بخشی از مقاله
چکیده
رابطهی مدرسه و اجتماع فرآیند تعاملی و مداوم است که چنانچه مشارکت آگاهانه را به خود گیرد باعث اثربخشی و کارایی بیشتر مدارس میشود. هدف اصلی این مقاله بررسی جایگاه مشارکت والدین در برنامه درسی است. روش تحقیق به کار گرفته شده در این نوشتار، کیفی از نوع توصیفی- تحلیلی، مبتنی بر مطالعهی کتابخانهای است. برای این منظور ابتدا به تبیین مفهوم مشارکت پرداخته، در ادامه پرسشهای زیر مورد واکاوی قرار گرفته است: الگوهای مشارکت والدین در فرایندهای آموزشی و پرورشی مدارس کدامند؟ عوامل و موانع تأثیرگذار بر مشارکت والدین چه مواردی میتواند باشد؟ این نوع مشارکت چه پیامدهایی در پی دارد؟
الف - مقدمه
موضوع مشارکت در کارها و فعالیتهای گروهی، یکی از مباحث مهم آموزشی امروز دنیاست. آموزش و پرورش نیز به عنوان سیستم کلان آموزشی، که وظیفه تربیت نسل آینده به شکل مدون و استاندارد را بر عهده دارد از این قاعده مستثنا نیست و برای پیشبرد اهداف خود نیازمند همکاری و مشارکت همهی افراد، گروهها و سازمانهای تأثیرگذار در امر تعلیم و تربیت است. در این بین بررسی نقش مشارکتی والدین در نظام آموزش و پرورش در گرو آگاهی از اهمیت نقش آن است. به اعتقاد مهرمحمدی - 1391 - صورت مسئله تربیت با پیچیدگی همراه است. نمیتوان سادهانگارانه جریان تربیت را مصون از تأثیرپذیری از منابع مختلف در نظر گرفت. تربیت ذاتاً و بهویژه در عصر جدید با این سوال حیاتی که: »با منابع مختلف تأثیرگذار بر این فرایند چه باید کرد؟« روبرو بوده و خواهد بود. راهحلهای ارائه شده البته هیچگاه موجودیت خانواده را با تردید مواجه نساخته است. چرا که جامعه بدون خانواده متصور نیست. اما موجودیت مدرسه با طرح نظریه-هایی در مقاطع مختلف - برای مثال مدرسهزدایی ایلیچ - 1973 - با شیوههایی مانند »آموزش در خانه - « به شدت با تردید مواجه شده است.
بنابراین نظام آموزشی مدون و استاندارد که از سال 1870 میلادی یکهتاز عرصه تربیت بوده و برای هر یک از اقسام آن نسخه پیچیده، باید به ریشههای تربیت - خانواده - بازگشته و زمینه مشارکت فعال والدین در برنامه درسی مدارس را فراهم کند. از سوی دیگر یکی از راهبردهای اصولی برای مقابلهی نظامآموزشی با چالشهای احتمالی جهانیشدن، بازتعریف اهداف، طراحی و تعریف مجدد برنامهها با نگرش سیستمی است. یکی از سازوکارهای ضروری در برنامههای سیستمی، برنامه جامع جلب و جذب مشارکت والدین در فرایند تصمیمگیری، اجرا، ارزشیابی و اصلاح فعالیتها و برنامههای نظامآموزشی کشور است. از آنجا که والدین، انگیزه بالایی برای پیشرفت علمی، تحصیلی و نیز تربیت اخلاقی، اجتماعی و حرفهآموزی به فرزندان خود دارند، اگر زمینه و بستر مناسبی برای جلب و جذب توانمندیهای آنان فراهم شود، مطمئناً از همکاری با سیستم آموزشی مضایقه نخواهند کرد. به نظر میرسد در نظام کنونی آموزش و پرورش، سازوکارهای جلب و جذب مشارکتهای علمی و تخصصی والدین به شکل نظاممند وجود ندارد و هرجا سخن از مشارکت اولیاء و مربیان به میان میآید، ذهن مخاطب، ناخودآگاه به سمت مشارکت مالی آنها معطوف میشود و سایر ابعاد مشارکت، شاید نزد مسئولان و برنامهریزان تعلیم و تربیت هم مغفول واقع شده است - شورای طرح و برنامه دفتر جذب مشارکتهای اولیاء، . - 1383 این مقاله سعی دارد ضمن تبیین مفهوم مشارکت والدین، با ذکر چند مدل در این زمینه، عوامل و موانع موثر بر مشارکت والدین در امور مدرسهای را مورد واکاوی قرار داده و پیامدهای چنین مشارکتی را برشمارد.
ب - تعریف مفهوم مشارکت
در دائرهالمعارف علوم اجتماعی مشارکت چنین تعریف شده است: »سهمی در چیزی یافتن، از آن سودبردن و یا در گروهی شرکتجستن و بنابراین با آن همکاری داشتن است.« به همین جهت، از دیدگاه جامعهشناسی باید بین مشارکت به عنوان وضع و حالت - امر شرکتکردن - و مشارکت به عنوان عمل و تعهد - عمل مشارکت - تمیز قائل شد. مشارکت در معنای اول از تعلق به گروهی خاص و داشتن سهمی در آن خبر میدهد و معنی دوم داشتن شرکتی فعالانه در گروه را میرساند و به فعالیت اجتماعی انجامشده نظر دارد - عظیمیهاشمی و رضامنش، . - 1393 کنش مشارکتی از طریق سه شاخص محوری شناخته میشود:
-1 داوطلبانهبودن: که بر وجود عنصر اختیار در مشارکت اشاره دارد.
-2 آگاهانهبودن: یعنی کنشگر نسبت به موضوع اطلاع و شناخت داشته باشد. -3 مسئولیتپذیری: تعهد در برابر مشارکت و آثار مترتب بر آن.
ج - الگوهای مشارکت والدین
طبقهبندیها و الگوهای مختلفی برای مشارکت والدین ارائه شدهاند که در زیر به چند نمونه از آنها اشاره میشود: طبقهبندی هاگز: هاگز - 1981 - در پژوهشی هفت نوع مشارکت والدین را در مدارس معرفی کرد که عبارت است
از:
· دیدار با معلمان برای کسب اطلاعات
· همکاری با مدارس از طریق انجام کار عملی یا کمکهای مالی
· استفاده از امکانات مداری برای اهداف خود
· تهیه منابع و امکانات برای فعالیتهای فوقبرنامه
· تهیه منابع و امکانات برای برنامه درسی
· شرکت در فعالیتهای مشترک با مدارس
چهاردهمین همایش سالانه انجمن مطالعات برنامه درسی ایران" فرهنگ و برنامه درسی" دانشگاه بوعلی سینا همدان، شهریور 1395
• شرکت در تدوین و اجرای سیاستهای مدارس به اعتقاد هاگز - 1981 - پنج نوع مشارکت اولیه »انفعالی« است و فقط دو مرحلهی آخر را میتوان مشارکت »فعال« نامید؛ چون به سیستم تصمیمگیری مدارس مربوط میشود. طبقهبندی هاگز بر انواع فعالیتهای مشارکتی والدین تأکید دارد.
طبقهبندی مارش : مارش - 1988 - پیوستاری برای تصمیمگیری والدین ارائه میکند که میزان اختیار و تنوع فعالیتها را مورد بررسی قرار میدهد. او بین واژههای مشارکت عادی و مشارکت فعال تفاوت قائل میشود؛ در مشارکت عادی افراد و گروهها در جلسات شرکت میکنند ولی نقش حقیقی در تصمیمگیری نهایی ندارند در حالی که در مشارکت فعال همکاری مستقیم در مورد ماهیت و جزئیات تصمیم نهایی مشاهده میشود. هر یک از والدین، طبق فعالیتی که خود برمیگزینند فعال یا منفعل نامیده میشوند. ممکن است اولیاء در یک یا چند حوزه منفعل و در امور دیگر فعال باشند. در کشور ما برای مثال در امور مالی مدارس بنا به مصوبات انجمن اولیاء و مربیان مدرسه تقریباً فعال محسوب میشوند در حالی که در امور آموزشی خصوصاً تصمیمگیریهای مربوط به برنامه آموزشی و درسی کاملاً منفعل میباشند - به نقل از علیعسگری، . - 1390
باچ و گولدرینگ - 1998 - الگویی از مشارکت اولیاء و مربیان در تصمیمگیریهای مدرسه را این گونه ترسیم میکند:
1. مدل توانمندسازی والدین که مانع تأثیر مربیان بر مساعدتهای والدین میشود.
2. مدل مشارکت متقابل یا اجتماع که به موجب آن هم والدین و هم مربیان قدرت تصمیمگیری را تجربه می کنند.
3. مدلسنّتی یا بوروکراتیک که در آن نه والدین و نه معلمان قدرت زیادی برای تصمیمگیری ندارند به خاطر اینکهاحتمالاً کنترل و نظارت به طور محلی متمرکز شده است.
4. مدل معلم حرفهای که معلمان بر طبق تخصصشان یاشخصاً یا به صورت مشارکتی با پرسنل مدرسه تصمیم-گیری میکنند، اما والدین هیچ جایگاهی در تصمیمگیری ندارند. الگوی اپستین و ساندرس: اپستین و ساندرس 2002 - ؛ به نقل از فیتز جرالد، - 2004 پیوستاری از الگوهای مشارکت خانواده را تحت چهار عنوان: الگوی حمایتی، الگوی انتقال خانه به مدرسه، الگوی اغنای برنامه درسی و الگوی مشارکتی مطرح کردهاند.
- 1 الگوی حمایتی: والدین مسئول حمایت از تصمیمات مدرسه هستند، نقش مربیان از والدین کاملاً متمایز است، مشارکت بسیار ضعیف است و در حد حضور والدین در مراسمهای رسمی خلاصه میشود.
