنامه فرزند پروری مثبت تغییرات چشمگیری در اختلالات رفتاری کودکان و سبک والدگری استبدادی والدین نسبت به گروه کنترل به وجود آمده است. با توجه به مطالب مطروحه پژوهشگر درصدد است با انجام پژوهش حاضر به این سوال پاسخ دهد که آیا آموزش والدین بر شیوه فرزند پروری و روابط والد-کودک تاثیر مثبت دارد؟؟
روش
پژوهش حاضر از نظر هدف، ازنوع تحقیقات کاربردی و روش تحقیق آزمایشی - طرح پیش آزمون، پس آزمون با گروه کنترل - بود. جامعه آماری پژوهش را مادران کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/فزون کنشی مراجعه کننده به کلینیکهای روانشناسی و روانپزشکی شهر کرج در سال 94 تشکیل میدادند. حجم نمونه 30 نفر بود که به صورت تصادفی به دو گروه 15 نفره آزمایش و گواه تقسیم شدند. همتاسازی دو گروه بر اساس ویژگیهای سنی و تحصیلی شرکت کنندگان بود.
ابزار پژوهش
مقیاس رابطه والد و کودک: این مقیاس توسط پیانتا برای اولین بار در سال 1994 - به نقل از تایلر، ساخته شد و شامل 33 ماده است که ادراک والدین را در مورد رابطه خود با کودک خود میسنجد. روایی و محتوایی این پرسشنامه توسط ابارشی به دست آمد. این مقیاس شامل حوزههای تعارض، نزدیکی، وابستگی، رابطه مثبت کلی میباشد که هر کدام به ترتیب با آلفای کرونباخ 0/84 ، 0/69 ، 0/46 و 0/80 منطبق هستند. پایایی این حوزهها در مطالعه ابارشی و همکاران نیز به ترتیب 0/84 ، 0/70 ، 0/61 و 0/86 گزارش شد. در مقیاس رابطه مادر و کودک یک مقیاس لیکرتی 5 درجهای از 1 تا 5 را در برمیگیرد. شیوه نمرهگذاری به روش لیکرت بر حسب پاسخهای 1 تا 5 انجام میشود.
پرسشنامه سبکهای فرزند پروری بامریند: این پرسشنامه را بامریند برای سنجش سه شیوه فرزند پروری سهل-گیرانه، مستبدانه و مقتدرانه ساخته که شامل 30 گزاره سوم شخص است که 10 عبارت آن به شیوه مستبدانه، 10 گویه آن به روش مقتدرانه و 10 عبارت دیگر آن به روش سهلگیرانه اختصاص دارد، و والدین آن را تکمیل میکنند. نمرهگذاری آزمون بر اساس طیف پنج گزینهای لیکرت بوده و نمرات بیشتر در هر بعد نشاندهنده سهلگیر، استبداد یا اقتدار بیشتر والد است، برافراشتگی بیشتر هرکدام از ابعاد نشانگر شیوه غالب فرزند پروری آن والد است.
با جمعآوری نمرات عبارات مربوط به هر شیوه یک نمره بین 0 تا 40 برای هر سطح شیوههای فرزند پروری به دست میآید. در پژوهشی که توسط اسفندیاری - 1374 - انجام شد اعتبار6 آزمون بر روی نمونه ای از مادران جمعیت موردمطالعه به شیوه باز آزمایی و بافاصله یک هفته به ترتیب برای سبک سهلگیرانه 0/69، سبک مستبدانه 0/77 و سبک مقتدرانه 0/73 گزارش شد.
