بخشی از مقاله
چکیده
نگارنده در مقاله حاضر پس از بررسی روند تاریخی موضوع اسلامیسازي دانش و معرفت و تأسیس دانشگاه اسلامی در کشورهاي مختلف به ارائه شش تعریف از »دانش اسلامی« میپردازد. در ادامه با بیان دیدگاههاي 21 نفر از اندیشمندان و متفکرین مسلمان این دیدگاهها به سه گروه - تبار - تقسیم شدهاند: دیدگاه مخالف، دیدگاه حداکثري و دیدگاه معتدل - راهحلهاي میانه - . در تبارشناسی حاضر دیدگاههاي مرحوم دکتر سیدحسین العطاس در شمار دیدگاههاي معتدل تلقی شده است.
الف - روند تاریخی مسأله
شاید بتوان مکاتبات گالیله و کپرنیک با کشیشان و اسقفهاي مسیحی را از حلقههاي قوي تاریخی مباحثات دامنه دار مربوط به رابطه علم و دین دانست. این مباحثات به نتیجه مطلوب کلیسا نرسید و به تدریج مدارس دینی مسیحی روند عرفی شدن را طی نموده به دانشگاههاي جدید تبدیل شدند. خود این روند نیز به تشدید سکولاریسم منتهی شد.
نوع دیگر این تلاشها در قلمرو بومیسازي علوم - بومیسازي از بالا - صورت پذیرفت. جنبش ملی کردن علوم در کشورهاي آسیایی پس از خروج استعمار اوج گرفت. ایدة اصلی این بود که نظام آموزش موجود استعماري است و با خروج استعمار باید علوم ملی تأسیس شوند. جنبش بازنویسی تاریخ هند و جنبش ملی کردن علوم اجتماعی در چین - چینی کردن علوم - در هفتاد سال گذشته نمونهاي از این تلاشها و پروژههاست که البته نتایج موفق و چشمگیري نداشت.
در اوایل دهه هفتاد میلادي، در پاکستان و مالزي، نخبگان و مؤسسات مختلف علمی و فرهنگی به اسلامیسازي علوم همت گماشتند. مؤسسه اسلامی کردن علوم در پاکستان که با حمایت مالی عربستان سعودي فعالیت میکند تلاش دارد دستاوردهاي جدید علوم تجربی را با آموزشهاي دین اسلام سازگار کند. دکتر عبدالکریم سروش که از این مؤسسه بازدید نموده است به دو پروژة پژوهشی این مؤسسه اشاره کرده است: یک پروژه مربوط به اندازه گیري در جه حرارت جهنم به روش علمی و دیگري تعیین اینکه جن که در قرآن کریم از آن یاد شده است چه نوع انرژي است؟!
در همین کشور دانشمند مسلمان، ابوالاعلاء مودودي در دهههاي گذشته از بیتفاوتی دانشگاهها نسبت به دین انتقاد نموده است. در مالزي، پروفسور نقیب العطاس کتاب آموزش اسلامی را نوشت و ایدة اسلامی شدن مراکز آموزشی را ارائه داد.
همچنین مصر در شمال آفریقا صحنه دیگري از مبارزات مسلمانان براي این هدف را شکل میداد. مبارزة دانشگاه الازهر با سکولاریسم، قويترین جبهه برخورد مسلمانان با لائیک شدن و سکولار شدن دانشگاهها بود.
از سوي دیگر بیان اسلامیسازي معرفت، اولین بار در کنفرانسی که در سال 1977 در مکه برپا شده بود، مطرح شد. در آن کنفرانس، سیدمحمد نقیب العطاس از مفهوم تعلیم و تربیت در اسلام بحث کرد و اسماعیل فاروقی مقاله اي دربارة اسلامیسازي علوم اجتماعی ارایه داد.
با این حال، اندیشه علم اسلامی، به ویژه روششناسی اسلامی پیش از آن در اواخر دهه 1950 در آثار سیدحسین نصر پدیدار شده بود. او در این آثار از این نیاز سخن گفت که هر معرفتی که منشاء آن خارج از جهان اسلام است، در جهانبینی اسلامی ادغام و »اسلامی شود.« این تصور که به صورت اصطلاح نوین »اسلامی سازي معرفت« تدوین شد، سرانجام توسط اسماعیل الفاروقی و مؤسسهاي که تأسیس کرد تبلیغ شد.
در ادامه این تلاش هم اکنون در ایالات متحدة آمریکا مؤسسه بینالمللی تفکر اسلامی1 به مدیریت دکتر طاها العلوانی عضو آکادمی فقه سازمان کنفرانس اسلامی پروژة »اسلامیسازي معرفت« را تدوین و ارائه نموده است. هدف این طرح، بازیابی روششناسانه و شناخت شناسانه علوم و رشته هاي مربوط به آن است.
اسلامیسازي معرفت از نظر این مؤسسه به معناي تدوین یک سري اصول روششناختی براي معرفت و درگیر شدن در فرآیندي فکري است از طریق بررسی، تلخیص، ارتباط و انتشارات از منظري که اسلام به زندگی، انسان و جهان مینگرد.
علوم تجربی میتواند بر حسب نظام روششناسانهاي به کار گرفته شود که بیش از آنکه در ماهیت خود مبتنی بر گمان باشد، مذهبی است. از نظر این مؤسسه عناصر روششناختی الهیات و مفهوم اجزاء ایمان باید به یک نیروي فکري خلاق و پویا تبدیل شود. زیرا عناصر ایمان نمایانگر مبانی پارادایم اجتماعی و روششناسانهاي است که اسلام به دنبال آن است. این مؤسسه منابع معرفت را وحی و طبیعت میداند و به صورت همزمان بررسی مجدد میراث فکري اسلام و میراث فکري غرب را در دستور کار خود قرار داده است
در ایران نیز از دهه 1340 محافل مذهبی، روحانیت و روشنفکران دینی چون جلالآل احمد انتقاداتی را متوجه برنامههاي فرهنگی و آموزشی رژیم گذشته و رواج غربزدگی داشتند.
پس از پیروزي انقلاب اسلامی، در سال 1385 دو سمینار در شیراز پیرامون تعلیم و تربیت اسلامی برگزار شد.
در شهریور 1359 سمینار »انتقال به تعلیم و تربیت اسلامی« در تالار وحدت تهران برگزار گردید. در این سمینار سه کمیته تخصصی تحت عنوان: هدفها و جهتها، بررسی وضع موجود، تعیین وضع مطلوب، مقوله اسلامیسازي نظام تعلیم و تربیت را مورد بررسی قرار دادند
