بخشی از مقاله
چکیده
فرآیند رشد کودکان در سال های اولیه زندگی متاثر از عوامل بسیاری است که نه تنها در بر گیرنده ی روش های تربیت کودک و نحوه نگرش خانواده و اجتماع است، بلکه ویژگی های ساختاری فضای فعالیت کودک را نیز شامل می گردد. ادراک کودکان از محیط تجربیات متغیری را در بر می گیرد. آنها فاقد آگاهی های لازم اجتماعی هستند و ادراک محیطی آنها از طریق ملاحظات اجتماعی که در دنیای بزرگسالان وجود دارد آلوده نشده است. ایجاد امکانات مطلوب جهت رشد و پرورش کودکان از طریق ارتباط آنها با محیط ساخته شده، با تقویت انگیزه های حسی آنها از یک طرف و نیز ارتقا سطح تعامل کودکان با محیط پیرامون از طرف دیگر، اهمیت تدفیق و تامل در ویژگی های کیفی و کمی محیط های یادگیری کودکان را می نمایاند.
با توجه به تحقیقات در زمینه تاثیر محیط بر رفتار کودکان و تبیین عوامل تاثیرگذار و حائز اهمیت در شرایط کمی و کیفی محیط های یادگیری، که یکی از راه های مناسب دستیابی به الگوهای نظام مندی است، باید نسبت به تغییرات محیط آگاهانه تر عمل نمود وکودکان و به طور کلی افراد جامعه را با توجه به شناخت و تاثیرپذیری از محیط فیزیکی و همچنین نیازهای آنان در این تغییرات از نظر دور نداریم تا سلامتی جسمی و روانی و سازگاری و کارآیی افراد به خصوص کودکان را به منظور پیشبرد اهداف سازندگی افزایش دهیم که در همین راستا مطالعه نمونه های موردی، روشی سودمند جهت ادراک بهتر و بیشتر موارد عنوان شده خواهد بود.
واژه های کلیدی: کودکان، محیط، ادراک، رشد، کیفی
مقدمه
هر فردی در جستجوی خاطره های اولیه خود از محیط اطراف،احتمالاً چیزهایی مانند اتاق ها،دیوارها،اثاثیه خانه یا آپارتمانی که در آن زندگی کرده است،استنباط اتاق خودش با سایر اتاق ها،پله ها،حیاط،باغ در جلوی منزل،مغازه ها،پارک های عمومی و چیزهای دیگر را به خاطر می آورد.این تجدید خاطره در ما این فکر را می تواند ایجاد کند که احتمالاً منجر به کودکان از محیط فیزیکی اطراف خودشان با تجربه بزرگسالان متفاوت است. همه ما موقعیت هایی را که یک کودک جعبه ای را زیر پا گذاشت تا به کلید برق یا دستگیره پنجره دسترسی پیدا کند مشاهده کرده ایم. کودکی دوران بازی و خیال پردازی و اکتشافات است.
همه چیز تازه است، همه چیز کنجکاوی را برمی انگیزد. هیچ جا چندان پر خطر و هیچ چیز چندان پر ارزش و هیچ مانعی چندان غلبه ناپذیر نیست. بی باکانه راه خود را در جهانی که می بیند و می شنود، و به او پاسخ می گوید، می یابد، چنانچه از جستجو بازش دارند، یا راه بر او ببندند،از ناکامی فریاد خواهد کشید شاخصه های طراحی برای محیط کودک،سیری کاملا متفاوت به نسبت طراحی برای بزرگسالان دارد. هماهنگی بین بیان مفاهیم و کاربرد ابزار در محیط کودک از نکات اساسی است .همچنین طراحی علایم قابل فهم در محیط کودکان ،امری ضروری است تا با توجه به آنها و نقشه های طراحی شده برای کودکان،بخش های مختلف شناسایی و مورد استفاده آنها قرار گیرند،که قادر است کودکان را به سمت محیط های خاص آنان ترغیب یا موجب دوری گزیدن از آنها گردد .
تعریف محیط
اصطلاح محیط در ادبیات و فرهنگ روانشناسی به همه عوامل خارجی موثر در رشد و تکامل فرد اطلاق می شود. محیط دامنه گستردهای دارد و هرکس بسته به زمینهای که کار میکند تعریفی برای آن دارد. برای طبقه بندی محیط نظریههای مختلفی وجود دارد. هلپاخ آلمانی که از بنیانگذاران روانشناسی محیط محسوب می شود حدود 100 سال پیش گسترش بی رویه مکتب وونت - ساخت گرا - و پژوهشهای آزمایشگاهی را مورد انتقاد قرار داده و به بررسی تأثیر شرایط محیطی بر رفتار پرداخته است.
وی دادههای محیطی را در سه نوع تفکیک میکند:محیط طبیعی مانند خاک، هوا، نور و ... که انسان و رفتار وی را تحت تأثیر قرار میدهند و به وسیله انسان دگرگون میشود. محیط اجتماعی که موضوع مبحث روانشناسان اجتماعی است. محیط فرهنگی که شامل کتابها، قوانین، بناها و ... میشود. محیط فرهنگی به وسیله انسان ایجاد شده و تاریخ را منعکس میکند.
برخی دیگر چهار نوع محیط را تعریف میکنند: . محیط کالبدی: شامل محیطهای فیزیکی و فضاهای مصنوع . محیط اجتماعی: افراد و گروهها و ... . محیط روانشناختی: آنچه که در ذهن فرد رخ میدهد.
محیط رفتاری: مجموعه عواملی که فرد به آنها واکنش میدهد. نکته اصلی این طبقه بندیها و دسته بندیهای مشابه، تمایز بین جهان واقعی، حقیقی یا عینی اطراف انسان و جهان پدیدار شناختی است که خود آگاه یا ناخودآگاه الگوهای رفتاری و واکنشهای روحی مردم را تحت تأثیر قرار میدهد، این بحث به مبانی روانشناسی گشتالت بازمیگردد. کورت کوفکا از بنیانگذاران مکتب گشتالت محیط را به دو نوع جغرافیایی و رفتاری تفکیک می کند.
محیط جغرافیایی به معنی محیطی که به طور عینی وجود دارد و محیط رفتاری بدان گونه که به وسیله فرد تجربه می شود به کار می رود.. محیط جغرافیایی به محیط عینی و واقعیتهای اطراف انسان گفته میشود. . محیط رفتاری تصویر شناختی محیط عینی است که اساس رفتار را شکل میدهد. بعضی از روانشناسان این دو محیط را با اسامی محیط بالقوه و محیط مؤثر یاد میکنند. در واقع محیط بالقوه، محیطی است که وجود دارد چه ما، در آن باشیم و چه نباشیم مثل ساختمان. محیط مؤثر محیطی است که هرکسی درکی وبرداشتی از آن دارد و عوامل زیادی مثل نور،هوا و ... در آن اثر دارند. مثلاً برداشتی که هر فرد از یک جایی که به آن سفر می-کند دارد و این درک در سنین مختلف متفاوت است.
ارتباط کودک با محیط
ایده »باغ بازی« توسط »ویکی استوکلین « و »رندی وایت « به طور گسترده مورد تبلیغ و ترویج قرار گرفت. بینشی جدید که چند سالی است در آمریکا و به طور مشخص اروپا در طراحی پارک کودک بدان توجه ویژه ای شده است. مالکیت یک پارک به عنوان »خانه دوم« برای کودک - به عنوان کلاس درس و فضای باز حمایتی - و تشویق به این حس از نکات ضروری در ایده این طرح است.
در نظر گرفتن آنچه کودک در محیط داخل خانه آن را تجربه نمی کند، شامل آب، پوشش گیاهی - درختان،بوته ها و گل ها - ،حیوانات و موجودات زنده،حوضچه ها،شن و ماسه - مرطوب نگه داشتن آن - تپه های مصنوعی،سرپناههای تزیینی،سازه و تجهیزات قابل تغییر،تخته سنگ های مصنوعی،رنگ طبیعی،مکان هایی برای نشستن مانند تخت،تکیه،و ارائه سرپناه و سایه،قایق های تزیینی،استخر کودکان و پیچ و خم های مسیر آبی از ویژگی های باغ سازی است. هدف تعامل کودک با محیط زیست و یادگیری گونه های گیاهی،ارتباط مستقیم با طبیعت وحشی کنترل شده، پرهیز از محیط های قراردادی و تصنعی،افزایش یادگیری کودک و برانگیختن قدرت تخیل است.
نقش عوامل محیطی در رشد خلاقیت کودکان
جان دیوی یکی از صاحب نظران امر آموزش و پرورش و از نظریه پردازان تئوری تعامل گرایی، معتقد بود هرگونه اهداف آموزشی از جمله شکوفایی و پرورش خلاقیت در مورد کودکان باید بر حل مسائل و مشکلاتی منطبق باشد که کودک در جریان زندگی روزمره و در محیط اجتماعی خود با آنها مواجه است. وی همچنین بر این باور بود که فضاهای آموزشی باید دنباله ساده و منطقی از موقعیت های اجتماعی باشد.
کلیه محیط هایی که کودکان در آن حضور پیدا می کنند، باید ارزش فراگیری داشته باشد،چرا که دانش کودک در برابر محیط پیرامون،مجموع دانش حضوری و حصولی او از محیط است.آنچه کودک ضمن تماس مستقیم با محیط بدست می آورد، برای خود می سازد،پردازش می کند و به ذهن می سپارد، همانند ارزیابی محیط کودکان درباره محیط زندگی پیرامون درک و برداشت کودکان از مسیرهای ارتباطی،کاربری سطوح فضاها، عناصر محیطی و ارتباط آنها با یکدیگر و ...،دانش حصولی او را تشکیل می دهد .
بدیهی است کودکانی که در شرایط و با امکانات گوناگون رشد می کنند،میزان برابری از دانش حضوری و حصولی یکسان ندارند. اینکه کودک تا چه حد بتواند بر محیط پیرامون خود تاثیر گذاشته و آن را مطابق و یا هماهنگ با خواسته ها و شرایط مطلوب خود آماده کند، به توانایی او و به مقیاس فیزیکی و مهم تر از آن مقیاس روانی محیط مورد نظر بستگی دارد. عوامل فیزیکی و عناصرطراحی برای رشد خلاقی مطرح شده است: . پیچیدگی جزئیات بصری . منظر طبیعی . استفاده از مواد و مصالح طبیعی.
