بخشی از مقاله
چکیده
مسکن بهعنوان عمدهترین جزء بافت کالبدي روستا در گذر زمان بر اثر فعالیتها و نیازهاي انسانی با تحول همراه بوده است. در حال حاضر تحولات و دگرگونیهاي کالبدي در روستاها موجبات ایجاد تغییر و تحول این فضاها را فراهم آورده است. یکی از عوامل مؤثر در تغییرات مسکن روستایی، ارائه اعتبارات مقاومسازي مسکن میباشد. در تحقیق حاضر جایگاه اعتبارات مقاومسازي در تحولات مسکن روستایی بررسی میگردد.
روش تحقیق توصیفی - تحلیل محتوا و روش تجزیه و تحلیل به صورت استنتاج عقلی است و روش گردآوري اطلاعات به صورت اسنادي-کتابخانهاي میباشد. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که در تأمین مسکن روستاییعمدتاً ماهیت کمی و در حالت ایدئال برخوردار شدن از مسکن مستحکم در برابر سوانح طبیعی موردتوجه بوده و به اصول و معیارهاي طرح مسکن روستایی و کیفیت آن توجه چندانی نشده است.
طرح ویژه مقاومسازي مسکن روستایی که توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی اجرا میشود و مساکن جدید که امروزه در چهارچوب همین طرح در روستاها احداث شده است متأسفانه از این مشکل اساسی به دور نمانده و کاستیهاي قابل ملاحظهاي در همین زمینهها در آن مشاهده میشود. در مساکن جدیدهمانند گذشته صرفاً به استحکام و دوام سازهاي توجه شده و معماري روستایی، فرهنگ روستا و شیوه معیشت روستاییان در آن نادیده گرفته شده است.
-1 مقدمه
بر مبناي دیدگاه کالبدي، منابع طبیعی و انسانی بدون تجهیز و فراهم نمودن بسترها و زیرساختهاي لازم جهت استفاده از آنها، نمیتوانند عاملی در فرایند توسعه باشند و یا در فرایند توسعه روستایی مورد استفاده قرار گیرند؛ یکی از این زیرساختها شامل طرحهاي عمران روستایی میشوند که تأثیر دوگانهاي بر توسعه منابع انسانی و فراهم ساختن فضاي مناسب براي جذب و نگاهداشت آن از یک سو و فراهم نمودن بستر موردنیاز براي تسهیل تولید اقتصادي و فعالیتهاي توسعهاي از سوي دیگر دارند .
یکی از عواملی که همواره در تحولات مسکن به خصوص پس از رشد جمعیت شهرها تأثیرگذار بوده است سیاستهایی است که در دولتها براي ساخت مسکن اتخاذ و پیگیري میشود. سیاستهایی چون تشویق و تدوین ضوابط و مقررات خاص جهت ساماندهی مسکونی مانند اعطاي تسهیلات بدون سپرده یارانهاي براي ساخت، خرید و مرمت واحدهاي مسکونی، تخفیف هزینه صدور پروانه و تراکم پایه و مازاد .
در زمان حاضر نیز یکی از مهمترین برنامه هاي اجراشدنی در نواحی روستایی، دادن اعتبارات مالی لازم به روستاها براي سرمایهگذاريهاي مختلف توسعهاي است؛ زیرا یکی از مهمترین مشکلات امروز نواحی روستایی کمبود سرمایه و اعتبارات لازم براي انواع سرمایهگذاريهاست .
به عبارتی دیگر، با توجه به وجود فقر مسکن در نواحی روستایی کشورهاي درحالتوسعه، امروزه بهسازي و نوسازي مساکن جهت دسترسی روستاییان به بهداشت و رفاه بهتر به یکی از مهمترین سیاست هاي بهبود وضعیت روستاییان تبدیل شده است .
چرا که جوامع روستایی در زمینه مسکن و توسعه کالبدي همواره با مشکلات فراوانی مواجه بوده و هستند. بخش مهمی از این مشکلات کمبود یا نبود سرمایه و اعتبارات لازم .[3] [6] [5] و مقاوم نبودن مساکن روستایی در برابر سوانح و مخاطرات طبیعی همچون زمینلرزه، سیل، رانش زمین، طوفان و نظایر اینها میباشد .[7] به گونهاي که با رخ دادن هر یک از این سوانح نهتنها دام و طیور و ساختمانها و اسباب و لوازم درون آنها، یعنی بخش مهمی از سرمایه هاي ملی از بین میرود، بلکه مهمتر از آن، جان سرمایه هاي انسانی یا ساکنان اینگونه بناهاي بیکیفیت نیز در معرض خطر قرار میگیرد .
از مهمترین برنامه هاي اجرا شده در زمینه بهسازي و نوسازي مساکن در کشورهاي درحالتوسعه میتوان به رویکرد اعطاي اعتبارات اشاره کرد . بهسازي و نوسازي چینیجاهاي فرسوده، اجراي طرح بهسازي مسکن روستایی و تأمین مسکن گروه هاي مختلف جامعه ازجمله قشر آسیبدیده پس از جنگ و قشر کمدرآمد جامعه از دهههاي گذشته بر چگونگی ساخت مسکن اثرگذار بودهاند .
بنابراین اجراي برنامهها و اقدامات متنوع توسط دستگاهها و نهادهاي مختلف از یکسو و روندهاي نوجویی در عرصههاي اجتماعی- اقتصادي از دیگر سو، زمینهي دگرگونیهایی در محیطهاي روستایی شده است، هرچند این تحولات و دگرگونیها اغلب منشأ برونزا دارند و بهواسطه رخدادهاي بیرونی در سطوح محلی، منطقهاي، ملی و جهانی پدیدار شده و میشوند. بااینحال، جلوههاي گوناگون این دگرگونیها به صور مختلف و در زمینههاي متنوع، بهویژه ابعاد کالبدي تجلی یافته است ازجمله این برنامهها، اعطاي اعتبارات مقاومسازي مسکن بوده است.
به عبارتی دیگر اعتبارات مسکن روستایی که به منظور بهسازي و مقاومسازي مساکن روستایی به روستاییان ارائه میشود براي مسکن روستایی از ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی، کالبدي و زیستی داراي پیامدهاي مثبت و منفی است و بهنوعی زندگی روستاییان و کشاورزان و محیط زندگی آنها را تحت تأثیر قرار میدهد .در این پژوهش به بررسی جایگاه اعتبارت مقاوم سازي در تحولات مسکن روستایی و اثرات آن پرداخته میشود.
-2 روش تحقیق
روش تحقیق این پژوهش، توصیفی - تحلیل محتوا و روش تجزیه و تحلیل به صورت استنتاج عقلی است و روش گردآوري اطلاعات به صورت اسنادي-کتابخانهاي میباشد. به عبارتی دیگر براي دستیابی به اطلاعات در حوزه اعتبارات مقاومسازي مسکن روستایی از مطالعات کتابخانهاي، مطالعه اسناد اینترنتی، مقالات و کتابهاي مرتبط با مسکن و اعتبارات مقاومسازي مسکن روستایی استفاده گردید و با بررسی آنها تحلیل و نتیجه گیري صورت گرفت.
-3 مبانی نظري
به منظور بررسی چهارچوب نظري تحقیق، به تعریف مقاومسازي مسکن، اعتبارات مسکن روستایی و سپس اثرات اجتماعی و فرهنگی، اثرات اقتصادي، اثرات کالبدي و محیطی اعتبارات مقاومسازي مسکن در نواحی روستایی پرداخته میشود.
1-3 مقاومسازي مسکن
مقاومسازي یکی از اقدامات مهم پیشگیري در چرخه مدیریت بحران و مقاومسازي مساکن یکی از راههاي کاهش تلفات انسانی و خسارات اقتصادي است .[13] به نظر زهرایی »مقاومسازي، ایجاد مؤلفههاي فنی در ساختمان و افزودن ابزارآلات مقاومت به آن است که به مفهوم بهسازي بسیار نزدیک است ولی در عمل با بهسازي تفاوت دارد.
2- 3 اعتبارات مسکن روستایی
کلمه اعتبار1 در لغت به معنی »اعتماد و تکیه کردن، قول، اطمینان، منزلت و آبروست.[15] « معنی اصطلاحی آن عبارت است از »اطمینانی که بانک یا موسسهاي به شخص ابراز نموده تا مبلغی از سرمایه خود را در اختیار او قرار دهد.[16] « ولی بهطور کاربردي اعتبار »عبارت است از هر نوع قراردادي که بهموجب آن بانکی بنا به درخواست و بر طبق دستورات یک مشتري، مأمور است که در مقابل اسناد معینی به شخص ثالث یا به حوالهکرد او وجهی پرداخت نماید
اعتبارات در تمامی کشورهاي جهان به عنوان ابزاري براي رشد درآمد و کاهش فقر مطرحاند. از دهه 1980 بدین سو از طرحهاي اعتباري به مثابه روشی براي کاهش فقر از طریق دسترسی بهتر به اعتبارات پسانداز و خدمات تعریف شده است دفاع شده است .[19] [18] اعتبارات در جامعه روستایی از ابتداي حیات روستایی وجود داشته است. خانوارهاي روستایی براي امور تولیدي و زراعی و یا امور مصرفیشان از اعتبارات استفاده میکردهاند .[20] پرداخت این نوع از اعتبارات با اهداف خاصی از طرف دولت ها، سازمانها، مؤسسه هاي تأمین مالی و ... در روستاها انجام میشود.
داگلاس2 معتقد است که »مهمترین اعتبارات نهادهاي مالی در مناطق روستایی را به دودستهي زیر تقسیم میکند: .1 اعتبارات کوتاه مدت و اعتبارات خرد با بازپرداخت مکرر و .2 اعتبارات درازمدت کشاورزي و فصلی.
اعتبارات مسکن »زیرمجموعهاي از اعتبارات خرد است[22] « که »شامل تدارك خدمات مالی متناسب و در حد استطاعت مالی خانوارهاي فقیري است که به خدمات مالی ارائه شونده از سوي مؤسسات مالی متداول دسترسی ندارند
این اعتبارات براي طیف وسیعی از فعالیتهاي مسکن، ازجمله تعمیر3، نوسازي4، بهبود ساختارهاي موجود5، خرید زمین6، ساخت و ساز جدید و حتی بهبود امکانات زیرساختی از قبیل فاضلاب تعریف شده است
و به عبارتی دیگر شکل - 1 - جایگاه اعتبارات مسکن روستایی در سیستم منابع مالی روستایی را نشان میدهد.
شکل :1 جایگاه اعتبارات مسکن روستایی در سیستم منابع مالی روستایی
