بخشی از مقاله
چکیده
در اینکه شهر پدیدهاي تاریخی است، تردیدي وجود ندارد. چنین پدیدهاي نمیتواند از پیشینه خود بگسلد. از این رو در رشد و توسعه فضاییکالبدي توجه به ویژگیهاي بومی ضروري است . بخش چشمگیري از تاریخ و فرهنگ شهر در کالبد آن تجلی مییابد که نشاندهندة ارزشها، باورها، اعتقادات، هنرها، توان فنی، و ساختار اجتماعی اقتصادي و سیاسی نسلهاي گذشته استپژوهش حاضر به دنبال بررسی ساختار و تاثیر شرکت احیاي بافت فرسوده آران و بیدگل در ارتقاي عملکرد مدیریت شهري می باشد.
این پژوهش از لحاظ هدف کاربردي و از نظر روش تحقیق توصیفی – تحلیلی واز نوع پیمایشی - میدانی - است. جامعه آماري شامل 100 نفر از سرپرستان خانوارهاي ساکن در بافت فرسوده شهر آران و بیدگل می باشدکه تعداد 80 نفر بعنوان نمونه آماري محاسبه شد. همچنین براي پرسشنامه کارشناسان نیز تعداد 20 نفر انتخاب شدند. براي جمع آوري داده هاي مربوط به مبانی نظري و استخراج عوامل و شاخص هاي اولیه از منابع کتابخانهاي و اینترنتی و جهت گردآوري اطلاعات و داده هاي مورد نیاز به منظور بررسی فرضیه هاي تحقیق از پرسشنامه استفاده شده است .
به منظور تایید روایی، از روایی صوري و به منظور تایید پایایی - اعتبار - از آزمون آلفاي کرونباخ استفاده شده است . در این تحقیق به روش توصیفی و به تحلیل داده ها پرداخته شده است، در سطح توصیفی با استفاده از مشخصه هایی نظیر فراوانی به تحلیل ویژگی هاي جامعه پرداخته شده است . یافته هاي پژوهش نشان می دهد این شرکت بر بهبود عملکرد کالبدي تاثیر مطلوب داشته ولی بر بهبود عملکردهاي اقتصادي، فرهنگی- اجتماعی و زیست محیطی تاثیر چندانی نداشته است.
واژههاي کلیدي: بافت تاریخی، نوسازي و بهسازي، مدیریت شهري، عملکرد، آران و بیدگل
مقدمه
امروزه یکی از مشکلات فراروي برنامه ریزان و مدیران شهري و ارگان هاي مرتبط با مدیریت شهري در بسیاري از شهرها، بحث بافت هاي قدیم و تاریخی و مسئله فرسودگی آن است. این بافت ها واجد کیفیات مشخص کننده نحوه شکل گیري، زمان ساخت از نظر تاریخ، نوع معماري رایج و غالب، مصالح و نحوه اجراو نوع زندگی و معیشت اجتماعی ساکنان و نهایتاً عملکرد کل مجموعه از نظر ارتباطی است.
همچنین در برخی شهرها جزء آثار با ارزش تاریخی و میراث فرهنگی کشور می باشند، که نماد هویت ملی ومنطقه اي و دربرگیرنده ارزش ها و فرهنگ ملی، و نمایشی از خرد جمعی هستند که در کالبد این شهرها تجسم یافته است. از این رو، چنانچه براي رفع مشکلات بافت قدیمی شهرها برنامه ریزي و مدیریت اصولی و صحیحی صورت نگیرد روند فرسودگی و تخریب بافتهاي قدیمی تسریع خواهد یافت. از اصلیترین مشکلات فراروي مدیریت شهري، چندپارگی مدیریت شهري درعرصه سیاستگذاري، تصمیمسازي، برنامهریزي، هدایت و نظارت است.
با این وصف در راستاي تحقق مدیریت هماهنگ شهري شرکت احیاي بافت فرسوده آران و بیدگل با هدف همسو سازي فعالیت هاي نهاد هاي مداخله کننده در بافت هاي فرسوده تشکیل شد. موفقیت مدیریت ساماندهی بافت هاي فرسوده نیازمند اتخاذ و اجراي استراتژي هاي اثربخش و بهبود مستمر عملکرد است که از طریق طراحی و تعیین اهداف و استراتژي ها، برنامه ریزي و اجراي استراتژي ها و به تبع آن کنترل و ارزیابی عملکرد محقق می شود. لیکن آنچه در این تحقیق مد نظر می باشد ابتدا بررسی نحوه تاسیس، ساختار و اهداف شرکت احیاي بافت فرسوده آران و بیدگل بوده و سپس تاثیر آن را در ارتقاي عملکرد مدیریت شهري مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم.
ضرورت انجام تحقیق موضوع بافت هاي فرسوده چندین سال است در جهان مورد توجه مدیریت دولتی و نیز متخصصینی چون شهرسازان و معماران قرار گرفته است و به یکی از چالش هاي جدي کشور هاي مختلف تبدیل شده و به صورت هاي متفاوت با آن برخورد می شود. کشور ما نیز از این مسئله مستثتی نبوده و توجه به بافت هاي فرسوده شهري دیر بازي است که از جمله دغدغه هاي اساسی دولت محترم جمهوري اسلامی در راستاي اهمیت بخشی به پهنه گسترده اي از شهر هاست که بنا به نبود یا کمبود خدمات شهري، امکان بهره برداري روزآمد آنها وجود ندارد.
ایران از کشور هاي تاریخی و بلا خیز است که همواره مهد تمدن و فرهنگ بوده است. تمدن و تاریخ این کشور در جنبه هاي مختلفی نمود پیدا کرده است که یکی از بازرترین آنها بافت ها و بناهایی شهري است که بیش از صدها و هزاران سال پیش به عنوان میراثی براي نسل کنونی باقی مانده است.بافتهاي قدیمی به همراه عناصر و فضاهاي شهري درون خود مانند شبکه معابر، بازارها، مساجد و کاروانسرا و...، علاوه بر شکل فیزیکی و خصوصیات کالبدي، ارزشهاي فرهنگی، اجتماعی و تاریخی ویژهاي را نیز در خود نهفته دارند فرسودگی یکی از مهمترین مسائل مربوط به فضاي شهري است که باعث بیسازمانی، عدم تعادل، عدم تناسب، و بی-قوارگی آن میشود. فرسودگی به دو دسته تقسیم میشود: فرسودگی نسبی و فرسودگی کامل.
فرسودگی نسبی، فرسودگیاي است که در یکی از عناصر مهم فضاي شهري یعنی کالبد یا فعالیت رخنه میکند و به دنبال خود باعث فرسودگی نسبی فضاي شهري میشود. فرسودگی کامل آن است که گریبانگیر هر دو عنصر فضاي شهري یعنی هم کالبد و هم میشود و به دنبال آن فرسودگی کامل رخ میدهد. پس فرسودگی یا در کالبد یا در فعالیت و یا یکجا در هر دو رسوخ میکند. مطالعات گوناگون در نواحی کهن و قدیمی شهرها در ایران نشان میدهد که نحوة برخورد با این نواحی عمدتاً مبتنی بر حفظ و مرمت تکبناهاي باارزش بوده است و کمتر به برنامهریزي مشخص براي باززندهسازي و بازگرداندن زندگی اجتماعی اقتصادي و فرهنگی این نواحی اندیشیده شده است.
در حالی که بهسازي و نوسازي فضاهاي زیستی فقط ساختوسازهاي فیزیکی و کالبدي شهر، فقط بافتهاي تاریخی و قدیمی را در بر نمیگیرد. بلکه بهسازي و نوسازي شهري، بهسازي ساختارهاي اجتماعی، اقتصادي، سیاسی، اداري، و فرهنگی شهر و همچنین بافتهاي جدید، خودرو و غیررسمی و به طور خلاصه بافتهاي مشکلزاي شهري را شامل میشود و در نواحی مختلف جغرافیایی با توجه به ویژگیهاي محیطی گوناگون اقدامات خاص آن باید انجام گیرد. در نتیجه میتوان گفت رکود و فرسودگی در بخشهاي مرکزي شهري با بافتهاي قدیمی ناشی از فقر و محرومیت اجتماعی است که با بهبود آن، شرایط توسعه و تکامل مهیا خواهد شد. بنابراین لازم است که فلسفه رشد شهر از درون دگرباره رخساره نماید تا به شهر در کلیت امروزین آن مفهومی نو ببخشد و هویتی بارز دهد.
بدون تردید بناهاي موجود دراین بافت ها که با ساخت و سازهاي شهري امروزي از لحاظ ایمنی و کارکردي همخوانی ندارد، مورد اقبال عمومی نبوده و از سوي دیگر بنا به پیچیدگی هاي موجود در این مناطق از حیث مالکیتی که پس از جابجایی نسل هاي ساکن در آنها با مشکل وراثت روبرو شده، عملا برخی از این مناطق را به بخش غیر فعال و متروکه شهر تبدیل کرده است. فرسودگی کالبدي، ناهنجاري هاي اجتماعی، ناکارآمدي زیرساخت ها و افت شدید اقتصادي از جمله مسایل مبتلا به این مناطق اند. تحقیق پیرامون موضوع بافت هاي فرسوده و نحوه مدیریت صحیح آن با توجه به تاثیر گزاري آن بر جنبه هاي مختلف کالبدي، اجتماعی- فرهنگی، اقتصادي و زیست محیطی و ... بسیار حائز اهمیت است.
وضعیت دسترسی هاي بافت هاي فرسوده مرکزي شهرها کهعمدتاً بدون طرح قبلی ایجاد شده اند، از ساختاري نامنظم برخوردار و دسترسی هاي موجود در آنهاغالباً پیاده می باشد، به گونه اي که اکثر معابر آن بن بست یا با عرض کمتر از شش متر بوده و ضریب نفوذپذیري در آنها کم است. وضعیت خدمات و زیرساخت هاي شهري بافت هاي فرسوده به لحاظ برخورداري از خدمات، زیرساخت ها و فضاهاي باز، سبز و عمودي دچار کمبودهاي جدي هستند.
از سویی دیگر این بافت ها به دلیل قدمت و در اکثر موارد فرسودگی و فقدان تأسیسات و خدمات اولیه و ضروري براي زندگی شهري امروز، در پاسخ گویی به نیازهاي شهروندان خود دچار نارسایی هاي اساسی می باشند با این وصف لزوم مداخله هدفمند، حفظ هویت بافت مرکزي و تکامل و پویایی آن به منظور حفظ ساختار شهر، ضرورت بررسی موضوع را مطرح می سازد. مبانی نظريرویکرد تجدید حیات شهري مسائل و مشکلات عمده بافتهاي شهري را فرسودگی زیرساختها، فقر دسترسی به خدمات شهري، مسکن نامناسب، نرخ بالاي بیکاري، جرم و جنایت بالا میداند.
این مسائل موجب شده در این رویکرد ضمن توجه به نوسازي و ارتقاء وضعیت کالبدي محلات، احیاي خدماتی و اجتماعی محلات مورد توجه و تاکید جدي قرار گیرد. در این نگرش بیش از آنکه به بازسازي و ساماندهی کالبدي مدنظر باشد، به جنبههاي خدماتی- اجتماعی و توانبخشی خانوارهاي کم درآمد شهري توجه دارد. موج اول اصالت بخشی به محلات شهري نیز در این مرحله اتفاق میافتد این راهبرد که به همراه بهسازي توصیه شده است، به عنوان راهبردي جهانی براي مسکن در نشست عمومی سازمان ملل در سال 2000 پذیرفته شد.
این راهبرد به بسیج تمامی امکانات بالقوه و منابع و تمامی عوامل براي ایجاد مسکن و بهبودي در شرایط زندگی جوامع کمدرآمد تأکید دارد و به مردم این فرصت را میدهد که شرایط خانه و محل زندگی را با توجه به اولویتها و نیازهایشان بهبود بخشند. به طور خلاصه باید بگوییم انسان یگانه موجودي است که به منظور ادامه حیات ارگانیستی و انطباق اقتصادي در رشد شخصیتی و الگوهاي اقتصادي و انتقال مواریث جمعی ناگزیر به سایر آدمیان وابسته بوده و از همین رو نیز به زندگی سازمان یافته گروهی در غالب نهادهاي منسجم اجتماعی میگراید در روش توانمندسازي، مرکز توجه، ساکنان شهر و مردم هستند و دولت متعهد میگردد که تسهیلات لازم را براي آنان فراهم کند.
توانمندسازي اجتماعات محلی، رهیافت نوینی براي حل مسأله فقر خدمات شهري است که دیگر مهندسی ساختمان و تزریق منابع مالی صرف راهگشا نمیداند، بلکه مهندسی اجتماعی-یعنی سرمایه اجتماعی- با حمایت و تسهیل بخش عمومی و سازمانهاي غیر دولتی و محلی و مشارکت فعال ساکنان مورد نظر است امروزه یکی از راهکارهاي مناسب براي تامین هرچه بهتر نیازهاي انسانی و بهسازي و نوسازي پایدار شهري تامین رفاه اجتماعی و توسعه اجتماعی و فرهنگی است.
بهسازي و نوسازي اجتماعی و ارتقاي کیفیت زندگی بنا و پشتوانه بهسازي و نوسازي کالبدي شهر است. توسعه اجتماعات محلهاي و فرهنگ محلهاي در شهرهاي بزرگ، موجب تعلق اجتماعی بیشتر در سطح نواحی شهري در سطح محلهها، تامین امنیت اجتماعی و به طور کلی توسعه فضایی شهر از طریق توسعه اجتماعی-فرهنگی میسر میگردد. مناسبترین الگوي مشارکت مردم در بافتهاي فرسوده مدل نوسازي و بازسازي اجتماعی و فرهنگی، به منظورتوانمندسازي ساکنان است چنین الگویی فرایند برنامهریزي و تصمیمگیري از پایین را فراهم میسازد که بیشتر به متغیرهاي محلی و منطقهاي تاکید دارد.
مفاهیم مورد بحث
اندیشه ساماندهی، بهسازي و باززنده سازي بافت هاي فرسوده شهري به منظور بهبود شرایط این محدوده ها و بالا بردن سطح کمی و کیفی زندگی مردم و نتیجتا ارتقاي عملکرد مدیریت شهري، در فرهنگ برنامهریزي شهري از دیرباز وجود داشته است و در این زمینه تلاش هاي گوناگونی طی سال هاي متمادي به انجام رسیده است. بیتردید ویژگیهاي فرهنگی-اجتماعی، اقتصادي، کالبدي و زیست محیطی و همچنین توجه به امکانات، محدودیتها و پتانسیلهاي بافت مورد بررسی براي انتخاب روش هاي مداخله در این بافت ها بسیار حایز اهمیت است. اما بدون شک ایجاد مدیریت هماهنگ و یکپارچه شهري می تواند نقش عمده اي در ارتقاي عملکرد مدیریت شهري ایفا کند.
