بخشی از مقاله
چکیده
سلامت روان یکی از مهم ترین مولفه های یک زندگی سالم است که عوامل بی شماری در شکل بندی صحیح یا ناصواب آن دخیل هستند، با توجه به این مهم، پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه بین سبک زندگی اسلامی و نگر مذهبی با سلامت روان دانش آموزان انجام گرفت. این پژوهش، توصیفی لز نوع همبستگی بود. جامعه هی آماری پژوهش، شامل تمامی دانش آموزان مدارس متوسطه دوره اول بود که در سال تحصیلی 93-94 در این مدارس مشغول به تحصیل بودند. به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای، نمونه ای به حجم 375 نفر - شامل 253 دختر وو 122 پسر - انتخاب شد؛ برای تحلیل داده ها، از شاخص های آماری ضریب همبستگی و رگرسیون استفاده شد.
در این پژوهش برای جمع آوری اطلاعات از پرسش نامه های سبک زندگی اسلامی، نگرش مذهبی و سلامت روان استفاده شد. نتایج تحلیل داده ها نشان داد که بین سبک زندگی اسلامی و سلامت روان، ضریب همبستگی -0/36 وجود دارد و بین نگرش مذهبی وسلامت روان ضریب همبستگی -0/32 وجود دارد و این دو متغیر توان پیش بینی سلامت روان را دارند. با توجه به نتایج پژوهش به مسئولین و مشاوران مراکز مشاوره دانش آموزی کشور پیشنهاد می شود از نقش سبک زندگی اسلامی و نگرش مذهبی در سلامت روان دانش آموزان غافل نشوند.
مقدمه
سلامت روان یکی از مهمترین مولفه های یک زندگی سالم است که عوامل بی شماری در شکل بندی صحیح یا ناصواب آن دخیل هستند، در واقع سلامت روان در پی آن است که احساسات منفی نظیر اضطراب، افسردگی، ناامیدی کمرنگ گشته و از بروز نشانه های مرضی در افراد پیشگیری به عمل آید. شناسایی عوامل دخیل و مرتبط با سلامت روان می تواند کمک موثری به جامعه در جهت ارتقاء سلامت داشته باشد. یکی از این عوامل سبک زندگی است، اولین بار آلفرد آدلر از بین روانشناسان سبک زندگی را مطرح کرد، سپس این مفهوم توسط پیروان او گسترش یافت.
آنان سبک زندگی، شکل گیری آن در دوران کودکی، نگرش هاس اصلی سبک زندگی، وظایف اصلی زندگی، و تعامل آن ها با یکدیگر را به تفصیل بحث کرده و آن را در قالب درخت سبک زندگی نشان داده، مفاهیم ارزشی و انسان شناختی و فلسفی را مطرح کرده و تمام زندگی را به صورت یک پارچه به تصویرکشیدند. برای داشتن یک سبک زندگی مطلوب، دو نوع جهت گیری لازم است؛ اول بایدها و نبایدهای مورد قبول در زندگی؛ دوم، شیوه های اجرا و به عینیت رساندن آن. جهت گیری اول، به طور غالب ارزشی و اخلاقی است. جهت گیری دوم، مبتنی بر ارزش های عملی است. اخلاق، جهت گیری های کلی زندگی و علوم انسانی، یه ویژه روان شناسی، شیوه های رسیدن به آن را فرا راه انسان قرار می دهد.
سبک زندگی از موضوعات بین رشته ای است. اخلاق و روانشناسی، به هر دو بعد روانی و جسمانی سبک زندگی توجه دارد. سبک زندگی عبارت است از: مشی کلی فرد در جهت رسیدن به اهداف و غلبه بر مشکلات.[1] اما آنچه بیان شد یک نگاه کلی است و ممکن است در برخی فرهنگ ها سبک زندگی متفاوت باشد، آنچه که در این پژوهش نیز مدنظر است از دیدگاه دیگری است، سبک زندگی بر اساس تعالیم اسلامی مدنظر این پژوهش است. در سبک زندگی اسلامی عمق عواطف، نگرش های فرد و اعتقادات وی سنجیده نمی شوند، بلکه رفتارهای فرد مورد سنجش قرار می گیرند. اما هر رفتاری که بخواهد مبنای اسلامی داشته باشد، باید حداقل هایی از شناخت و عواطف اسلامی را پشتوانه ی خود قرار دهد.
یکی از عوامل موثر در سبک زندگی اسلامی آن است که اسلام و سبک زندگی اسلامی، به صورت همه یا هیچ نمی باشد، بلکه یک پیوستار بزرگ است که مراتب پایین، متوسط و بالا دارد. بعضی از درجات ایمان و ویژگی های مومنان آنقدر شناخته شده است که حتی اگر در روایات هم نیامده بود، باز هم مطلوب بودن آن روشن بود. پیوستاری بودن اسلام و سبک زندگی اسلامی از آیات و روایات متعددی بر می آید. خداوند به ایمان آورده ها دوباره امر به ایمان آوردن می کند.[1] به اعتقاد مک کولوگ و ویلوگبی - 2009 - مذهب نیروی بالقوه ی روانشناختی است که جنبه های مختلف زندگی فردی و اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهد. در واقع مذهب به عنوان یکی از منابع اصلی ارزش ها و اخلاقیات افراد جامعه در معنابخشی به زندگی نقش اساسی ایفا می کند.
پژوهش های بسیاری تاثیر مثبت دینداری و عوامل مذهبی را بر افزایش سطح بهزیستی و سلامت روانی، بهبود بیماری های روانی و جسمی، مقاوم کردن افراد در برابر تنیدگی، اضطراب و افسردگی، ایجاد امید و آرامش، معناداری و شادکامی به اثبات رسانده اند. از نظر کوئینگ و همکاران - 2001 - ، ارتباز معناداری بین دین و مذهب با بهزیستی، شادکامی و رضایت از زندگی، امید و خوش بینی، هدفمندی و معنا در زندگی، عزت نفس بالاتر، حمایت اجتماعی بالاتر و احساس تنهایی کمتر، میزان افسردگی کمتر و بهبود سریع افسردگی، میزان کمتر خودکشی و نگرش به خود کشی، اضطراب کمتر، سایکوز و سایکوتیک پایین تر و ثبات زناشویی بیشتر همراه است.
ابوتس و همکاران - 2004 - در پژوهشی به بررسی رابطه ی مذهبی بودن با سلامت روان در میان کودکان اسکاتلندی پرداختند. در این پژوهش رابطه ی حضور هفتگی در مراسم مذهبی کلیسا با سلامت روان کودکان مورد بررسیی قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان داد، کودکانی که در مراسم های مذهبی حضور بیشتری داشتند پرخاشگری کمتری از خود در موقعیت های خانه و مدرسه نشان می دادند. عزت نفس بالاتری داشتند و اضطراب و افسردگی کمتری در میان آن ها گزارش شده بود.
پژوهش های فرانسیس و همکاران - 2004 - ، بال، آرمیستد و آیستین - 2004 - ، کیم - 2008 - ، کزدی و همکاران - 2010 - ، لیم و پوتنام - 2010 - همگی به نوعی به رابطه دینداری و مسائل سلامت روانشناختی اشاره کرده اند.[2] در داخل نیز پژوهش های نجار اصل - 1384 - ، روغنچی - 1384 - ، چراغی و مولوی - 1385 - ، قمری - 1388 - ، جعفری، صدری و فتحی اقدم - 1388 - ، کرمی، زکی یی و علیخانی - 1391 - به رابطه مذهب و دینداری با مولفه های سلامت روانشناختی اشاره کرده اند 3]، 4، 5، 6، .[7
اما از سوی دیگر کمتر پژوهشی در مورد رابطه سلامت روان و سبک زندگی اسلامی انجام گرفته، جستجوی پژوهشگران این پژوهش نشان می دهد صرفا پژوهش کجباف و همکاران - 1390 - انجام گرفته که در مورد شادکامی در رضایت از زندگی است.[1] بنابراین احساس می شود خلا پژوهشی عمیقی در این حیطه وجود دارد، با توجه به این مهم و اهمیت دانش آموزان به عنوان سرمایه های انسانی آینده کشور پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه سبک زندگی اسلامی و نگرش مذهبی با سلامت روان دانش آموزان انجام گرفت.
روش
این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری پژوهش، شامل تمامی دانش آموزان مدارس متوسطه دوره اول شهر اسد آباد بود که در سال تحصیلی 93-94 در این مدارس مشغول تحصیل بودند. به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای، نمونه ای به حجم 375 نفر - با توجه به فرمول کوکران - انتخاب شد؛ بدین گونه که از بین این مدارس،چهار مدرسه انتخاب شدند؛ سپس از بین دانش آموزان این مدارس، 375 نفر - شامل 253 دختر و 122 پسر - به صورت تصادفی انتخاب شدند.
برای تحلیل داده ها، از شاخص های آماری میانگین، انحراف استاندارد، ضریب همبستگی و رگرسیون استفاده شد. پس از تنظیم پرسشنامه ها و انتخاب آزمودنی ها، پرسشنامه های پژوهش در اختیار آن ها قرار گرفت. سپس توضیحات لازم از سوی پژوهشگر در مورد نحوه ی تکمیل پرسشنامه ها به دانش آموزان ارائه شد. از آزمودنی ها خواسته شد اگر در فرایند تکمیل پرسشنامه با مشکلی مواجه شدند از پژوهشگر درخواست توضیح بیشتری داشته باشند.
