بخشی از مقاله
چکیده
موضوع و مسئله تربیت دینی و راههای بهبود نگرش فرزندانمان نسبت به مبانی ومفاهیم دستورات دینی آن چنان دارای اهمیت است که به عنوان یکی از مهم ترین اهداف نظام تعلیم و تربیت اسلامی در سند چشم اندازآموزش وپرورش مستند می باشدوبااطمینان کامل به این موضوع که کلام وحی سرچشمه ومنشا تمامی موفقیتهای دنیوی واخروی است وبعنوان منبع بسیارغنی درراستای ترویج تربیت قرآنی میتوان تمسک جست ولازمه یاسازوکاراصلی اش معلمین ومروجین آنست که خود باید مهیا وعامل به رهنمودهای قرانی باشندوسپس تمهیدات دیگر مانند تالیف کتب درسی بااصول اخلاق اسلامی میباشدلذا روش پژوهشگر برای تحقیق روش اسنادی وکتابخانه ای بوده است.
مقدمه
تغییرات سریع زندگی انسان نیاز به تربیت و کسب آمادگی برای قبول تحول در ابعاد گوناگون زندگی را بخوبی توجیه می کند. دگرگونی هایی که اجتناب ناپذیرند و تنها آموزش و پرورش صحیح، مقابله متعادل و مطلوب با آنها را امکان پذیر می سازد.برنامه های رسمی یکی از زمینه ها و وسایل فهم در تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان به شمار می روند با شناخت دقیق آسیب ها در عرصه تربیت دینی از لوازم برنامه ریزی اصولی در فعالیت های تربیتی است و تشخیص نیازهای آموزش و پرورش یکی از لوازم برنامه ریزی است.
در تربیت دینی طراحی اهداف مورد انتظار اهمیت زیادی دارد اگر در تربیت دینی به دلیل کم توجهی یا بی توجهی در تعیین اهداف انحرافی بوجود آید انحراف ها و خسارات زیادی به بار می آورد. پس باید افراد در رأس امور آموزش و پرورش یعنی برنامه ریزان درسی و تهیه کنندگان برنامه های دینی آگاهی و مهارت لازم را تعیین در طراحی اهداف داشته باشند.
اگر عصر حاضر را عصر تأمل و چاره اندیشی عقلای قوم خاصه علمای تعلیم و تربیت برای برخورد مفید و مؤثر با مسائل تربیتی پیش روی جوامع بشری بنامیم حرفی به گزاف نزده ایم،چه عواملی نظیر کم توجهی به سنن مذهبی و ملی و تبعات منفی ناشی از مدرنسیم و صنعتی شدن کشورها، درک درست مقولات اساسی مبتلا به جامعه را برای اغلب حاکمیت های سیاسی حتی خود شهروندان دشوار ساخته است
حال وظیفه ما به عنوان بسیجیان فرهنگی در سنگر مدارس در راستای اشاعه فرهنگ اسلامی و ساختن مدرسه ای با تمامی متدهای اسلامی، گامهای پر صلابتی برداریم به گونه ای که دانش را به دانش آموزان مبتنی بر بینشی که بتواند با بهره گیری از علوم و فنون و هنرها و ارتقاء پیرامون و هر آنچه در اوست به جایگاه وجودو الوهیت مورد شناسایی قرار دهد، رهنمون سازیم ضرورت و اهمیت مسئله آموزش و پرورش یکی از مظاهر تعلیم و تربیت در هر جامعه است.
نقدی بر مدارس در کشورمان و بیان لغزش ها و انحرافات و پیروی از فرهنگ غرب و فلسفه های مادی و الحادی آن، رواج بیکاری، اعتیاد و معضلات بی شمار دیگر نشان می دهد که ما آن چنان که باید و شایسته است از اسلام و سیره نبوی در جهت اسلامی شدن مدارس بهره نبرده ایم.
هدف نهایی مدرسه اسلامی کمال انسان و نتیجه و ثمره ی نهایی آن انسان صالح است مهم ترین رسالت نظام اسلامی، برنامه ریزی برای پرورش و رشد انسان های مؤمن و عامل به تعلیم اسلامی است. انجام این رسالت هم بالندگی نظام را در پی دارد و هم فرصتی فراهم می کند تا تمامی اقشار و جامعه بخصوص مولّدان فرهنگ جامعه وظایفی را که خداوند بر مامقرّر نموده انجام دهیم.
موضوع و مسئله تربیت دینی و راههای بهبود نگرش جوان نسبت به مبانی به مفاهیم دستورات دینی آن چنان دارای اهمیت است که به عنوان یکی از مهم ترین اهداف نظام تعلیم و تربیت اسلامی می باشد.
دانش آموز ایرانی، دارای موقعیت و جایگاهی است که از یک طرف متعلق و منتسب به گذشته ای دور با تمدنی به قدمت 1400 ساله که حیات او مأنوس با اسلام، قرآن، و اهل بیت - ع - بوده است. لذا با اصالتی که فرهنگ و تمدن عظیم اسلامی دارد. بهتر است قشر جوان و نوجوان جامعه نسبت به عظمت آن واقف ساخته و غنی از هر گونه تهاجم فرهنگ های ضد ارزشی و ضد اسلامی دانش آموزان را نسبت به این بلایا آگاه سازیم.
تعریف مفاهیم عناصر مذهب اعتقادی: عبارتست از تبیین احساسات قلبی
انسان و مجموعه ای از اعتقادات که اعضای یک اجتماع از آن پیروی می کنند.
عناصر مذهب عملی: عبارتست از یک مکتب خاص اعتقاد و اعمال و عبادات است که غالباً مشتمل بر مجموعه ای از قواعد اخلاقی و فلسفی تر می باشد که فرد را علاوه بر اعتقاد مستحق اطاعت و بندگی خلق می داند، دین یک حجت کلی است به نظر من در این چارچوب نمی گنجد.
دین به طور کلی و با نظر گرفتن تمامی انسانیت د همه زمان ها، می توان دین را همچون گرایش شدید انسان ها به سوی وجود والای خداوند و یا احساس ساده وابستگی به آن به منظور تبیین علل وجودی خویشتن درحبان و بازیابی معنایی برای هستی دانست در نتیجه دین، اعتقادات نسبت به این واقعیت ها و اشکالی که به خود می گیرند ، مناسک ها، کیش ها، اعمال گوناگون مذهبی را مشخص می دارد
بحث اصلی
مراحل تبیین مسیر تربیت دینی کودکان، نوجوانان و جوانان را میتوان به چهار مرحله زیر تقسیم کرد:
مرحله اول: زمینه سازی و جلب توجه فراگیران نسبت به مبانی، مفاهیم، دستورات دینی
مرحله دوم: ایجاد و تقویت بینش و شناخت فراگیر و هدایت وی به مطالعه و فعال کردن ذهن و فکر و تقویت نگرش وی نسبت به مبانی، مفاهیم و دستورات دینی.
مرحله سوم: ایجاد یا تقویت احساس تعلّق و گرایش قلبی نسبت به مبانی، مفاهیم و دستورات دینی از طریق جست و جوی فردی در مورد مسائل دینی.
مرحله چهارم: تجلّی ارزشها و دستورات دینی و اخلاقی در عمل فراگیر. - ساروخانی، 1385، - 109 آیت االله جوادی آملی؛ معنای اسلامی شدن دانشگاه ها و آموزش و پرورش این نیست که کتابها، آرم جمهوری اسلامی یا عکس امام یا رهبری را داشته باشند.
در معتقدات باید به سمتی حرکت کنیم که نظام و جامعه اسلامی شود و زمانی جامعه اسلامی می شود که مراکز فکری ، فرهنگی، اسلامی باشند و آن هم در گرو اسلامی بودن علم و دانش استٌ.
آیت ا... حسین نوری همدانی: دانش آموزان را امانتی در دست مسئولان آموزش کشور عنوان کرد و خواستار اصلاح کتابهای درسی بر اساس آموزه های اسلام شد.
به سه عامل »برنامه ریزی، تدوین کتابهای درسی و انتخاب معلّمین متعهد و با تقوا را بسیار مهم دانست و افزود کتابهای درسی باید بر مبنای فرهنگ اسلام ناب محمدی تنظیم شود اگر می خواهیم فضای آموزش و پرورش اسلامی شود باید تمام دروس بر محور اسلام قرار دهیم.
آیت ا... مکارم شیرازی سالم سازی در آموزش و پرورش را در سالم سازی برنامه ریزی و کتب درسیو معلّمین متعهد و دلسوزات و خاطرنشان کرد که متأسفانه در گذشته دست هایی در کار بود که در برنامه های آموزش به گونه قابل توجه و دقیق انحرافاتی جا سازی کنند این امر در کتابهای درسی و حتی کتب دینی دیده می شود.
وی پرداختن به مسایل اخلاقی، برگزاری مراسم مذهبی و جلوگیری از نفوذ برخی نمونه های گمراه در بین دانش آموزان را مورد توصیه قرار داد و تصریح کرد. آیین های اسلامی نباید در آموزش و پرورش اجباری شود بلکه با تشویق و اجرای برنامه های گوناگون جوانان را به نماز و مراسم مذهبی دعوت کنید. ٍ لذا الهام گرفتن از مدل برنامه ریزی، های تایلر، مدلی با جهت دهی ارزشی و اعتقادی ارائه می گردد، در این مدل نظام ارزشی و اعتقادی مبناء و اساس کار تعلیم و تربیت را تشکیل می دهد و فلسفه آموزش و پرورش نیز ملاک گزینش اهداف است.
راهکارها
یکی از مسائلی که همواره مورد توجه محققان و صاحب نظران قرار گرفته است مسئله نگرش دینی است و مطالعه متون پژوهشی و نظریات جامعه شناسی و روانشناسی اجتماعی بیانگر این مطلب است که نگرش دینی با عوامل متعدد و گوناگونی مرتبط است از آن جمله این میزان تحصیلات والدین- منزلت شغلی والدین-میزان سن و جنسیت افراد و از طرفی دیگر میزان نگرش دینی می تواند بر عوامل گوناگونی تأثیر گذارد.
از جمله مسائلی که نگرش مذهبی در آن تأثیر گذار است سلامت روانی است. یکی از عواملی که میتواند سلامت روانی افراد را تهدید نماید میزان سازگاری است.
انسانهای ناسازگار با خود و محیط اطراف خود مشکل خواهند داشت، ناسازگاری بر عملکردافراد تأثیر میگذارد و باعث افت عملکرد میشود.
تربیت نیروی انسانی درراستای فرهنگ قرآنی:
از آنجائیکه کلید هر تحول و توسعه ای نیروی انسانی است به منظور تحقق اهداف خاص آموزش قرآن کریم - انس با قرآن - باید در زمینه های لازم برای جذب آموزش های بدو ضمن خدمت کلیه نیروی ها انسانی مورد نیاز آموزش و پرورش اعم از معاون، کارشناسان و مدیران و کارکنان فراهم شود، به نحوی که در یک دوره ی زمانی معقول همه نیروهای انسانی شاغل در آموزش و پرورش با قرآن کریم مأنوس شوند. بدیهی است در مورد معلمانی که متکّفل آموزش قرآن در دوره های مختلف تحصیلی هستند علاوه بر این شرایط عمومی نیازمند ویژگی ها و صلاحیت های حرفه ای دیگر نیز می باشند.
هدفهای کلی یا غایت های پرورشی و مذهبی
فلسفه آموزش و هدفهای اعتقادی مذهبی
هدف های کلی غایت های پرورشی و مذهبی
سرمایه گذاری لازم برای آموزش قرآن در همه دوره های تحصیلی
برای بسط توسعه در این قسمت باید از دو لحاظ آن را مورد توجه قرار داد.
الف: از نظر زمانی، پس از تعیین و تعریف اهداف آموزش قرآن در هر دوره تحصیلی باید ساعات واحدهای آموزش قرآن در همه ی پایه ها و دوره های تحصیلی به میزانی باشد که دستیابی به اهداف مورد نظر در این ظرف زمانی ممکن باشد.
ب: ارتقاء برنامه ی آموزش قرآن از نظر اهداف، محتوا، روشهای آموزش و سایر عناصر در همه ی دوره های تحصیلی، زمینه ها و راهکارها.
بهتر است فراتر از اصطلاحات و واژه ها. به سراغ، شاخص های تربیت اسلامی برویم که جدا از تربیت قرآنی نیست، تربیت نیروی تفکر و اندیشه ورزی در دانش آموزان یکی از مهم ترین شاخص های تربیت قرآنی است. قرآن با تدابیری مانند، تفکر، تعقّل و تدبّر از مخاطب خواسته است که در آیات الهی نیز تدبیر کند و سپس آنها را بپذیرد بنابراین تربیت عقلانی یکی از شاخص های تربیت قرآنی تلقی می شود. - همان منبع - باید خاطرنشان کرد تحقق تربیت قرآنی، به فضای قرآنی،معلم قرآنی، مدیر قرآنی و کارشناس قرآنی نیاز دارد که فراهم آوردن همه این موارد به امکانات و مطالعات زیادی نیاز دارد و بیش ازهر-چیز نیازمندآن استکه مجموعه آموزش وپرورش انس و تطبیق به قرآن داشته باشد.
- سوق دادن فضای عمومیسایر دروس به سوی قرآنی شدن درحد امکان مانند:
الف - چنانچه فضای مناسبی پیش آید به آیه ای از قرآن پرداخته شود. چنانچه اشاره شد با تربیتمعلّمانی متدین و معتقد به اصول اسلامی و در رشته های مختلفی که تدریس مینماید میتوان به اشاعه فرهنگ قرآنی پرداخت به فرض مثال دبیر جغرافی موقع تدریس قسمت مربوط به نجوم و کهکشان ها میتوانند با اشاره به آیه 53 فصلت : با تمسک به آیات هدایت بخش الهی هم به اهداف آموزشی اشاره نمود و هم- صورت مستدلل بعد مذهبی و اعتقادی را با پیوند به متون درسی به نحو احسن به دانش آموزان فهماند.
ب - پیوند محتوایی دروس با قرآن کریم به صورت متین و متقن در دو جهت.
- اینکه هیچ اختلاف محتوایی با قرآن کریم در هیچ درسی نباشد. - اینکه در موارد مناسب نکاتی از قرآن در زمینه علوم مربوطه آورده شود مثلاً در تاریخ به بیان شیوه بیان مسائل تاریخی در قرآن
توجه شود.
- شناسایی فرصت های مناسب در سایر دروس به منظور بهره گیری برای توسعه و تقویت انس با قرآن کریم.
فضا سازی قرآنی و هماهنگ کردن فعالیت های مختلف در جهت تقویت انس با قرآن کریم.
الف - استفاده از فضای موضوعاتی چون قرآن صبحگاهی، مسابقات قرآنی، دارالقرآن های آموزش و پرورش و غیره. بستر مدارس بهترین مکان برای پرورش و تربیت فرهنگ قرآنی به شمار می اید و آن هم با یک برنامه ریزی منسجم و هماهنگ میسر خواهد شد. با ایجاد رقابت سالم و اهداء جوایز اجرای مسابقات در سطوح مختلف میتوان موفقیتهای زیادی در این زمینه کسب نمود.
ب - اهمیت بخشیدن به مأنوس بودن با قرآن کریم در حضور دانش آموز:
با تمسک به سخنان گوهر بار مقام معظم رهبری که می فرماید»اگر ملتی بتواند از طریق انس با قرآن، خود را در فضای قرآنی، به ویژه در فضای معرفت قرآن قرار دهد خواهد توانست مشکلات خود را برطرف کند. مشکل بزرگ مسلمانان دنیا دوری از قرآن است و علاج هم برگشت به قرآن است. قرآن فقط برای تلاوت کردن در کنج و زوایا نیست قرآن برای عمل است. قرآن برای شناخت و معرفت است.ٌ لذا در حوزه مدارس با اجرای منسجم برنامه های قرآنی میتوان دانش آموزان را با قرآن مأنوس کرد.
مرتبط ساختن قرآنبهعبادات خصوصاً نمازونیزسایراموردینی و مسائل زندگی با ادله هایی که در مورد معبود و نقش عبادت در زندگی انسان در قرآن اشاره شده توسط معلمین و آموزش دهندگان به فراگیران منتقل شود. کسب توانایی در پرستش خدای واحد به معنی هدایت فراگیر به داشتن نگرش توحیدی است. عالم را به عنوان مجموعه ای مرتبط به هم بداند و علوم و فنون و هنرها را به عنوان انواع مختلفی از روابط و وحدت ها در طبقه ای واحد مورد شناسائی قرار دهد و ضمن کسب مهارت در احساس، ادراک، تجزیه، تحلیل استدلال و استنباط و استنتاج ... آنها را به عنوان لوازمی برای وحدت بین انسان با عالم به رسمیت بشناسد.
