بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش به تاثیر مداخله بههنگام در رشد مهارت های حرکتی درشت کودکان سندرم داون 6-3 سال پرداخته شده و سؤال اصلی بدین ترتیب تدوین شده است که آیا مداخلات بههنگام در بهبود مهارت حرکتی خوابیدن، نشستن، چهار دست و پا و ایستادن تاثیر دارد؟ روش پژوهش، تکآزمودنی بود. جامعه پژوهش حاضر را تمامی کودکان دارای نشانگان داون 3 تا 6 سال که برای دریافت خدمات توانبخشی به مراکز توانبخشی تشکیل میدهند. در پژوهش حاضر با پیروی از روش نمونه-گیری تصادفی 8 آزمودنی 4 - نفر در گروه آزمایش و 4 نفر در گروه کنترل - بهعنوان نمونه انتخاب شدند.
در این پژوهش مقیاس GMFM دارای روایی و اعتبار مطلوبی هستند. در نهایت، با استفاده از میانگینهای کودکان در چهار گروه حرکت خوابیدن، نشستن، چهار دست و پا و ایستادن و ترسیم نمودار ستونی به منظور توصیف آماری دادههای حاصل، استفاده به عمل آمده است. یافتههای پژوهش حاضر نشان داد که در گروه آزمایش و مربوط به حرکت چهار دست و پا در پس آزمون - 2/20 - ، پس از آن بالاترین میانگین مربوط به حرکت خوابیدن در پس آزمون - 2/37 - ، سپس بالاترین میانگین مربوط به حرکت نشستن در پس آزمون - 1/85 - و در نهایت، بالاترین میانگین مربوط به حرکت ایستادن در پس آزمون - 1/71 - است که این نشان دهنده اثربخشی آموزش بوده
مقدمه
رعایت نشانگان داون با میزان بروز یک در هفتصد تا یک در نهصد تولد زنده، یکی از شایعترین اختلالهای رشدی و کروموزومی در دنیا محسوب میگردد و در بدو تولد، به علت وجود برخی صفات ویژه و خاص قابل شناسایی است - لوییس، . - 2003 این اختلال نخستین بار توسط لانگدون داون1 پزشک نامدار انگلیسی درسال 1886، براساس خصوصیات جسمانی و عملکرد روانی، زیر هنجار توصیف شد
عوامل خطر مختلفی جهت بروز این سندرم پیشنهاد شده است، اما به نظر میرسد که مهمترین عامل خطر در بروز آن بالا بودن سن بارداری مادر باشد و برعکس سایر ناهنجاریهای کروموزومی، قرابت خونی والدین به عنوان یک عامل خطر مهم تلقی نشده است. این سندرم به طور طبیعی در اثر تریزومی کروموزوم 21 به وجود میآید
مبتلایان به این اختلال در تمامی ابعاد رشد تاخیر دارند و به درجات مختلف عقب ماندگی ذهنی، از خفیف تا متوسط را دارا هستند. باید در نظر داشت که برخی از این کودکان در تمام زمینهها دچار عقب ماندگی نیستند و در برخی موارد و کارها در حد مرزی و یا عادی، عملکرد و توانایی دارند. برای این اختلال هیچ درمان پزشکی وجود ندارد ولی اثرات عقب ماندگی ذهنی و یا تاخیر در رشد و تحول این کودکان را میتوان با مداخله آموزشی و روانشناختی به والدین و تغییر محیط فیزیکی، آموزشی و اجتماعی کاهش داد
از جمله نارساییهای این کودکان تاخیر در رشد حرکتی و نقص در مهارتهای حرکتی است - افروز, . - 1389 در حالی که کودکان عادی نشستن را در حدود 7 ماهگی، خزیدن را در 8 ماهگی، چهار دست و پا رفتن را در 10 ماهگی و ایستادن را در 11 ماهگی و راه رفتن را در 13 ماهگی آغاز میکنند، کودکان با نشانگان داون نشستن را در حدود 9 ماهگی، خزیدن را در 11ماهگی، چهار دست و پا رفتن را حدود 13 ماهگی، ایستادن را در 18 ماهگی و راه رفتن را در 20 ماهگی شروع میکنند
اگرچه توالی رشد مهارتهای حرکتی در اینکودکان معمولاً مشابه الگوی رشد در کودکان عادی است، ولی به علت دلایلی همچون تون عضلانی پایین، تحرک بیش از حد مفاصل، ضعف در تن آگاهی، نقص در واکنشهای تعادلی، ضعف عضلانی، هماهنگی دوطرفهی ضعیف، تاخیر در مسیر نمو جسمانی، کوتاهی استخوانی دراندامهای فوقانی و تحتانی، تاخیر در رشد و بالیدگی بازتابها، کوتاهی طول دست، برخورداری از23 استخوان به جای 27 استخوان، دامنهی حرکتی کم مفاصل، کوتاهی انگشتان، خطوط و قوسهای غیرطبیعی کف دست، در رشد مهارتهای حرکتی ظریف و درشت تاخیر داشته و در نتیجه با مشکلات فراوانی در رشد مهارتهای حرکتی مواجه میشوند
مشکلات اصلی این کودکان در سالهای اولیه زندگی و سنین پایینتر بیشتر قابل توجه است. به طور کلی کودکان سندرم داون به علت نارسایی در رشد مغزی و شلی عضلات در دوران اولیه رشد، همانند سایر کودکان حرکات عضلانی و جست و خیز خود جوشانهای از خود نشان نمیدهند. بنابراین برای انجام این کار، به انگیزه بیشتری نیازدارند. تمام مهارتهای حرکتی با تمرین رشد میکنند.
بنابراین هرگاه این کودکان توالی حرکتی خاصی را انجام دهند، مسیر طبیعی - مسیر ارتباطی میان مغز و عضلات - بارها و بارها تقویت میشود و میتوانند حرکت را بهتر انجام دهند. همچنین هرچه بیشتر از عضلات استفاده شود، قویتر میشوند. بنابراین در نظر گرفتن تمرینهای مضاعف و مناسب همراه با تشویق از سنین بسیارپایین، برای رشد مهارتهای حرکتی کودکان با نشانگان داون الزامی است
از طرفی برخی از کودکان دارای نشانگان داون، با رشد الگوهای حرکتی نابهنجار و یا عادتهای بد، رو به رو هستند و لازم است درخصوص یادگیری پرهیز از الگوهای حرکتی نابهنجار مانند ایستادن با ساق پاهای باز، پاهای جمع شده، سفت نگه داشتن زانوها و انجام دادن حرکت پا باز و همچنین آن دسته از الگوهای حرکتی که باید درجای خود مورد تشویق قراربگیرند، آموزش داده شوند
با توجه به اهمیت مهارتهای حرکتی درحفظ استقلال کودک و توسعه سایر مهارتها از جمله مهارتهای خودیاری، مهارتهای بازی، مهارتهای اجتماعی، مهارتهای تحصیلی و به طورکلی انطباق فرد با محیط، توسعهی مهارتهای حرکتی درشت و ظریف در این کودکان مساله مهم و قابل توجهی در بهبود عملکرد و رشد به شمار میرود
برای جبران تاخیر در رشد و تحول این کودکان و سایر کودکان معلول و توانمندسازی ایشان برنامه مداخله بههنگام2 در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است - سالی، . - 2002 آغاز سریع و مستمر برنامههای آموزشی و توانبخشی به خصوص در 5 سال اول زندگی در قالب برنامهی مداخله بههنگام، میتواند در جهت شکوفایی هرچه بیشتر استعدادها، پایداری یادگیری و به هدر نرفتن نیروها و سرمایههای معنوی موثر باشد
برنامهی مداخلهی به هنگام، برنامهای سیستماتیک و نظامدار از درمانهای فیزیکی، تمرینی و فعالیتهایی است که با ارائه خدمات به کودکان زیر 5 سال و والدین آنها با هدف ترمیم تاخیرهای تحولی مدون میگردد. در بسیاری از موارد این برنامه به منظور برآوردن نیازهای خاص هرکودک تدوین شده است و در مواردی دیگر نیز برای کار گروهی بر کودکان طراحی شده است. این برنامهها، مستلزم به کارگیری تمامی فعالیتهای آموزشی و توان بخشی است که متوجه کودک و نیز راهنمایی والدین میباشد.
کاردرمانی به عنوان یکی از شاخه های مهم توانبخشی، روی توسعه مهارتهای پایهای و اساسی افراد با سندرم داون از جمله مهارتهای خودیاری، مهارتهای حرکتی ریز و درشت، مهارتهای حسی - حرکتی و مهارتهای ادراکی - حرکتی در تمام گستره زندگی تمرکز دارد.
به عبارتی کاردرمانگر در هر مرحله از رشد به افراد با سندرم دان خدماتی در زمینه تسهیل سیر رشد حرکتی، بهبود روابط عاطفی نوزاد با مادر و دیگران، کمک به رشد مهارتهای حرکتی - دهانی و مهارتهای مربوط به خوردن، تسهیل رشد حرکات ریز و درشت و توسعه حسی - حرکتی ارائه میدهد. پیشکسوتان کاردرمانی معتقدند که فعالیت و کار، سلامت جسم و روان آدمی را تحت تأثیر قرار میدهد، از اینرو آنان پیشنهاد میکردند که با استفاده از فعالیتهای هدفمند خاص میتوان به مددجویان دچار مشکلات جسمی، ذهنی و روانی کمک کرد که از این طریق به حداکثر توانمندیهای عملکردی و استقلال فردی خویش بخصوص در فعالیتهای روزمره زندگی خویش دست یابند
از این رو امروزه با کمک علم توانبخشی - کار درمانی، گفتاردرمانی، بازی درمانی و.... - و انجام به هنگام این خدمات برای کودکان با سندرم داون، میتوان به سرعت رشد حرکتی و ذهنی آنها از جمله رشد قدرت عضلات، هماهنگی بین حرکات اندامها و یادگیری مهارتهای زندگی برای داشتن یک زندگی مستقل کمک شایانی نمود. بنابراین لازم است به نیازهای توانبخشی این کودکان از بدو تولد توجه نمود و با تشخیص زود هنگام این بیماری به پیشگیری از مشکلات ارتوپدی آنها کمک کرد
از جمله اولویتهای مورد نظر کاردرمانی در دوره نوپایی و پیش دبستانی برای کودکان با سندرم داون به منظور ارتقای سطح کیفی عملکردی و هوشی این کودکان، تسهیل رشد مهارتهای حرکتی، بهبود مهارتهای خودیاری، توسعه مهارتهای ادراکی و نیل به استقلال شخصی است
کارایی برنامههای مداخلههای بههنگام در پژوهشهای مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. از جمله این پژوهشها که بر روی کودکان با نیازهای ویژه انجام گرفته است میتوان به پژوهش شلدن - 2001 - اشاره کرد که با بررسی تاثیر مداخله به-هنگام بر رشد مهارتهای حرکتی کودکان معلول جسمی پیشرفت قابل ملاحظهای را گزارش کرده است. در مورد کودکان با نشانگان داون نیز تحقیقات انجام گرفته نشان میدهند مداخلههای بههنگام در پنج سال اول زندگی نتایج خوبی را در پی داشته است.
در برنامه پژوهشی مداخله بههنگام دانشگاه واشنگتن - 1986 - که با هدف افزایش سرعت رشد این کودکان در زمینه حرکتی، شناختی، زبانی و اجتماعی انجام گرفت، این کودکان در همه زمینهها پیشرفت قابل ملاحظهای نسبت به گروه کنترل داشتهاند
در بررسی ماهونی و همکاران - 2001 - نیز، اثرات مداخلهی به هنگام حرکتی برکودکان نشانگان داون بر اساس دو رویکرد توانشهای تحولی و راهکار تحولی عصبی به مدت یک سال مورد مطالعه قرار گرفت و نتایج پژوهش آنها با استفاده از تست GMFC به عنوان پیشآزمون و پسآزمون تغییرات معناداری در سن تحول حرکتی و کیفیت حرکت پس از برنامهی مداخله را نشان داد.
در پژوهشی دیگر که توسط تیم پژوهشاتی در دانشگاه مک ماستر - 2005 - 1 انجام گرفت، 123کودک دارای نشانگان داون از بدو تولد تا 6 سال با مقیاس GMFM جهت بازبینی تغییرات در مراحل تحول حرکتی مورد بررسی و مطالعه قرارگرفتند. در این مطالعه، رشد و تحول حرکتی کودکان دارای نشانگان داون، با یکدیگر مورد بررسی قرار گرفت.
