بخشی از مقاله
چکیده:
در فرهنگ و مدیریت جهادی بیشتر بعد معنوی فرهنگ - زیرساختها - مورد تاکید قرار می گیرند در این بعد بر روی دو محور اساسی یعنی -1 محور اندیشه ها ، بینشها و عقاید -2 محور ارزشها ، مکارم و اخلاقیات نسبت به بعد مادی آن - روبناها - تاکید زیادتر شده است که عقیده به خدا ، معاد و عقیده به وحی یکی از شعائر مهم فرهنگ در حوزه جامعه اسلامی بطور عام و در حوزه فرهنگ جهادی بطور خاص است و امانت داری ، قناعت و ساده زیستی ، وفاداری و ولایت مداری ، سرعت و صداقت ، مشاورت ومشارکت پذیری ، همدلی و روحیه اجتماعی ، آینده و آخرت نگری و کار برای رضای خدا ، تقدم منافع عمومی بر منافع شخصی ، ایجاد روابط صمیمانه ، پیشگامی در کارها، گذشت و نوعدوستی از تار و پود های دیگر فرهنگ یک جامعه در نظام اسلامی ودر محیط کار جهادی است .
از طرفی در مدیریت جهادی علم و قوانین علمی در یک فضای ارزشی بکار گرفته می شوند و جامعه ، سازمان و افرادی که در محیط جهادی فعالیت می نمایند اعتقادات ، رسوم و ارزشها و سیاستهای فرهنگی خاص اسلامی دارند و مدیریت نیز ناگریز از عمل در بستر ارزشی جامعه و سازمان می باشند. در مدیریت بعنوان جهادی یا اسلامی مراقبت و امانتداری ، تکلیف و ادای وظیفه ، خدمتگذاری گسترده و خادم بودن ، جنبه های هدایت آگاهانه و ارشادات دلسوزانه ، عدل و احسان و دوری از خود برتربینی ، تقدس وسیله ، اعتماد به نفس ، دوری از خود پسندی و افزون خواهی ، اخلاص در عمل ، نزدیکی به مردم و ... بیشتر از سایر وجوه اهمیت دارد و محوریت حرکتها بسوی تحقق اهداف مورد نظر است.
به برکت انقلاب اسلامی و نفس گرم روح خدا و رهبری در طول عمر جهاد سازندگی ، اخلاقیات و شئونات اصیل اسلامی در محیط مدیریت جهادی بیشتر متبلور گشته و بکار گرفته شده و بدین سان تلاشها مضاعف و موفقیتها و پیشرفت و توسعه و رفاه زودتر حاصل شده است. در دوره رو به آینده سرافراز که اشتغال ، تولید و صادرات غیر نفتی و خودکفایی از مهمترین مسائل کشور مطرح است باز روحیه وکار جهادی می تواند نقش محوری و اساسی را ایفاد نماید. بر این اساس در راه ادامه تحول ساختاری سازمانها اولین اصل حفظ ارزشهای بنیادی است باید سازمانها به ویژه سازمانی مانند جهاد کشاورزی در ساختارهای خود واحدها و بخشهایی را برای کنکاش طراحی کنند تا شناخت لازم را از محیط و تطبیق آن با فرهنگ و مدیریت جهادی برای تصمیم گیری اساسی ارائه کنند. برای تنظیم رابطه میان حالتها و ارزشهای بنیادی باید دقت نمود که شاخصهای جهادی که در متن اصلی به آن اشارده شده است چه وضعیتی خواهند داشت.
واژه های کلیدی: فرهنگ عام اسلامی و خاص جهادی ، بعد معنوی فرهنگ ، فرهنگ آفرینی ، تحول پذیری ، ارزشهای بنیادی ، شرایط اقتضایی ، ساختار ، مدیریت مشارکتی ، مدیریت اسلامی و انگیزه های الهی ، سود جوئی مدیریت غربی ، مدیریت علمی و تصمیم گیری.
مقدمه :
بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی فرهنگ و مدیریت جهادی و شاخص های آن از مفهوم خود جهاد و نظام ارزشی اسلامی و انقلابی نشأت گرفته و پایه ریزی شده است.درادامه پیام تاریخی امام - ره - در 27 خرداد سال 1358 آغاز حرکت شورانگیز جهاد سازندگی و فعالیت مدیریت جهادی در کشور است. فعالیتهای پرشتاب مردم در جهاد وبا مدیریت جهادی ضمن ارائه خدمات بسیار ارزنده اثرات زیادی بر جای گذاشته و بزودی مشکلاتی را برطرف کرد و نفوذ گسترده و عمیقی بدست آورد که هم اینک در سراسر روستاهای مملکت اسلامی آن روستایی در همه حال لبخند رضایت بر لب از جهاد سازندگی می گوید.درتحلیل از پیامهای امام - ره - و واقعیت وجودی جهاد سازندگی در سالهای اولیه متوجه می شویم که کار جهاد سازندگی و مدیریت آن پدیده ای منحصر به فرد ، تاریخی و کم سابقه است.
نهاد مقدس جهاد سازندگی براساس ارزشها و تعهدات اسلامی تاسیس و خدمتگزاران آن خواهان تداوم انقلاب از راه حفظ دست آوردهایش و سازندگی و خدمت به مردم برآمدند در نتیجه می توان گفت شناخت فرهنگ و مدیریت جهادی مستلزم شناخت همین ارزشها و تعهدات است. در ادامه کار مدیریت جهادی در سازمانها باید تطبیق آن براساس ارزشهای بنیادی این نهاد با شرایط محیط باشد بطوریکه ارزشهای بنیادی جهادی حفظ گردد. بدین معنی که به همراه معرفی نتایح و عملکرد فعالیتها و کارآئی باید درباره انگیزه ها و وسایل رسیدن به اهداف تحقیق کرد چرا که تجربه جهاد سازندگی با تکیه بر فرهنگ و مدیریت جهادی رسیدن به سازندگی با انگیزه های الهی از طریق وسایل خاص بوده است که باید این ارزشها بنیادی نهاد جهاد سازندگی را شناخت که می توان گفت این ارزشها خود از مفهوم » جهاد « و بطور کلی از دین اسلام نشأت گرفته است . از فرمایشات مقام معظم رهبری - مد ظله - در خصوص جهاد و نهادهای انقلابی که فرموده اند » شروع نوآوری و حرکت و حساسیت ورود در میدان ابتکار ، نکته ای است که در اول در امثال جهادی و نهادهای انقلابی پدید آمد و محور حرکت شد.«
و در بیانات دیگر فرموده اند » روحیه حرکت عمومی و این دلسوزی و ورود به صحنه کار و ابتکار و حرکت و جوشش جهادی همان روحیه سنگرسازان بی سنگر جهاد سازندگی است که روی بولدوزر نشسته تا خاکریز زده و این روحیه را باید حفظ کرد و با این فرهنگ و با کار علمی و نظم تشکیلاتی به نحو شایسته در حد خودکفائی و استقلال قدم برداشت . در تبیین بیانات رهبر معظم انقلاب می توان گفت رمز همه موفقیتها در بخشهای مختلف ، تملک به ایمان انقلابی و روحیه کار جهای برگرفته از اسلام ناب محمدی - ص - است نقش و فعالیت جهادی که مجموعه ای از تجربه ها و ارزشهای بنیادی و دانش و پژوهش و تعهد بوده است.
در ادامه جهت توسعه در تمامی بخشهای جامعه اسلامی حرکت وتکیه برشاخص های فرهنگ جهادی می تواند پشتوانه مهم تولید ، آفرینندگی و نشاط جامعه باشد. کار بزرگ امروز در جهت دستیابی به خودکفائی و استقلال در همه زمینه هاوتوفیق هدفهای برنامه های توسعه ورهایی ازجرخه عقب ماندگی ، ارزیابی این تجربه ها و تحلیل آنها و حفظ این ارزشها و یافتن مدیریت درست و تبدیل آن به یک دستورالعمل برای تحول بنیادی هدف این پزوهش می باشد.جهادسازندگی بس ازصدورفرمان امام - ره - بامبانی مدیریت مشارکتی آغازوبس ازگذشت سی سال تبیین فرهنگ و مدیریت جهادی ومشخص نمودن شاخص های آن باتوجه به نگرش اقتضایی ومطاله شرایط محیط ودگرگونی نگرشهای مدیریتی و تقویت فرهنگ جهادی درمدیریتهای فعلی وافراد قابل برسی وشناسایی است واین مقاله بدین منظور تهیه و سعی شده با رعایت پارامترها و با ارائه مطالب مرتبط از منابع معتبر پیشنهادات و راهکارهای علمی ارائه و انشاء ا... که مفید واقع گردد.
متن اصلی و روشها :
» قل انما اعظمکم بواحده ان تقوموا ... مثنی و فرادی « از آنجائیکه جهاد سازندگی از همان آغاز کار توانست خیل عظیم نیروهای دلسوز و جوان و متخصص و متعهد در رشته های گوناگون را به خود جذب و با خدمات بسیار ارزنده نفوذ گسترده و عمیقی بدست آورد . می توان گفت یکی از الگوهای مدیریت مشارکتی که بلافاصله پس از انقلاب با نفس گرم روح خدا و به همت جوانان ، پیران ، زنان ، مردان این مرزو بوم در کالبد انقلاب اسلامی دمیده شد و محیطی جهت شکوفائی فرهنگ اسلامی و مدیریت جهادی در آن فراهم گردید جهاد سازندگی نام گرفت . از طرفی اعضاء با ایمان جهاد سازندگی قبل از جنگ 18 ماه در اقصی نقاط روستایی فعالیت کرده و فرهنگ جهادی بر سر زبانها افتاده بود . در آن زمان مناسب ترین فعالیت یک کار جهادی بود. جنگ تحمیلی که آغاز شد غلبه کار نظامی بر سازندگی به دلیل نیاز زمان بیشتر و بیشترشد تا آنجا که بعضی از جهادگران نیز لباس سپاه به تن کرده و راه رزم پیش گرفتند و گروهی متخصص با اندیشه پاک و بدون هیاهو اجرای برنامه های مهندسی و تامین نیازهای مهندسی جنگ را مبنای کارخود قرار داده و با فعالیتهای مستمر و مفید و موثر در پشتیبانی از رزمندگان کاری کردن که بعدها سردار بزرگ شهید صیاد شیرازی فرمودند » جهاد کارهای ناممکن را ممکن ساخت« با این وصف چگونه میتوان با قلمی قاصر و اعداد و ارقام خشک ریاضی ، صفای قلب و خلوص باطن جهاد گری را که داوطلبانه با چهره برافروخته و مشتاق به روی لودرها می رود ترسیم کرد و کدام هنرمند است که بتواند چشمان غبار گرفته و براق رانندگان جهادگر بولدوزرها و لودرها را که در خط مقدم جبهه بدون سنگر و حفاظ برای دیگران سنگر می سازند و در پرخطرترین موضع جبهه قرار دارند بیان کند ؟
نهاد جهاد سازندگی که با یک دست ملت و با دست دیگر دولت به او یاری رساند تا با ایجاد ستادها ، قرارگاهها و مراکز پشتیبانی و مهندسی رزمی به رزمندگان و جنگ زدگان در تمام زمینه ها کمک رسانی نماید و بیشترین کارآیی را از خود نشان دهد که به فرمایش حضرت امام خمینی - ره - » نقش جهاد سازندگی در جنگ کمتر از نیروهای انتظامی نبوده و نیست و این اقراری است مکرر از سوی فرماندهان ارتش و سپاهی ما که اگر جهاد نبود پیروزی با این سرعت بدست نمی آمد« جهاد سازندگی در ادامه فعالیت چشمگیر به چنان نیروی عظیمی تبدیل گشت که در پیامی دیگر امام - ره - فرمودند » شما عزیزان - جهادگران - با خدمات شایسته خود در پشت جبهه ها ، همچون جبهه ها دل امام زمان - روحی له الفداء را شاد کردید .... چشم امید من به شما سازندگان پر شور و نشاط اسلامی است . جهاد سازندگی در طول هشت سال دفاع مقدس مردمی نیزهمچون دوران سازندگی با کسب عنوان » سنگرسازان بی سنگر « از سوی امام راحل برگ زرینی را در تاریخ پر افتخار جهاد سازندگی نوشته است.
می توان گفت رسالت جهاد سازنگی همچنان باقی است ولی روحیه جهادی وارزشهای بنیادی این نهاد مردمی وولایی در بسیاری از دستگاهها به تقویت و خلق مجدد نیاز دارد با توجه به اینکه روح و فرهنگ جهادی ضرورت دارد در همه صحنه ها و عرصه ها بکار آید لذا امروزه می توان با همان روحیه و مدیریت وارد میدان کار شد تا انشاءا.... جهت تحقق استقلال درهمه ابعاد که از شعارهای محوری انقلاب اسلامی است با تلاش مضاعف به این توفیقات دست یابیم .
براساس این تحقیق می توان گفت که روح جهادی همان فرهنگ معنوی است و در جایی که حرکت و روح جهادی وجود داشته باشد انسان در ایمان و آرمان و خدمت به دیگران حل شده و خود را فراموش می کند که با حفظ و تقویت این روحیه پیشرفت و ترقی واقعی در همه زمینه ها بدست می آید. به اسناد سوابق و عملکرد خوب جهادگران و اثرات مثبت آن در روستاها هم اینک در سراسر روستاهای مملکت اسلامی آن روستایی در همه حال لبخند رضایت بر لب از جهاد سازندگی می گوید و بدین سان خستگی را از تن جهادگران بیرون می کند تا آنجا که امام راحلمان می فرمایند: ... » جهاد شمایل دنیای آزادی و استقلال در عرصه کار و تلاش و پیکار علیه فقر و تنگدستی و ذلت و مزلت است .... امیدوارم از سیاست صخره های سخت نه شرقی ، نه غربی ، جمهوری اسلامی عبور کنید که اگر ایران را بر پایه استقلال واقعی پایه ریزی نکنیم هیچ کاری نکرده ایم چشم امید من به شما سازندگان پر شور و نشاط اسلامی است.«
در این راستابرای شناخت فرهنگ و مدیریت جهادی دقت و تعمق در پیام تاریخی ضرورت دارد. در این پیام اصول و ارزشهای بنیادی جهاد سازندگی ترسیم شده است و امام - ره - حضور و مشارکت مردم ورعایت الگوهای اسلامی در جهاد را تضمین کننده سلامت آن می داندازطرفی براساس سوابق واین برسی. محیط کار در جهاد سازنگی تجربه ای حاکی از همراهی تکنیک و معنویت ، دین و پیشرفت بوده و نشان داد که جوانان تحصیل کرده و دانشجو ، مردم عادی ، زنان و مردان ، شهریها و روستائیان جهان سوم جرات پرداختن به فعالیتهای بزرگ و بعضاً بسیار تکنیکی و فنی را دارند و ضمن توجه به مسائل تکنیکی و سازندگی در کنار مسائل دینی و اسلامی ، سازماندهی فعالیتهای مردمی به شکل ساده ای امکان پذیر است بر این اساس در فرهنگ و مدیریت جهادی روابط صمیمی و انسانی جای روابط رسمی و اداری جهت افزایش میزان مشارکتها را گرفت روابطی که از انگیزه های درونی انسانها سرچشمه می گیرند.بنا بر خدمات ارزنده ورضایتبخش درطول عمرجهادسازندگی وبرای تبیین پدیده منحصر به فرد مدیریت جهادی لازم است روشهای به شرح ذیل هماهنگی و به مورد اجراء گذاشته شوند:
-1 بایستی رابطه مدیریت موفق جهادی با مفهوم جهاد که یک نظام ارزشی است بطور منطقی روشن شود.
-2 در ادامه نیاز است مدیریت نهاد جهاد سازندگی در گذر زمان و در تعامل با محیط منطبق داده شود و الگو و شیوه مدیریت مشارکتی واقتضایی متناسب با ویژگیهای فرهنگی جمهوری اسلامی ایران ارائه گردد.
-3 برای ساختن نوع آرمانی جهاد بایستی متون دین و عالمان آن حوزه و همچنین به تجربیات این نهاد مراجعه کرد.
-4 شناخت » فرهنگ و مدیریت جهادی » و بهره گیری از این الگو در اصلاح ساختار مدیریت کشور نیازمند کار پژوهشی به کمک جهادگران و توسط بدنه علمی کشور می باشد تا با استفاده از روش تحقیق مناسب شناخت علمی از فرهنگ و مدیریت جهادی کسب گردد.
-5 با تکیه بر علاقه و توامندیها و در راستای نیازهای جامعه باید پیوسته فرهنگ و مدیریت جهادی آموزش داده شوند. برای روشن شدن روح و بنیان مدیریت جهادی بایدازروش دیگری یعنی ازمفهوم جهادالگوبگیریم که ارزشهای جهادی از آن نشأت گرفته است.
