بخشی از مقاله
تاثیر مطلوبیت اجتماعی بر سخت رویی تحصیلی و امید به آینده تحصیلی در دانش آموزان سال دوم دبیرستان شهر قم
چکیده
هدف پژوهش حاضر تاثیر مطلوبیت اجتماعی بر سخت رویی تحصیلی و امید به آینده تحصیلی در دانش آموزان سال دوم دبیرستانی شهر قم است. پژوهش حاضر یک مطالعه علی-مقایسه ای بود. جامعه ی آماری پژوهش را کلیه دانش آموزان دختر و پسر مقطع دوم دبیرستان شهر قم تشکیل دادند که با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای تعداد 373 نفر انتخاب سپس پرسشنامه های پژوهش بر روی آنها اجرا شد. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه های سخت رویی (Kobasa, 1979) ، امید (Snyder, 2002) و مقیاس مطلوبیت اجتماعی (Marlo & Crown, 1960) استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش آماری تحلیل واریانس و آزمون تک متغیره به شیوه برونفرونی استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که مطلوبیت اجتماعی بر سخت رویی تحصیلی و امید به آینده تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی تاثیر معناداری دارد ولی بین تاثیر مطلوبیت اجتماعی بر سخت رویی تحصیلی و امید به آینده تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر تفاوت معناداری مشاهده نشد. این نتایج نشان می دهد که مطلوبیت اجتماعی بر سخت رویی مرتبط با مدرسه و امید به آینده تحصیلی دانش آموزان تاثیر دارد.
مقدمه
توجه به سلامتی یکی از نیازهای حیاتی انسان برای رشد و بالندگی است. امروزه به نظر می رسد که امید و امیدواری جایگاه خاصی در سلامت روانی، جسمانی و به تبع آن پیشرفت فرد دارد. امید سازه ای است که با خوش بینی ارتباط تنگاتنگی دارد، امید یکی از سازه های است که به عنوان شاخص توانمندی در بهزیستی مثبت افراد مورد توجه واقع شده است .(Van Leuven, 2010) امیدواری و ناامیدی نسبت به آینده از موضوع های مهم و مورد توجه در علوم انسانی است. امیدوار بودن مهمترین انگیزه در زندگی انسان است. امید، منشا هر پویایی و پیشرفتی در زندگی است (علیزاده اقدم، (1391 ، امید، یکی از ویژگی های است که ما را به جستجوی فردای بهتر وا می دارد. امید، یعنی موفقیت و آینده ی بهتر و دلیلی برای زیستن.
وقتی امید وجود داشته باشد، شادی و سرور در زندگی حضور خواهد داشت (silv, 2009), مطابق نتایج برخی از پژوهش ها، افراد امیدوار و شادمان، روابط اجتماعی قویتری با دوستان و اطرافیان خود دارند (Frederickson, 2009) همچنین بر اساس نظر (Snyder, 2002) امید شامل مجموعه ای ارزشمند شخصی و ادراک توانایی برای تولید راهبردها در تعقیب اهداف است. تحقیقات گویای آن است که امیدوار بودن پیش بینی کننده عمده ای برای عملکرد بهتر هم در زمینه آموزشی و هم در زمینه ورزش است. به عبارت دیگر امید عامل موثری در دستیابی به موفقیت های ورزشی، تحصیلی و اجتماعی است(.(Maclachan, 2012 از طرفی امید به آینده دارای تاثیر مثبت بر سلامت است و دانش آموزان امیدوار نسبت به آینده امیدوارتر هستند و دارای قدرت بیشتری در برخورد با مشکلات هستند و در فعالیت های مدرسه فعال تر و مشتاق تر به نظر می رسند .(Krieshok, 2011) یکی از مولفه های روانشناختی مرتبط با سازه امید، سخت روی(( Hardiness است. سخت رویی یکی از عوامل جدید روانشناختی است که روانشناسان به آن علاقمند شده و آن را در حوزه های مختلف مورد مطالعه قرار داده اند. (Kobasa,1983) سرسختی را ترکیبی از باورها درباره خود و جهان تعریف کرده اند که از سه مولفه چالش، کنترل و تعهد تشکیل شده است. باور به تغییر، دگرگونی و پویایی زندگی و این نگرش که هر رویدادی به معنای تهدیدی برای امنیت و سلامت انسان نیست، انعطاف پذیری شناختی و بردباری در برابر رویدادهای سخت تنش زا و موقعیت های مبهم را به دنبال دارد (نقل از زاهد بابلان و همکاران، .(1391 بررسی ها گویای آن است که سرسختی با سلامت جسمی و روانی رابطه مثبت دارد و به عنوان یک منبع مقاومت درونی، تاثیرات منفی استرس را کاهش می دهد و از بروز اختلال های جسمی و روانی پیشگیری می کند .(Delahaij, 2010) همچنین (Schultz & Vestberg, 2012)، در پژوهشی نشان دادند که سرسختی روانشناختی در یادگیری و انگیزه دارای اثرات مثبت معناداری بوده و در کیفیت درک شده دانش آموزان در زندگی تحصیلی آنها هم تاثیر گذار بوده است از سویی پژوهش (Kumarjyu & Cairo, 2005) نیز بر ارتباط مثبت امید به آینده تحصیلی و سخت رویی تحصیلی صحه گذاشته اند. آنها همچنین دریافتند که بین سخت رویی و امید و جدیت در کار ارتباط مثبتی وجود دارد. از جمله عواملی که به نظر می رسد بر امید به آینده تحصیلی و سخت رویی تحصیلی دانش آموزان موثر باشد مطلوبیت اجتماعی است. تمایل به مورد تایید قرار گرفتن یک نیاز مشترک بین تمامی انسان ها است؛ همه افراد به طور طبیعی به آن تمایل دارند، تایید و پذیرفته شدن توسط دیگران را دوست دارند و در جهت کسب آن تلاش می کنند (صدق پور و همکاران، .(1388 مطلوبیت اجتماعی رفتاری است که می تواند بر امید به آینده و سخت رویی تاثیر بگذارد و همچنین یکی از متغیرهایی است که بر پیشرفت تحصیلی احتمالا تاثیر می گذارد و ما می توانیم رفتارهای اجتماعی را تا حدودی در ارزش های اجتماعی ردیابی کنیم .(Morris, 2011)
بنابراین مطلوبیت اجتماعی همانند پیوستاری است که در یک انتهای آن افراد با سطوح بالای مطلوبیت اجتماعی که نظرات و تجربیات خود را در مصاحبه ها و پاسخگویی به سوالات تغییر می دهند و در انتهای دیگر آن، افرادی با مطلوبیت پایین که به هیچ وجه نظرات و تجربیات خود را تغییر نمی دهند، قرار دارند. پژوهشگران با بررسی تاثیر این مهارت ها بر سلامت روانی به این نتیجه رسیده اند که افراد با مطلوبیت اجتماعی بالا از سلامت روانی برخوردارند، همچنین مطلوبیت اجتماعی با پیشرفت و عملکرد تحصیلی افراد رابطه مثبت و معنی داری دارد .(Koparan, 2009) (Bekkers, 2001) در مطالعه ای نشان داد که افراد جامعه گرا در مقایسه با افراد خود پیرو در مقیاس مطلوبیت اجتماعی نمره ی بیشتری کسب می کنند. (Tan & Hall, 2007) نیز دریافتند که مطلوبیت اجتماعی تاثیر مثبت و معنی داری بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان دارد.
با توجه به مطالب بیان شده این نکته آشکار می شود که نه تنها مطلوبیت اجتماعی موجب افزایش سلامت روانی و اجتماعی می شود، بلکه سخت رویی و امیدواری نیز بر جنبه های مختلف سلامت افراد تاثیر به سزایی دارد و موجب می شود افراد در مناسبت های اجتماعی و در مواجهه با مشکلات به شیوه های مناسب واکنش نشان دهند. شناخت تاثیر متغیرهای این پژوهش به ما کمک می کند تا درک بهتری از رفتارهای نوجوانان داشته باشیم و با این شناخت در برقراری ارتباط موثر با آنها موفق شویم. لذا پژوهش حاضر در پی این مسئله است که: آیا مطلوبیت اجتماعی بر سخت رویی تحصیلی و امید به آینده تحصیلی در دانش آموزان سال دوم موثر است؟ بنابراین در این پژوهش برآنیم به بررسی تاثیر مطلوبیت اجتماعی بر سخت رویی تحصیلی و امید به آینده تحصیلی در دانش آموزان شهر قم بپردازیم.
فرضیه های پژوهش مطلوبیت اجتماعی بر سخت رویی تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی موثر است.
بین تاثیر مطلوبیت اجتماعی بر سخت رویی تحصیلی دختران و پسران تفاوت معناداری وجود دارد. مطلوبیت اجتماعی بر امید به آینده تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی موثر است.
بین تاثیر مطلوبیت اجتماعی بر امید به آینده تحصیلی دختران و پسران تفاوت معناداری وجود دارد
روش پژوهش پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ روش گرد آوری داده ها، علی مقایسه ای است. پژوهش علی مقایسه ای روشی است که پژوهشگر علت احتمالی متغیر وابسته را مورد بررسی قرار می دهد. این روش بیشتر اوقات به منظور آزمون فرضیه درباره روابط علت و معلولی، به جای روش آزمایشی بکار می رود. در علوم رفتاری به این دلیل از این روش به جای روش آزمایشی استفاده می شود که محقق بسیاری از روابطی که علاقمند به مطالعه آنهاست، نمی تواند کنترل و دستکاری کند (دلاور، .(1391
جامعه ی آماری پژوهش حاضر شامل کلیه دانش آموزان دختر و پسر سال دوم دبیرستان شهر قم که در سال تحصیلی 1393-1391 مشغول به تحصیل بودند می باشد. در پژوهش حاضر روش نمونه گیری به صورت خوشه ای بوده و از بین 5119 نفر از کل دانش آموزان (با توجه به آمار گرفته شده از اداره آموزش و پرورش شهر قم) بر اساس جدول مورگان 373 دانش آموز انتخاب، در ابتدا پرسشنامه پذیرش اجتماعی کراون و مارلو بین نمونه های مورد پژوهش که شامل افرادی بودند که پذیرش اجتماعی کمتر و زیاد تر است انتخاب و سپس پرسشنامه ی سخت رویی تحصیلی و امید به آینده تحصیلی بین این دو گروه مقایسه شد. از طرفی ابزارهایی که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفتند شامل:
مقیاس مطلوبیت اجتماعی مارلو و کراون: آزمون پذیرش اجتماعی کراون و مارلو : این مقیاس دارای 33 سوال است که به صورت صحیح یا غلط پاسخ داده می شود . پاسخ های آزمون به وسیله کلید مقیاس تطبیق داده می شود و جمع مطابقت پاسخ ها با کلید مقیاس تطبیق داده می شود . جمع مطابقت پاسخ ها با کلید مقیاس اشخاصی که بین 1 تا 11 امتیاز می آورند ، اشخاصی هستند که پاسخ های آنان پذیرش اجتماعی را به دنبال ندارد و احتمالا مورد طرد قرار می گیرند . اشخاصی که بین 13 تا 11 امتیاز را کسب می کنند به طور متوسط داردای پذیرش اجتماعی هستند و رفتار های آنان با قواعد و هنجار های اجتماعی مطابقت می کند. اشخاصی که نمره های انان بین 13 تا 33 امتیاز باشد نشان دهنده آن است که رفتار های واقعی انان با قواعد و هنجار های اجتماعی سازگاری بالایی را نشان می دهد ضریب پایایی آن با روش اجرای مجدد بالاتر از 1/81 بوده است همچنین ضریب اعتبار آزمون مذکور در پژوهش حاضر با روش آلفای کرونباخ 1/88 بدست آمده است. از نظر روایی این آزمون با سایر ابزار های روانشناختی که برای اندازه گیری پذیرش اجتماعی طراحی شده است همستگی بالا و قابل قبول نشان داده است. گروهی که مطلوبیت اجتماعی، پایین دارند: این گروه را کسانی تشکیل می دهند که نمره آزمون آنها بین 1 تا 8 باشد و تقریبا یک ششم اشخاص در این محدوده قرار دارند. احتمال دارد این گروه به خاطر صداقت در پاسخگویی حاضر به عدم مطلوبیت اجتماعی باشند.
مقیاس سخت رویی مرتبط با مدرسه: مقیاس سخت رویی مرتبط با مدرسه در سال توسط (Kool & el al, 2004) و با تغییر ماده هایی از مقیاس سخت رویی (Kobasa, 1979) ساخته شد. این مقیاس که حس تعهد، کنترل و مبارزه طلبی دانش آموزان را در محیط تحصیلی مورد ارزیابی قرار می دهد دارای 88 ماده است که بر اساس طیف لیکرت 6 گزینه ای پاسخ داده می شود به طوری که نمره 8به کاملاً مخالفم، 2 به مخالفم، 3 به تا حدودی مخالفم، 4 به تا حدودی موافقم، 5 به موافقم و 6به کاملاً موافقم تعلق می گیرد. در پژوهش (Kool & el al, 2004) نتایج تحلیل عاملی دلالت بر وجود چهار عامل داشت که پس از بررسی نهایی آنها به این نتیجه رسیدند که ساختار تک عاملی برای پرسشنامه تناسب و برازش بیشتری دارد. پایایی مقیاس سخت رویی مرتبط با مدرسه بر اساس همسانی درونی و ضریب آلفای کرونباخ 9/99 و روایی سازه مقیاس بر اساس همبستگی مثبت و معنادار آن با متغیرهای هیجان پذیری مثبت، جهت گیری هدف یادگیری و انگیزه یادگیری مورد تأیید قرار گرفت .
مقیاس امید به آینده تحصیلی: پرسشنامه امید به آینده تحصیلی محقق ساخته که بر اساس نظریه امید اسنایدر تنظیم شده است و دارای خرده مقیاسهای (توانمندی مبتنی بر تجربه، تلاش هدفمند، انگیزه تحصیلی، باورهای تحصیلی) که روایی محتوایی آن به تایید 5 متخصص رسیده است. این پرسشنامه شامل 30 سوال است. در پژوهش حاضر نیز اعتبار پرسشنامه امید به آینده تحصیلی نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برابر با 0/9 برآورد گردید.
یافته ها همانگونه که بیان شد، جامعه آماری این پژوهش حاضر را کلیه دانش آموزان دختر و پسر سال دوم دبیرستان های شهر قم تشکیل می دهند که از این جامعه ابتدا نمونه ای 373 نفری انتخاب و پرسشنامه " پذیرش(مطلوبیت) اجتماعی" روی آنها اجرا گردید. نتایج توصیفی حاصل از اجرای پرسشنامه در جدول زیر نشان داده شده است:
چنانکه ملاحظه می شود، میانگین آزمودنی ها در پرسشنامه "پذیرش اچتماعی" برابر با 18/31 با انحراف استاندارد 4/8 می باشد، با توجه به ماهیت پژوهش، افرادی که نمره آنها یک انحراف استاندارد بالا و پائین میانگین بود، حذف و بقیه آزمودنی ها در دو گروه، دانش آموزان با "پذیرش اجتماعی بالا" و دانش آموزان با "پذیرش اجتماعی پائین" طبقه بندی شدند(یعنی نمرات پائین تر از 11 و بالاتر از .(11 نتایج این تقسیم بندی در جدول زیر منعکس شده است:
چنانکه در جدول 1 ملاحظه می شود، پس از انتخاب هدفمند گروه نمونه، تعداد آزمودنی ها به 118 نفر کاهش یافت. به طوری که 38/9 درصد آنها از دانش آموزان دختر و 61/1 درصد ار دانش آموزان پسر بودند. همچنین 33/3 درصد از آزمودنی ها از پذیرش اجتماعی پائین و 66/7 درصد نیز از پذیرش اجتماعی بالایی برخوردار هستند.
یافته ها ی جدول 3 نشان می دهد که در هر سه مولفه ی "سخت رویی"، میانگین دانش آموزانی که از "مطلوبیت اجتماعی" بالایی برخوردارند، بالاتر از دانش آموزانی است که دارای "مطلوبیت اجتماعی" پائینی هستند. نمره کل "سخت رویی" در دو گروه با "مطلوبیت اجتماعی" پائین((66/16 و "مطلوبیت اجتماعی" بالا((85/74 نیز موید این نتیجه می باشد.
بر اساس اطلاعات جدول 4، میانگین "مولفه های امید به آینده تحصیلی" در دانش آموزانی که از نظر "مطلوبیت اجتماعی" در سطح پائینی هستند، کمتر از دانش آموزان با "مطلوبیت اجتماعی" بالا می باشند. به طوری که نمره کل "امید به آینده تحصیلی" از 93/17 در آزمودنی هایی با "مطلوبیت اجتماعی پائین"، به 111/51 در دانش آموزان با "مطلوبیت اجتماعی بالا"، افزایش نشان می دهد. در مورد آزمون فرضیه ها به طریق زیر انجام شد:
.8 مطلوبیت اجتماعی بر سخت رویی تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی موثر است.
2 بین تاثیر مطلوبیت اجتماعی بر سخت رویی تحصیلی دختران و پسران تفاوت معناداری وجود دارد .
هر دو فرضیه بالا با استفاده از تحلیل واریانس چندمتغیره((Manova مورد آزمون قرار گرفت. اما ابتدا فرض های زیر بنایی استفاده از این آزمون مورد بررسی قرار می گیرد: همگنی ماتریس واریانس- کوواریانسهمگنی ماتریس کوواریانس با استفاده از M باکس بررسی شد. نتایج آزمون نشان داد که ماتریسهای کواریانس مشاهدهشده متغیرهای وابسته در گروهها مساوی است Box s M=25 /97)، F=8/3، df1=88 ، df2=84584/7، .(P= 9/87همگنی واریانس ها نیز با استفاده از آزمون لوین مورد بررسی قرار گرفت که نتایج آن در جدول زیر نشان داده شده است: سطح معنی داری F در هر سه مولفه بزرگتر از 9/95 است. یعنی تساوی واریانس خطای متغیر وابسته، در همه مقیاسها برقرار میباشد.
بر اساس اطلاعات جدول 5 شاخص لاندای ویلکز در اثر اصلی "مطلوبیت اجتماعی"، در سطح 1/11 معنی دار
است. Wilks Lambda =1/65) ، F=18/4، P= 1/11، .(2 1/351 به عبارت دیگر می توان ادعا کرد که دست
کم در یکی از مولفه های "سخت رویی تحصیلی" بین دانش آموزان با "مطلوبیت اجتماعی بالا و پائین"، تفاوت معنی داری وجود دارد. در حالی که اثر تعاملی "مطلوبیت اجتماعی" با جنسیت معنی دار نیست(Wilks Lambda =1/96 ، F=1/4، .(P= 1/15 با توجه به معنی دار بودن اثر اصلی "مطلوبیت اجتماعی"، جهت مشخص شدن اینکه تفاوت ها مربوط به کدامیک از مولفه های "سخت رویی تحصیلی" است، از آزمون واریانس عاملی به شیوه بونفرونی استفاده گردید، در این شیوه برای کنترل خطای نوع اول سطح معنیداری آزمون فرضیهها برابر با 1/116 در نظر گرفته شد .(1/15 3=1/116)
نتایج جدول 6 حاکی از آن است که با احتساب آلفای میزان شده بنفرونی((1/116 اثر اصلی مطلوبیت اجتماعی بر سخت رویی، معنی دار است. به عبارت دیگر در هر سه مولفه "تعهد"، "کنترل" و "مبارزه طلبی" تفاوت معناداری بین دانش آموزان با سطوح محتلف مطلوبیت اجتماعی وجود دارد، مقایسه میانگین ها در جدول 3 نیز نشان می دهد، میانگین هر سه مولفه "سخت رویی" در دانش آموزانی که دارای "مطلوبیت اجتماعی بالایی" هستند، به طور معنی داری بالاتر از دانش آموزان با "مطلوبیت اجتماعی پائین" می باشد. بنابراین می توان نتیجه گرفت مطلوبیت اجتماعی بر سخت رویی تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی موثر است. اندازه اثر نیز حاکی از آن است که حدود 19/3 درصد از "تعهد تحصیلی" دانش آموزان تحت تاثیر سطح "مطلوبیت اجتماعی" آنها است . این رقم در مولفه های " کنترل" ، و "مبارزه طلبی" به ترتیب برابر با 19/6 و 17/3 درصد برآورد شده است. در حالی که سطح معنی داری اثر تعاملی "مطلوبیت اجتماعی و جنسیت" بزرگتر از 1/15 بود. یعنی تاثیر مطلوبیت اجتماعی بر سخت رویی دانش آموزان تابع جنسیت آنها نیست (عدم تائید فرضیه دوم).
