بخشی از مقاله
تاثیر بهینه سازي منابع انسانی در توسعه پایدار سازمانی
چکیده
در سالهاي اخیر منابع انسانی به عنوان یکی از مهمترین عوامل تحول و توسعه جوامع بشري به شمار می رود. از نیازهاي ضروري سازمان هاي امروزي جهت رسیدن به توسعه پایدار، توجه به منابع انسانی می باشد. بهینه سازي منابع انسانی به آموزش و ارتقاء فعالیت هاي انسانی در سازمان ها وابسته است و از طریق آن می توان شرایط فرهنگی خاصی را ایجاد کرد که در آن کارکنان به توان بالقوه براي بهره مند شدن از افراد و سازمان دست یابند. با توجه به اهمیت موضوع در این مقاله ضمن اشاره اي کوتاه به جایگاه منابع انسانی در توسعه پایدار سازمان ها و مفهوم بهینه سازي به ارایه راهکارهاي عملی در راستاي تحقق توسعه پایدار سازمانی با در نظر گرفتن مفاهیم منابع انسانی می پردازد. از جمله راهکارهاي موثر در توسعه پایدار که در سایه آن می توان به افزایش بهره وري سازمان امیدوار شد، می توان به تمرکز بر آموزش حین خدمت، توسعه حرفه اي، نهادینه شدن تغییر و نوآوري، به کارگیري فناوري اطلاعات و تمرکز بر استقرار سیستم هاي مدیریت عملکرد اشاره کرد.
واژههاي کلیدي: توسعه پایدار، منابع انسانی، بهینه سازي، بهره وري
-1 مقدمه
سازمان مجموعه اي است از عوامل انسانی، فنی، ساختاري، فرهنگی و دیگر عناصر محیطی که در راستاي تحقق مجموعه هدفهاي از پیش تعین شده و مشترك در تعاملند . مجموعه دست آوردهاي علمی نشان می دهند از ساده ترین لوازم گرفته تا پیشرفته ترین فناوري هاي پیچیده، محصول خلاقیت و نوآوري انسان هایی است که طی سال هاي متمادي براساس دانش و ارتقاء فکري خلق شده است. بنابراین پایه اصلی ثروت هر سازمان را منابع انسانی تشکیل می دهد که از آن به عنوان عامل اصلی و پایه یاد می شود.( گنجی نیا،(1389 نقش منابع انسانی نه تنها در سطح سازمانی بلکه به صورت کلی از سطح یک واحد کوچک اقتصادي تا سطح ملی ارتقاء و گسترش پیدا کرده است.( (Pohjola, 2010 توجه به منابع انسانی به عنوان زیربناي تولید و ارائه خدمات در سازمان ها یکی از راه کارهاي اساسی در افزایش کارآیی و بهره وري سازمان به شمار می رود. (Bertschek,2009) منابع انسانی در تمامی حوزه ها نظیرگزینش، استخدام، نگهداري نیروي انسانی و در کل مدیریت منابع انسانی یکی از مواردي است که دور اندیشی، نوآوري سازمانی و تحول آفرینی را تحت تأثیر قرار می دهد. تحقیقات نشان می دهد که مدیریت منابع انسانی جزء لاینفک سازمان ها و جوامع است که عدم توجه به این مهم، آثار مخرب جبران ناپذیري در سازمان ها به دنبال خواهد داشت و هیچ پیشرفت و بهبودي جز با تمرکز بر بهبود منابع انسانی به دست نخواهد آمد. (کارگر،(67-85 :1388 .مجهز بودن یک سازمان به نیروي انسانی توانمند، یک اصل حیاتی است. بی شک یکی از نشانه هاي بهره وري هر سازمان، براي رویارویی با تغییرات سریع و شتابان ناشی از تحولات، نگرش هاي عمومی و کاهش سطح حمایت هاي دولتی، تغییر در ساختار سازمانی و توانمندسازي منابع انسانی است. (اقدسی،.(197- 222 :1392 توانمندسازي منابع انسانی جهت تحول سازمانی شامل فرآیند بهبود مستمر و ارتقاء توانمندیهاي نیروي انسانی سازمان به صورت هدفمند، تدریجی، مداوم، متوازن، همه جانبه، هم سو با ارزشهاي سازمان، برپایه رسالت، درون زا، فراگیر، با مشارکت مدیریت و کارکنان، هماهنگ باسرعت پذیرش تغییرات محیطی و کسب و کار می باشد. (کمانی،(43-64 :1388
-2 اهمیت و جایگاه منابع انسانی
سازمان یعنی، جمعی از کارکنان با روحیات، علایق، افکار، دانش و شر ایط فیزیکی متفاوت که بدون آن ها سازمان هرگز وجود خارجی پیدا نمی کنند.(.(Todaro, 2010 علل تداوم حیات سازمانی و بالندگی، جایگاه و نقش انکار ناپذیر و ویژه ي منابع انسانی در سازمان می باشد که این حضور به پیش شرط هایی مانند جذب، آموزش و تربیت، حفظ و نگهداري نیروي انسانی وابسته است. بنابراین اگر بهترین راهبردهاي مدیریتی و فناوري نوین در سازمان به کار برده شود، اما سازمان فاقد راهبرد صحیح منابع انسانی باشد هرگز محصول و فرایند مطلوبی در خروجی آن به دست نخواهد آمد. (کارگر،(67-85 :1388
اساسی ترین رکن در هر سازمان، اعم از خدماتی یا تولیدي، مساله انتخاب و جذب نیروي انسانی ماهر و واجد شرایط است. در جذب نیرو شرایط را باید به گونه اي فراهم کرد که افراد با علاقه و افتخار در محل کار خود حضور یابند. در حقیقت سلامت تعالی، رشد و توسعه سازمان رابطه مستقیمی با شرایط فیزیکی، روانی، تعلق خاطر، امنیت شغلی و تأمین مالی نیروي انسانی دارد. آموزش و تربیت به عنوان یک ضرورت، سازمان را از حالت ایستایی خارج و به سمت پویایی پیش خواهد برد. تلاش براي تربیت افراد با قابلیت هاي قابل قبول در تمام سطوح سازمانی امري انکارناپذیر است که این مهم به سازمان در رسیدن به اهدافش کمک بسیاري خواهد نمود.آموزش یکی از پیچیده ترین وظا یف در اداره امور هر سازمان و به و یژه در مدیریت منابع انسانی است. (سلطا نی، .(70: 1382پس از نظام جذب، نظام بهسازي و به کارگیري مناسب منابع انسانی قرار دارد. در حقیقت آموزش، بینش و بصیرت عمیق تر، دانشی را در کارکنان ایجاد و از این طریق توانایی و مهارت هاي آنان را جهت اجراي وظایف محول شده افزایش می دهد و در نتیجه موجب نیل به اهداف با کارآیی و ثمربخشی بهتر و بیشتر می گردد. (کارگر،(67-85 :1388 آموزش مستمر و مداوم نیروي کار و دیگر کوشش هایی که در راستاي بهبود کیفیت نیروي کار به عمل می آید نوعی سرمایه گذاري در منابع انسانی است که داراي بازده است. یکی از بهترین فرهنگ هاي سازمانی این
است که کارکنان را از طریق آموزش توانمند سازیم و این چیزي است که سازمان را از دیگران متمایز ساخته و سبب پیشتازي آن در صحنه رقابت می شود. سرمایه گذاري هرچه بیشتر در آموزش، موجبات نرخ رشد بیشتر دانش و افزایش کاربردهاي دانش فنی (پیشرفت تکنولوژیکی) رشد و توسعه اقتصادي آینده را پی ریزي می نماید. (دلالی اصفهانی، .2(:1380 معمولاً سازمانها پس از طی یک فرایند دشوار و طولانی موفق به جذب و آموزش نیروي انسانی ماهر و کارآمد می شوند، اما متأسفانه در برخی شرایط قادر به حفظ این سرمایه نبوده و آن را به راحتی از دست می دهند. در شر ایط کنونی در بسیاري از کشورهاي در حال توسعه، الگوي استفاده از منابع انسانی در ساختارهاي سازمانی از جایگاه و ارزش واقعی خود فاصله گرفته و مشاهده می کنیم که از همه توان نیروهاي انسانی اعم از مدیر و کارشناس و کاردان در اثر اختلاف سلیقه هاي جزیی، استفاده مطلوب نمی شود تا جایی کهبعضاً و با سخت شدن شرایط، آنان مجبور به ترك سازمان می شوند، حال آنکه سازمان براي هر عنصر انسانی خود هزینه گزافی نموده تا بتواند در زمان مقتضی از بازده مطلوب آن برخوردار شود. (کارگر،(67-85 :1388
-3 نقش منابع انسانی در توسعه پایدار
در دهه هاي اخیر به منابع انسانی به عنوانعنصري هوشمند توجه شده است که با مهارت و خلاقیت خود نقش اساسی در سیستم ایفا میکند. نیروي انسانی کارآمد در یک کشور جزو سرمایههاي ارزشمند آن کشوربه شمار می آید. اساسا "سرمایه دانش " از "سرمایه تولید" بسیار مهمتر است.کشورهاي درحال توسعه از سرمایه انسانی، بیش از سرمایه فیزیکی بهره دارند بر اساس آمار، سرمایه انسانی، نقش اول ثروت آفرینی در کشورهاي توسعه یافته را %67 به خود اختصاص دادهاست، در حالی که سهم منابع طبیعی و فیزیکی صرفاً %33 است. این سرمایه است که میتواند به عنوان پشتوانه حرکت هاي بزرگاجتماعی قرن بیست و یکم قرار گیرد و باعث افزایش بهره وري می گردد. .(Aggrey,2010:48) توسعه پایدار"، انسان محور است و با توجه به گستردگی مباحث و قابلیت هاي بسیار آن به سرعت به مهمترین مناظره کنونی و نیز یکی از مهمترین چالش هاي دهه هاي اخیر تبدیل شده است. در توسعه پایدار، "انسان" محور توسعه و سزاوار بهداشت، امنیت، فرهنگ، آموزش، دانش و توسعه ارتباطات و اطلاعات است.(کاووسی،.(79-108 : 1389 مطالعات و تجربیات بین المللی، همگی مبین و موید این نکته است که توسعه پایدار و همه جانبه، الزاما باید از بستر منابع انسانی بگذرد و پیش شرط توفیق، تثبیت و تداوم هرگونه توسعه و تحولی، سرمایه گذاري در توسعه انسانی به منزله رکن و هسته اصلی و محوري آن است. منابع انسانی امروزه، به عنوان یک سرمایه ارزشمند و بالنده مطرح می شود که قدرت باز تولید دارد. در حقیقت کیفیت کار منابع انسانی، در تمام کشورهاي پیشرفته و در حال توسعه سیستم تجهیز و بهسازي منابع انسانی و حفظ و نگهداري آن به شکل جامع و پویا عمل می شود. والتون منابع انسانی را به منزله "مجموعه فعالیتهاي سازمانی که در مدت زمان معینی صورت می گیرد و براي ایجاد تغییرات رفتاري در کارکنان طراحی می شود"، تعریف می کند.(صائبی،(136 :1382 عمده ترین منبع استراتژیک هر سازمان و یا هر جامعه، منابع انسانی آن است. جوامعی در بلندمدت قرین موفقیت خواهند شد که بتوانند منابع انسانی خود را به طور صحیح و اصولی توسعه و پرورش داده و همراه با تقویت دانش و معرفت و مهارتهاي فنی لازم، افرادي پرکار و معتقد و مؤمن بسازند. (میرسپاسی،(74 :82
-4 بهینه سازي منابع انسانی
بهینه سازي منابع انسانی از طریق آموزش و ارتقاء فعالیت هاي انسانی در سازمان ها می تواند شرایط فرهنگی خاصی را ایجاد کند که در آن کارکنان به توان بالقوه براي بهره مند شدن از افراد و سازمان دست یابند. در این صورت بهینه سازي منابع انسانی خود را به صورت خیلی نزدیک با توسعه سازمان در یک راستا هماهنگ می بیند. در مفهوم جدید منابع انسانی، انسان هاي سازمانی بایستی به کیفیت هایی مجهز شوند که هیچگونه مشکلی با سازمان نداشته باشند و با دلسوزي و تعهد و بینشی علمی، تمام توانمندي ها، انرژي، تخصص و فکر خود را در راستاي تحقق مأموریت هاي سازمانی قرار دهند دایماًو براي
سازمان، ارزش هاي فکري و کیفی جدیدي تولید کنند. اساس و خمیر مایه بهینه سازي منابع انسانی مبتنی براستفاده ازمکانیزم موثرآموزش، تجهیز نیروي هاي مولد، خلق و ایجاد مجموعه اي از امکانات اجتماعی و اقتصادي است. هدف از توسعه منابع انسانی، تولید چارچوبی است، فراگیر و یکپارچه براي پرورش کارکنان. بخش اعظم فرایند توسعه منابع انسانی متوجه فراهم آوردن محیطی خواهد شد که در آن محیط کارکنان به یادگیري و توسعه دانش و مهارت هاي خود ترغیب می گردند. توسعه منابع انسانی به طرح ریزي روشهایی براي ترغیب توسعه خود پویایی خود مدیر با کمک پشتیبانی و راهنمایی مناسب از طرف سازمان نیز مرتبط است .اگرچه توسعه منابع انسانی توسط فعالیت هاي شرکت هدایت می شود؛ اما باید به نیازها و ادراکات فردي نیز توجه کرد.((Kamuzora, 2010: 2-4
-5 نقش منابع انسانی در بهره وري سازمان
نیروي انسانی به عنوان یکی از مهمترین عوامل در پیشبرد اهداف و ارتقاي بهره وري سازمان ها محسوب می شود. صاحب نظران عقیده دارند که در یک سازمان، عوامل انسانی بیش از سایر عوامل در شالوده سازي، نگهداشت و گسترش سطح عملکرد و تکمیل مأموریت سازمان نقش دارند و بهبود کیفیت و بهره وري به عوامل انسانی درگیر در فرایند رشد و تحول سازمان بستگی دارد. (میر سپاسی، .(69 :1382 مدیریت صحیح منابع انسانی ارتباط مستقیمی با افزایش بهره وري سازمان دارد. در صورت عدم تحقق شرایط مناسب جهت ارتقاء منابع انسانی و به واسطه عدم توجه به نیازها و شناخت واقعی قابلیت ها و نحوه ي به کارگیري آن ها خواه ناخواه شرایط و جو سازمانی به سمتی سوق می یابد که نیروي کار شایسته، توان و انرژي خود را صرف کارهاي ساده و پیش پا افتاده می کند و این یعنی اعمال هزینه هاي اضافی و کاهش بهره وري. (طاهري، :1381 .(91 منابع انسانی را می توان مهمترین عامل در بهبود بهره وري دانست، سرمایه گذاري در منابع انسانی همانند سرمایه گذاري در ماشین آلات و تجهیزات منشاء بهره وري بالاتر است. (فلاحی،.(93-117 :1390 به همین منظور باید برنامه هایی را که به مشارکت و تلاش هر چه بیشتر کارکنان منجر می شود تقویت نمود. شناسایی عوامل موثر بر بهبود بهره وري منابع انسانی از طریق حداکثر استفاده از پتانسیل آن ها در سازمان به روش علمی و به گونه اي که کاهش هزینه هاي تولید، گسترش بازارها، افزایش اشتغال و کوشش براي افزایش دستمزدهاي واقعی و بهبود معیارهاي زندگی آن گونه که به سود کارکنان ، مدیریت و جامعه باشد در گرو شناخت دقیق کارکنان، طرز تلقی، توانایی، نگرش و شایستگی آنان است که این امر نیز به نوبه خود در گرو یک برنامه ریزي دقیق و همه جانبه در یک محیط متغیر و پویاي سازمانی و اجتماعی است و همه این موارد مستلزم اعمال مدیریت صحیح در زمینه منابع انسانی است. منابع انسانی دو نقش اصلی در بهره وري تولید و رشد اقتصادي به عهده دارند:
١ - نقش کار به عنوان یک عامل اولیه تولید ٢ - نقش انسانی به عنوان یک عامل فراتر از کار و موثر بر تولید
بهبود بهره وري می تواند از درون دامنه گسترده اي از برنامه ها سرچشمه گیرد. برنامه هایی مانند تغییرات وظیفه، طراحی وظیفه و گردش کار نیروي انسانی که توقعات عملکرد، شرح شغل و وظیفه هاي شغل را روشن می سازد و نه تنها به کار می انجامد بلکه در بهتر کردن بهره وري نیز موثر و کارسازند. (کارگر،(67-85 :1388
-6 راهکارهاي بهینه سازي منابع انسانی
با توجه به تاثیر بهینه سازي منابع انسانی به عنوان رکن مهم سازمانی در ارتقاء سطح بهره وري سازمان، راهکارهاي عملی جهت بهبود سطح کارایی منابع انسانی شامل به کارگیري فناوري اطلاعات در سازمان، توسعه حرفه اي، نهادینه شدن تغییر و نوآوري، استقرار سیستم مدیریت عملکرد و استمرار برنامه هاي آموزش حین خدمت می باشد. در توسعه منابع انسانی،
