بخشی از مقاله
چکیده
هدف این تحقیق بررسی مقایسه ای اثر گیاه رزماری با آلپرازولام بر یادگیری تحت شرایط استرس، در موش کوچک آزمایشگاهی می باشد. در این پژوهش از طرح مقایسه پس آزمون با گروه کنترل استفاده شده، بدین منظور از 60 سر موش ماده بالغ به وزن تقریبی 25 تا 30 گرم استفاده شده، برای بررسی یادگیری تحت شرایط استرس موشها در 6 گروه کنترل، دارونما - استرس - ، آلپرازولام و گروه های تجربی جایگزین شدند - هر گروه10عدد - .
گروه های تجربی دریافت کننده، عصاره ی هیدروالکلی گیاه رزماری در دوزهای 50، 100 و 200 به صورت درون صفاقی تزریق شد و بعد از 30 دقیقه، موشها به مدت 50 دقیقه درون جعبه تاریک جهت استرس قرار گرفتند. سپس هر موش داخل ماز تی شکل قرار گرفت و رفتارهای موش مشاهده و ثبت گردید. نتایج به دست آمده با استفاده از نرم افزار spss آنالیز گردید.
نتایج نشان داد عصاره ی هیدروالکلی گیاه رزماری در دوز50، 100 و 200 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن موش در مقایسه با گروه استرس به طور معناداری منجر به کاهش مدت زمان رسیدن به جعبه هدف در مازتی شکل شدکه نشان دهنده کاهش استرس می باشد، همچنین نتایج حاکی از آن است که تعداد خطا در انتخاب جعبه هدف - دستیابی به هدف - در دوز 200،100،50 میلی گرم برکیلوگرم تفاوت معنی داری با گروه دارونما - استرس - نشان نمی دهد. براساس نتایج بدست آمده ترکیبات موثر در عصاره رزماری قادر است با تاثیر برکاهش استرس، یادگیری را دراین شرایط افزایش دهد.
مقدمه
یادگیری و توانایی حافظه برای بقا و ادامه زندگی انسان از اهمیت برخوردار است.اهمیت یادگیری، در ارتقای عملکرد انسان نهفته است. یادگیری آموزشی است که منجر به تغییر رفتار می شود. نقش و اهمیت یادگیری در همه جنبه های زندگی مشهود است.یادگیری تنها آموختن مطالب خاص و درسی نیست؛ بلکه یادگیری در رشد هیجانی، رشد شخصیت، تعامل اجتماعی انسان تاثیر دارد. یادگیری ارتباط بسیار نزدیکی با رفتار و اعمال موجود زنده دارد.
یادگیری یک پدیده عصبی است که در طول فرایند یادگیری موجودات زنده از طریق تمرین، رفتار خود را تغییر می دهند. یادگیری، توانایی تغییر رفتار در نتیجه کسب تجربه است. یادگیری و حافظه از عالی ترین سطوح عملکرد سیستم عصبی مرکزی محسوب می شوند. یادگیری فرایندی است که افراد به واسطه آن نسبت به دنیای اطراف خود اطلاعات کسب می کنند و یادگیری گستره ای وسیع دارد. قلمرو آن از ابتدایی ترین موجود زنده تا انسان را در برمی گیرد.
یکی از عواملی که در یادگیری و یادآوری تاثیر مهم دارد استرس است. اگر استرس شدید یا مزمن نشود .فرد در شرایط استرس زا میتواند رشد کرد وتوانایی واستعداد های وی شکوفا شود. استرس مثبت یک منبع تحریکی ، برای دستیابی به حداکثر کارایی و توانایی در افراد است . استرس مزمن باعث برانگیختگی و تغییرات کارکردی در سیستم ادراکی و واکنش های بدن به وجود می آورد.
استرس اصطلاحی است برای توصیف علائم ونشانه های هیجانی و جسمانی ناخوشایند افرادی که تحت فشار بیش از حد قرار دارند، مورد استفاده قرار می گیرد .[2] استرس به شرایط و رویدادهای گفته می شود که فرد با آنها روبرو میشود ولی با امکانات و توان مندیهای فعلی او هماهنگی ندارد، و فرد دچار تعارض وکشمکش روانی میشود
برای کاهش استرس و اضطراب داروهای مختلفی وارد حیطه درمان های روان پزشکی شده است یکی از انواع این داروها آلپرازولام است .آلپرازولام از یک سو به عنوان یک داروی بنزودیازپینی دارای اثرات تسکینی اثبات شده ای روی سیستم عصبی مرکزی است و از سوی دیگر به عنوان داروی ضد اضطرابی مطرح می باشد. آلپرازولام از طریق تعامل با گیرنده¬های گابا موجود در مغز به ویژه در تشکیلات مشبک مغز میانی موجب بروز اثرات تسکینی و ضد اضطرابی می شود.
با توجه به این نکته که مصرف داروهای شیمیایی برای درمان استرس دارای عوارض جانبی بوده ممکن است در فرد ایجاد وابستگی کند و مصرف این دارو در دوران بارداری ممنوع می باشد. بررسی و مطالعات اخیر نشان می دهد که تحمل دارویی و وابستگی به داروهای آرام بخش در حال افزایش بوده واز سوی دیگر عوارض جانبی، محدودیت مصرف این داروها در دوران بارداری و شیردهی، نیاز به جایگزینی دارو های با عوارض کمتر احساس می شود. امروزه گیاهان دارویی بخش مهمی از طب سنتی بسیاری از کشورها را تشکیل می دهد در رویکردهای جدید درمانی نیز دارای ارزش و جایگاه ویژه ای می باشند.
رومارن یا اکلیل کوهی یا رزماری بومی منطقه مدیترانه و کشور اوروگوئه است. اکلیل کوهی یا رزماری گیاهی از خانواده نعناع، پایا و معطر که به صورت بوته ای ودارای ساقه های چوبی به ارتفاع 0/5-1 متر میرسد. برگها باریک با انتهائی بدون نوک و سوزنیشکل، گلها به رنگ سبز تیره و به ندرت صورتی یا سفیدرنگ است. برگ و سرشاخههای گلدار گیاه، اندام داروئی رزماری را تشکیل میدهند.
اسانس این گیاه به تناسب محل رویش آن، دارای ترکیبات متفاوتی است. مهمترین ترکیبات آن کامفن، لیمونن، بورنئول، سینئول، لینالول وریبنول است. فلانوییدهای آن شامل دیزومتین، دیزومین، لوتئولین وغیره می باشد. در طب سنتی از این گیاه به عنوان ضد آسم، هضم کننده غذا، سداتیو، برطرف کننده اختلالات گردش خون، افزایش دهنده قدرت بینایی، ضد رماتیسم، محرک و تقویت کننده حافظه استفاده می شود.
در مطالعات متعددی که برروی گیاه رزماری انجام گرفته خواص گوناگونی برای آن به اثبات رسیده است. از جمله پژوهشی در سال - - 1384 انجام شد که گزارش شد عصاره آبی رزماری باعث کاهش پرش های عضلانی در سندرم محرومیت از مورفین و اثری معادل مصرف دیازپام درکاهش علایم سندرم ترک اعتیاد در موشهای وابسته به مرفین داشته است
مطالعهای که در سال 2002 در دانشگاه مشهد انجام شد اثرات درمانی گیاه رزماری در درمان تشنج در موشها در مقایسه با فنوباربیتال مورد بررسی قرار گرفت و ثابت شد که تمام فرآوردههای هوایی گیاه سبب کاهش تشنج در حیوانات میشود.
در مطالعه ای که در سال - - 1383 انجام شد نتایج این پژوهش نشان داد که اسانس اکلیل کوهی - رزماری - می تواند باعث افزایش توانایی حافظه سالم و تخریب شده می گردد. اثر اسانس گیاه اکلیل کوهی در افزایش توانایی حافظه و یادگیری ،یک اثر وابسته به دوز است.[7] در تحقیقی در سال - 1388 - انجام گرفته است گیاه رزماری در کاهش علایم محرومیت از تریاک - بی خوابی، کاهش درد های عضلانی، کاهش تشنج - تاثیر درمانی داشته است
در مطالعه انجام شده در سال 2009 در برزیل انجام شد ثابت شد که رزماری با اثر روی گیرندههای مونوآمینرژیک میتواند در درمان اختلالات خلقی مثل افسردگی مؤثر باشد.[9] در مطالعه انجام شده در سال - 1394 - مشخص شد ترکیب های فیتو شیمیایی موجود در عصاره هیدرو الکلی برگ گیاه رزماری دارای اثرات قابل توجهی به ویژه بر مراحل اولیه تکثیر ویروسی می باشد وبه نظر می رسد این گیاه می تواند اثرات درمانی ناشی از ویروس داشته باشد.
درپژوهشی که در سال - - 2008 انجام گرفته است. محققان گزارش کردند عصارههای آبی و الکلی اندامهای هوایی گیاه رزماری اثرات ضد دردی دارد.
در پژوهش و مطالعه در سال 2014 انجام گرفت ثابت شد که مصرف دوز خاصی از عصاره رزماری باعث افزایش ظرفیت حافظه فضایی، بهبود عملکرد حافظه، و همچنین افزایش فعالیت آنتی اکسیدان هیپوکامپ در نوجوانان می شود.[12]
نتایج مطالعه ای که در سال - 2010 - انجام شد، نشان داد عصاره رزماری دارای اثرضد تشنج و ضد اضطرابی است و اثر ضد اضطرابی عصاره رزماری به علت کاهش فعالیت گابا و افزایش یون کلر و مسدود کردن جریان سدیم در نورون عصبی باشد. همچنین عصاره رزماری فعالیت استیل کولین را افزایش می دهد و باعث بهبود حافظه می شود.
براساس مطالعه ای که - 2012 - انجام دادند، نتایج بیانگر تاثیر عصاره هیدرو الکلی رزماری به صورت وابسته به دوز در بهبود یادگیری در حافظه کوتاه مدت مؤثر است و باعث بهبود یادگیری در حافظه بلند مدت در مرحله تثبیت می گردد.
نتایج تحقیقات انجام شده اخیر نشان داد که عصاره رزماری در بهبود حافظه و جلوگیری از آسیب نورونی مغز موثر است.[15] در مطالعه ، نتایج این مطالعه نشان داد تجویز خوراکی عصاره رزماری حاوی اسید کارنوسیک اثر حفاظتی برهیپوکامپ داشته و از مرگ نورونی در اثر القا نوروتوکسین OHDA - 6 جلوگیری می کند. بنابراین می توان عصاره رزماری با دوز 100 میلی گرم برکیلوگرم وزن بدن، را به عنوان یک دارو با پتانسیل درمانی بالا در بهبود اختلالات حافظه Pd معرفی کرد
در مطالعه ای که در سال 2016 انجام شد نتایج نشان داد مصرف عصاره رزماری باعث بهبود اختلال حافظه فضایی ناشی از آسیب مغزی خفیف می شود. این به علت خواص آنتی اکسیدانی و ضد التهابی عصاره رزماری است. بنابراین عصاره رزماری ممکن است یک درمان بالقوه برای بهبود نقص شناختی در بیماران مبتلا به آسیب مغزی خفیف باشد.
تاکنون اثرعصاره هیدروالکلی گیاه رزماری در مقایسه با آلپرازولام بر یادگیری تحت شرایط استرس مورد بررسی قرار نگرفته است. هدف این مطالعه بررسی اثرات گیاه رزماری بر یادگیری تحت شرایط استرس است
روش بررسی: حیوانات
در این مطالعه از 60 سر موش ماده بالغ با وزن تقریبی 25-30 گرم استفاده گردید. حیوانات در قفس های مخصوص در شرایط کنترل شده از نظر دما و رطوبت در سیکل 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی نگهداری شدند. همه حیوانات آزادانه به آب و غذا دسترسی داشتند.غذای حیوان ها از کارخانه خوراک دام و طیور نجف آباد تهیه شد و به صورت پلیت های فشرده در اختیار موشها قرار داده می شد. لازم به ذکر است که به منظور سازگاری موشها با محیط نگهداری جدید7 روز قبل از انجام آزمایشات آنها از مرکز و تکثیر و پرورش حیوانات آزمایشگاهی به محل نگهداری حیوانات آزمایشگاهی منتقل شدند.
روش تهیه عصاره هیدرو الکلی گیاه رزماری
برای تهیه عصاره ابتدا گیاه تهیه شده به قطعات کوچک تقسیم شد. با استفاده از آسیاب این قطعات پودر شد و 100 گرم از این پودر که توسط ترازوی دیجیتال وزن شد را درون یک ارلن استریل قرار داده شد و 40 سی سی الکل اتیلیک - 96درصد - به آن اضافه شد. ارلن را جهت ترکیب کردن پودر و الکل تکان داده، سپس درب آن را محکم کرده و به مدت 48 ساعت در محیط خنک قرار داده شد، پس از دو شبانه روز با استفاده از دستگاه شیکرمجدداً محتویات ارلن به مدت 5 دقیقهکاملاً مخلوط گردید.
سپس کاغذ واتمن جهت صاف کردن عصاره مورد استفاده قرارگرفت، به این صورت که ابتدا وزن این کاغذ توسط ترازوی دیجیتال اندازه گیری شد، سپس مخلوط به دست آمده را از این کاغذ در حالی که بشر استریلی در زیر آن قرار گرفته بود عبور داده تا صاف گردید. محلول صاف شده، با استفاده از دستگاه روتاری با دما50 درجه سانتی گراد الکل تبخیر و عصاره خالص بدست آمد. عصاره بدست آمده با نرمال سالین مخلوط گردید. دوزهای مختلف عصاره - 50 ، 100 و 200 میلی گرم بر کیلوگرم - جهت تزریق داخل صفاقی به حیوانات مورد آزمایش تهیه گردید.
گروه های آزمایش
به منظور ارزیابی اثر عصاره هیدروالکلی گیاه رزماری بر یادگیری تحت شرایط استرس حیوانات به صورت تصادفی به 6 گروه تقسیم شدند.
- 1 گروه تجربی دریافت کننده عصاره هیدروالکلی گیاه رزماری با دوزهای 50، 100، 200 میلی گرم بر کیلو گرم به ازای وزن بدن موش - هر گروه10عدد - .
- 2 گروه دارو، دریافت کننده داروی آلپرازولام با دوز 1/2 میلی گرم بر کیلو گرم به ازای وزن بدن موش - 10 عدد - .
- 3 گروه دارونما - استرس - ، دریافت کننده سرم فیزیولوژی، هم حجم عصاره تزریقی در گروه درمان - 10 عدد - .
- 4 گروه کنترل، این گروه هیچ گونه ماده تزریقی یا دارو دریافت نکردند - 10عدد - .
روش تزریق
- 1 گروه عصاره هیدروالکلی گیاه رزماری، به صورت داخل صفاقی و 30 دقیقه قبل از انجام آزمون تزریق شد.
- 2 گروه داروی آلپرازولام به صورت داخل صفاقی و 30 دقیقه قبل از انجام آزمون تزریق شد.
- 3 گروه دارونما - استرس - که هم حجم عصاره تزریقی،30 دقیقه قبل از انجام آزمون به صورت داخل صفاقی سرم فیزیولوژی تزریق شد.
روش ارزیابی میزان یادگیری تحت شرایط استرس
در این بررسی برای اندازه گیری میزان یادگیری تحت شرایط استرس در گروه های آزمایش از مدل تست ماز T شکل استفاده شد که مدل استاندارد ارزیابی میزان یادگیری در جوندگان است. دستگاه ماز Tشکل شامل دو بازو به ابعاد 55 ×15×10سانتی متر و بازوی ورودی به ابعاد 55×15×10 از چوب ساخته شده است. دو بازو مماس بریکدیگر قرار میگیرند و بازوی ورودی منطبق بردو بازو قرار می گیرد. این مدل سنجش یادگیری تجربی بوده و نیازی به آموزش ویادگیری حیوان ندارد. برای ایجاد شرایط استرس از جعبه تاریک با ابعاد تاریک با ابعاد15×10×10سانتی متر منتقل شده تا فعالیت های جستجوگرانه حیوان افزایش یابد،. ارزیابی اثر عصاره رزماری بر یادگیری تحت شرایط استرس درطی سه روز به صورت ذیل بررسی شد.
1 .روز اول - مرحله اکتشاف -
موش در داخل بازویی ورودی ماز تی شکل قرار گرفت واجازه داده شدکه به مدت پنج دقیقه آزادانه محیط ماز رامورد جستجوقرار دهد و در این مرحله یادداشت شد که هر موش طبق عادت برای اولین بار واردکدام یک از بازویی هایی ماز گردید.
.2روز دوم - مرحله یادگیری -
الف - غذای حیوان در جعبه هدف مقابل بازویی که در روز اول برای اولین بار وارد آن شده بود قرار گرفت و بازویی دیگر ماز مسدود شدپس از قرار دادن موش داخل ماز، اجازه داده شد وارد بازویی که جعبه غذا در آن قراردارد، شود وبه مدت سی ثانیه از غذا استفاده کند.
ب - پنج دقیقه بعد از مرحله اول بازویی فاقد غذا باز نگهداشته شد و بازویی حاوی غذا بسنه شد و موش داخل ماز قرار گرفت و اجازه داده شد وارد بازویی ماز شود و سی ثانیه در جعبه هدف بدون غذا باقی بماند.
ج - پنج دقیقه بعد از مرحله دوم، مرحله اول تکرار شد و موش به داخل قفس منتقل شد.
3 .روز سوم
در صبح روز آزمون حیوان به آزمایشگاه منتقل شد و داروی مورد نظر به حیوان تزریق شد. 50 دقیقه در جعبه تاریک با ابعاد15×10×10سانتی متر تحت استرس قرار گرفت. تا فعالیت های جستجوگرانه حیوان افزایش یابد، سپس حیوان داخل مازT شکل قرار گرفته ومیزان یادگیری براساس ورود به بازوی هدف ارزیابی گردید.
آن گاه به مدت پنج دقیقه حیوان داخل مازT شکل قرار گرفته و شاخص های استاندارد ارزیابی یادگیری تحت شرایط استرس از طریق مشاهده آن ها بررسی و ثبت شد.
میزان یادگیری براساس شاخص - 1 زمان رسیدن به جعبه هدف در مقایسه با گروه دارونما - 2تعیین جهت ورود به بازو براساس مرحله ضبط حافظه در مقایسه با مرحله یادگیری فرا گرفته بودند، مورد ارزیابی قرار گرفت.
اگر مدت زمان سپری شده برای رسیدن به جعبه هدف کاهش یابد شاخص کاهش استرس در موش تلقی می شود. اگر هم زمان هر دو شاخص - زمان رسیدن به جعبه هدف و کاهش اشتباه در انتخاب جعبه هدف - در یک راستا کاهش یابند ویا حداقل یکی از این شاخص تفاوت معنی داری با گروه دارونما - استرس - داشته باشد به عنوان تغییر معنی دار سطح استرس بر یادگیری در نظر گرفته می شود.
