بخشی از مقاله
چکیده
امنیت غذایی در برگیرنده دسترسی فیزیکی و اقتصادی همه افراد جامعه در هر زمان، به غذای کافی و مغذی برای داشتن یک زندگی سالم است و دارای سه محور اصلی موجود بودن غذا، دسترسی به غذا و پایداری در دریافت غذا می باشد. بطور کلی پایه و اساس توسعه جوامع بشری، امنیت غذایی آنها می باشد. در مطالعه حاضر به بررسی اثر اعتبارات کشاورزی بر امنیت غذایی خانوار های روستایی در طی دوره 1360-1393 پرداخته شد.
در ابتدا با استفاده از شاخص کلی امنیت غذایی، میزان امنیت غذایی خانوارهای روستایی محاسبه شد و در پایان با استفاده از روش ARDL اثر اعتبارات کشاورزی بر امنیت غذایی خانوارهای روستایی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج مطالعه بیانگر اثر مثبت و معنی دار اعتبارات کشاورزی بر شاخص امنیت غذایی خانوارهای روستایی در بلند مدت و کوتاه مدت بود. بر این اساس، با افزایش یک درصدی اعتبارات کشاورزی، شاخص امنیت غذایی 0/009 درصد افزایش می یابد. بنابراین، تامین اعتبارات مورد نیاز بخش کشاورزی به منظور افزایش تولید، اشتغال و درآمد کشاورزان جهت دستیابی به امنیت غذایی امری ضروری است.
مقدمه
مفهوم امنیت غذایی بسیار وسیع است و بوسیله تعامل دامنه ای از عوامل اقتصادی، اجتماعی، کشاورزی و زیست شناختی تعیین می شود. امنیت غذایی مستلزم عرضه کافی مواد غذایی در سطح کلان و توزیع عادلانه آن با هدف دسترسی همه آحاد مردم به مواد غذایی است. مولفه های اصلی امنیت غذایی شامل موجودی مواد غذایی، دسترسی و استفاده همه از این مواد غذایی است.
امنیت غذایی در حقیقت پایه و اساس یک جامعه توسعه یافته است و عنصر اساسی سلامت فکری، روانی و جسمی اعضای آن جامعه است
بخش کشاورزی اصلی ترین و مهمترین منبع تامین مواد غذایی به شمار می رود، از اینرو نقش مهمی در تامین امنیت غذایی، اجتماعی و سیاسی کشورها دارد
در کشورهای درحال توسعه بخش کشاورزی ارتباط گسترده و قوی با بخش های اقتصادی دیگر دارد و موتور محرکه اولیه رشد اقتصادی به شمار می رود. به دلیل وضعیت سیاسی و تحریم های موجود علیه کشور، تامین امنیت غذایی از طریق حمایت بخش کشاورزی با حساسیت و دقت بیشتری پیگیری می شود
تامین اعتبارات مورد نیاز بخش کشاورزی یکی از راه های مهم و تاثیر گذار در حمایت و پشتیبانی از بخش کشاورزی می باشد، که بطور عمده توسط بانک کشاورزی بعنوان تنها بانک تخصصی کشاورزی پرداخت می گردد. این اعتبارات به سه روش منابع داخلی، منابع تبصره ای و یا تلفیقی از این دو منبع تامین و به بخش کشاورزی پرداخت می گردد. بانک کشاورزی به عنوان اصلی ترین موسسه اقتصادی عهده دار تامین نیاز های مالی بخش کشاورزی که با اهداف افزایش تولید، رشد اقتصادی، تحول و توسعه بخش کشاورزی، ایجاد اشتغال و رفع وابستگی از طریق رسیدن به خودکفایی فعالیت می کند. علاوه بر این از طریق پرداخت تسهیلات به افراد کم درآمد جامعه از جمله زندانیان آزاد شده، زنان سرپرست خانوار و مددجویان کمیته امداد و بهزیستی در ایجاد آرامش و تامین امنیت غذایی جامعه نقش مهمی ایفا می کند
اعتبارات بخش کشاورزی تاثیر مهمی در توسعه بخش کشاورزی و به دنبال آن در تامین امنیت غذایی دارد، که مطالعات زیادی در این زمینه انجام گرفته که در ادامه مروری بر این مطالعات خواهیم داشت . خداداد کاشی و حیدری - 1383 - ، سطح امنیت غذایی خانوارهای ایرانی را بر اساس شاخص کلی امنیت غذایی AHFSI محاسبه کردند که نتایج نشان داد امنیت غذایی خانوار های شهری طی سال های 1364-1379 روند صعودی داشته و مقدار عددی شاخص امنیت غذایی از 87/8 درصد در سال 1364 به 96/4 درصد در سال 1379 ارتقا یافته است و برای جامعه روستایی نیز طی این سال ها روند تامین امنیت غذایی صعودی بوده به طوری که از حدود 72 درصد درسال 1365 به 94/9 در صد در سال 1379 افزایش یافته است.
مهرابی بشرآبادی و موسوی محمدی - - 1388، در مطالعه ای آثار سیاست های حمایتی بخش کشاورزی بر امنیت غذایی خانوارهای شهری در ایران با در نظر گرفتن نتایج تفصیلی هزینه درآمد خانوارهای شهری طی دوره 1362-1385 را با استفاده از شاخص کلی امنیت غذایی خانوار و شاخص معیار کلی حمایت و استفاده از مدل خودرگرسیون برداری مورد بررسی قرار داد، نتایج نشان داد درحالی که در کوتاه مدت هر دو نوع حمایت از بخش کشاورزی و در بلند مدت حمایت قیمتی، اثر منفی بر امنیت غذایی خانوارهای شهری می گذارد؛ در بلندمدت حمایت نهاده ای دارای اثر مثبت بر امنیت غذایی این خانوارها می باشد.
مهرابی بشرآبادی و زارعی بیدسکان - 1391 - ، در مطالعه ای به بررسی تاثیر توسعه مالی بر امنیت غذایی خانوار های روستایی در طی دوره ی 1365-1389 پرداختند. در این مطالعه با استفاده از روش خودتوضیح برداری با وقفه های گسترده، میزان اثرگذاری توسعه مالی بر امنیت غذایی خانوارهای روستایی مورد بررسی قرار گرفت . نتایج نشان داد که شاخص توسعه ی مالی که بر مبنای ژرفای مالی ظاهر شده، اثرات کوتاه مدت و بلند مدت قابل انتظاری را بر امنیت غذایی خانوارهای روستایی کشور ایجاد می کند، این اثرات در کوتاه مدت و بلند مدت مثبت و معنی دار بود.
حسینی و همکاران - - 1392، در مطالعه ای اثر سیاست های حمایتی دولت بر امنیت غذایی کشور در قالب الگوی VECM در دوره زمانی 1368-1388 بررسی شد، نتایج مطالعه اثر مثبت سیاست های حمایتی دولت بر شاخص امنیت غذایی کشور در دوره تحت بررسی نشان داد، به طوری که به ازای افزایش یک درصدی حمایت های بخش کشاورزی، شاخص امنیت غذایی 0/005 درصد افزایش یافته است.
نعمت الهی و همکاران - - 1394، در مطالعه ای آثار افزایش قیمت حامل های انرژی بر امنیت غذایی را با استفاده از الگوی تعادل عمومی قابل محاسبه مورد بررسی قرار داده، نتایج مطالعه نشان داد با افزایش قیمت حامل های انرژی قیمت تمام شده در بخش کشاورزی و صنایع غذایی افزایش یافته است . از طرفی به دلیل کاهش تقاضای عوامل تولید، درآمد خانوارهای شهری و روستایی کاهش یافته است. با کاهش قدرت خرید خانوارها و در نتیجه کاهش تقاضای مواد غذایی، امنیت غذایی و در نهایت سلامت جامعه در معرض خطر قرار گرفته است.
باباتونده و کوئیم - - 2010، در مطالعه ای به بررسی اثر درآمدهای خارج مزرعه روی امنیت غذایی در کشور نیجریه پرداخته، نتایج نشان داد که این گونه درآمدها اثر مثبت روی امنیت غذایی می گذارد. بشیر و همکاران - 2012 - ، در مطالعه ای به بررسی سطح امنیت غذایی خانوارهای روستایی در ایالت پنجاب پاکستان در سطح ملی و خانوار پرداخته، نتایج نشان داد که سطح امنیت غذایی ملی هم تراز با سطح امنیت غذایی بین المللی است اما در سطح خانوار، 26 درصد از 1152 خانوار مورد مطالعه، امنیت غذایی مناسب نداشتند.
همچنین نشان دادند که عواملی نظیر درآمد ماهیانه، دارایی های دامی خانوار، اندازه خانوار تاثیر مثبت بر امنیت غذایی خانوارهای روستایی داشتند. چیتیگا و همکاران - - 2010، در مطالعه ای با استفاده از الگوی تعادل عمومی قابل محاسبه به ارزیابی سیاست های دولت افریقای جنوبی در مقابل افزایش قیمت جهانی نفت پرداخته، نتایج نشان داد که بخش کشاورزی و صنایع غذایی، صنایع کوچک و خدمات خصوصی به دلیل کاهش تقاضای نهایی بیشترین تلفات ناشی از افزایش قیمت نفت داشتند..
روش تحقیق
در این مطالعه از شاخص کلی امنیت غذایی AHFSI برای محاسبه کردن امنیت غذایی خانوار های روستایی استفاده شده است. این شاخص به دلیل لحاظ کردن سه مولفه اصلی امنیت غذایی یعنی موجود بودن غذا، عرضه غذای کافی و استفاده از این غذا، امنیت غذایی را اندازه گیری می کند. شاخص AHFSI چنین تعریف می شود که کمتر از استاندارد کالری یا پروتئین دریافت کرده اند، PT نیز کل جمعیت مورد مطالعه می باشد. همچنین G شدت فقر غذایی، CSانرژِی یا پروتئین استاندارد، CAUمیانگین انرژِی یا دریافتی کمتر از استاندارد، IPضریب جینی توزیع انرژِی یا پروتئین بین فقرا، CVضریب تغییرات عرضه ی انرژِی در طول زمان، S انحراف معیار رضهع ی انرژِی طی زمان، X میانگین عرضه یانرژِی طی زمان می باشد.
دامنه مقدار این شاخص از صفر تا صد است که اگر مقدار شاخص از 65 کمتر باشد، امنیت غذایی کشور در سطح بحرانی است؛ همچنین اگر بین 65 تا 75 درصد باشد، امنیت غذایی در سطح کم و اگر بیشتر از 75 درصد باشد، امنیت غذایی در سطح بالاست
در مطالعه حاضر ما به دنبال بررسی تاثیر اعتبارات بخش کشاورزی بر امنیت غذایی خانوارهای روستایی هستیم که علاوه بر این عامل، اثر نابرابری درآمدی - بعنوان یکی از پارامترهای مورد استفاده در شاخص - AHFSI و تولید ناخالص داخلی بخش کشاورزی بر امنیت غذایی خانوارهای روستایی بررسی شده است. بنابراین الگوی کلی این تحقیق بصورت زیر در نظر گرفته می شود.
در این مدل امنیت غذایی خانوار های روستایی را تابعی از ضریب جینی، اعتبارات بخش کشاورزی و تولید ناخالص داخلی بخش کشاورزی در نظر می گیریم که با لگاریتم گیری مدل به شکل زیر در می آید.
که LGINI لگاریتم ضریب جینی به عنوان معیاری برای نابرابری درآمدی، LAGRF لگاریتم اعتبارات بخش کشاورزی و LGDPP لگاریتم تولید ناخالص داخلی بخش کشاورزی می باشد.
بطورکلی روش هایی مثل انگل- گرنجر در مطالعاتی که با نمونه های کوچک سر و کار دارند، اعتبار لازم را ندارد، زیرا واکنش های پویای کوتاه مدت موجود بین متغیرها را در نظر نمی گیرد. همچنین برآوردهای حاصل از آنها بدون تورش نبوده و در نتیجه انجام آزمون فرضیه با استفاده از آماره های آزمون معمول مثل t معتبر نخواهد بود. به همین دلیل استفاده از الگوهایی که پویایی کوتاه مدت را در خود داشته باشند و منجر به برآورد ضرایب دقیق تری از الگو شوند، مورد توجه قرار می گیرند. به طور کلی الگوی پویا، الگویی است که در آن وقفه همانند رابطه زیر وارد می شوند.
