بخشی از مقاله
چکیده
امروزه اشتغال زنان به عنوان یکی از مؤلفههاي اصلی توسعه اقتصادي همواره ارزیابی و سنجش میشود. بنابراین لازم است متناسب با استعدادهاي زنان زمینه اشتغال و مشارکت آنان در عرصههاي اقتصادي نیز فراهم گردد. مقام معظم رهبري در این خصوص فرموده اند » از نظر اسلام میدان تلاش و فعالتی براي زنان کاملاً باز است و اگر کسی بخواهد با استناد به بینش اسلامی زن را ازکارهاي علمی و تلاش اقتصادي، سیاسی و اجتماعی محروم کند، برخلاف حکم خدا سخن گفته است.
« این مقاله تلاش می کند با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی به بازشناسی چالشها و آثار و پیامدهاي اساسی اشتغال زنان با توجه به ارزشهاي انقلابی و اسلامی کشور در چارچوب سیاستهاي جاري جمهوري اسلامی ایران و با مقایسه قوانین برنامه هاي چهارم و پنجم توسعه در خصوص زنان بپردازد تا گامی موثر در تدوین بخشی از الگوي اسلامی- ایرانی پیشرفت - چه به لحاظ مسائل اقتصادي و چه از بعد مسائل فرهنگی و خانوادگی - بردارد.
.1 مقدمه
از هنگامی که بشر پاي بر هستی نهاده، زنان در همه عرصههاي زندگی همچون اقتصاد، سیاست، دین و فرهنگ و هنر، پا به پاي مردان نقشی حیاتی و خلاق را ایفا کرده اند. زنان در جاي جاي تمدن بشري نشانه-هاي سازنده خویش را بر تارك زمان حک کرده و درخشش ماندگاري را هم اکنون در گنجینه هاي بزرگ دنیا در قالب آثار بازمانده از عصر ماقبل تاریخ، تاریخ و زمان متأخر به نمایش گداشته اند - رستمی، . - 1383 این مهم باعث شده که امروزه در مباحث مربوط به توسعه، نقش و اهمیت نیروي انسانی به ویژه اشتغال زنان توجه محققان و صاحب نظران توسعه را به خود جلب نماید.
به طوري که امروزه یکی از مهمترین معیارها براي سنجش درجه توسعه یافتگی یک کشور میزان اهمیت و اعتباري است که زنان جامعه در زمینههاي مختلف از جمله اقتصادي دارا هستند و اشتغال زنان به عنوان یکی از مؤلفههاي اصلی توسعه اقتصادي همواره ارزیابی و سنجش میشود - پیشگاهی فرد و ام البنی، . - 1388 افزایش اشتغال زنان با افزایش سرمایه انسانی رابطه مستقیم دارد و یکی از عوامل مؤثر بر رشد اقتصادي محسوب میشود و کاهش مشکلات حضور زنان در بازار کار از طریق ایجاد فرصتهاي برابر و ترویج فرهنگ مشارکت مردان در مسئولیتهاي خانوادگی میتواند موجبات تسریع رشد اقتصادي کشور را فراهم نماید.
- هرندي و جمشیدي، . - 1387 امروزه در اغلب کشورهاي جهان، زمینه و عرصه حضور زنان در بستر توسعه بر پایه تعریف همه سویهنگري و کلگرائی توسعه - Sarrafi, - 1992 فراهم گردیده است و زنان نه تنها به عنوان یک جنسیت، بلکه با جایگاهها و موقعیتهاي متنوع و متفاوت برخاسته از توانمنديها و مهارتهاي علمی- تخصصی و نیز با فرصتهایی که جامعه و نظام سیاسی در اختیار آنان قرار میدهد، به نقشآفرینی در عرصه توسعه میپردازند.
در اغلب نوشتههاي پس از جنگ جهانی دوم تا نیمههاي دهه 1960، مفهوم "زن"، به منزله یک جنس به کار برده شده است و به سان موجودي با مشکلات و مسائل خاص خود و جدا از مرد دیده شده است - مرکز امور مشارکت زنان، . - 1381 برنامههاي توسعه مبتنی بر رویکرد "زن در توسعه"، بیان میکند که توسعه اقتصادي همچنان که براي تمام جامعه مفید است، براي زنان نیز یک نیاز و ضرورت اجتماعی است و وضعیت زنان در جامعه تنها در صورتی اصلاح خواهد شد که برنامهریزان توسعه، فرصتهاي برابر را میان دو جنس فراهم کنند.
æ از سوي دیگر زنان نیز تلاش کنند که از حرکت عمومی جامعه به سوي توسعه باز نمانند - شاديطلب، . - 1381 این در حالیست که مدیران و برنامهریزان کشورهاي توسعه نیافته یا در حال توسعه به زنان و نقش آنها در فرایند دگرگونی و توسعه جامعه اعتقاد چندانی ندارند. زنان در این کشورها بیشتر عنصر حاشیهاي، غیرفعال و غیرمولد محسوب میشوند و در چنین شرایطی به تدریج زنان از آموزشهاي نوین، توزیع عادلانه درآمد، پیوند با بازار کار و در یک کلام از مشارکت در سطوح تصمیمگیري محروم میشوند، به دنبال آن جامعه نیز به دلیل عقبماندگی و واپسگرایی نیمی از جمعیت خود نمیتواند فرایند توسعه را به آن شکلی که علم تجویز میکند بپیماید. - امینی و احمدي شاپورآبادي، . - 1386
رهبر فقید انقلاب حضرت امام خمینی - قدس سره - ، زن را با حفظ موقعیت و نقش هاي مختلف خانوادگی و نیز کرامت و منزلت انسانی او در جامعه مطرح نمود و در مرکز فعالیتهاي سیاسی و اجتماعی قرار داد و پرچم بسیاري از فعالیتهاي اجتماعی را بدست آنان سپرد و فرمود: »از دیدگاه اسلام زن و مرد هر کدام داراي هویت انسانی و استقلال ذاتی بوده و رشد و پیشرفت کشور بدون حضور اجتماعی زنان به پیروزي و اهداف خود نخواهد رسید«، لذا اختلاف جنسیت نمی تواند موجب برخورداري و یا محرومیت یکی یا دیگري از پاره اي مسایل چون شرکت در فعالیتهاي فرهنگی، اجتماعی، اقتصادي و ایفاي وظیفه گردد. جامعه هم به خدمت مردان و هم به خدمات زنان نیازمند است.
مقام معظم رهبري فرمودند که »تلقی اسلام از زن و مرد این است که هر دو از اجزاي اتم نظام آفرینش هستند، و اگر جوامع بشري شناخت درستی از جایگاه، اهداف خلقت و وظایف زن و مرد در طبیعت بشري بدست آورند و آن را درست بکار گیرند، نظام الهی به طور کامل تحقق پیدا خواهد کرد و بشریت از فیض همگنی، همکاري و همایش صحیح مرد و زن بهره هاي فراوانی خواهد برد. زیبایی و کامل بودن چهره بشریت منوط به قرار گرفتن زن و مرد در جایگاه واقعی خود در قلمرو زندگی فردي، اجتماعی و خانوادگی می باشد که ایفاي این نقشها باعث تکمیل عالم وجود و راز تداوم نظام حیات بشري است، و این همان حکمت الهی است.
زن و مرد براساس دیدگاه حکمت الهی در قلمرو زندگی اختصاصی و خانوادگی وظایف خاصی را برعهده دارند و در قلمرو زندگی و فعالیتهاي اجتماعی، مسئولیتهاي مشترکی را از طریق اعمال توانایی هاي خود انجام می دهند« و نیز درباره فعالیتهاي اجتماعی، سیاسی، علمی æ اقتصادي فرمودند: »از نظر اسلام میدان تلاش و فعالتی براي زنان کاملاً باز است و اگر کسی بخواهد با استناد به بینش اسلامی زن را ازکارهاي علمی و تلاش اقتصادي، سیاسی و اجتماعی محروم کند، برخلاف حکم خدا سخن گفته است.« در این راستا تحصیل زنان نیز باعث ارتقاء آگاهیهاي فرهنگی و اجتماعی، کاهش مرگ و میر، کاهش نرخ رشد جمعیت، استفاده صحیح از منابع اقتصادي و فرهنگی در داخل و بیرون منزل، انتقال مفاهیم صحیح فرهنگی و ارزشی از نسلی به نسل دیگر و نهایتا ایجاد توسعه ي معنوي و اخلاقی می گردد.
درجهان امروز نیز یکی از مهمترین معیارها جهت سنجش درجه توسعهیافتگی یک کشور، میزان اهمیت و اعتباري است که زنان در آن کشور دارا هستند. اکنون که نگاه جهان بیشتر به سوي زنان معطوف شده است براي تحقق توسعه اجتماعی، تسریع فرآیند توسعهاقتصادي و محقق شدن عدالتاجتماعی، چنانچه به زن به عنوان نیروي فعال و سازنده نگرستهی شود، قطعاً تأثیر بسیاري در روند توسعه و افزاشی کمی و کیفی نیروي انسانی آن جامعه خواهد داشت.
رهبر انقلاب اسلامی، حضرت آیت االله خامنه اي نیز در سومین نشست اندیشه هاي راهبردي - - 90/10/14 با تأکید بر اینکه مسئله زن و خانواده از مسائل درجه یک کشور است فرمودند:» در خصوص زن و خانواده، منابع و تعالیم اسلامیِ برجسته و متقنی وجود دارد که باید پس از تئوریزه شدن، بصورت نظریه هاي قابل استفاده، در اختیار همه قرار گیرد.« حضرت آیت االله خامنه اي، نقش و سهم بانوان در نظام اسلامی را ممتاز و بی بدیل دانستند و خاطرنشان کردند: نقش بانوان در دوران مبارزه، پیروزي انقلاب اسلامی، بعد از انقلاب به ویژه دوره ي بسیار سخت دفاع مقدس، و در عرصه هاي مختلف، نقشی مؤثر، ممتاز و بی جایگزین است که با هیچ معیاري قابل اندازه گیري نیست.
رهبر انقلاب اسلامی افزودند: اولین کسی که نقش و جایگاه ممتاز بانوان را درك کرد و زمینه ساز نقش آفرینی برجسته زنان در عرصه هاي مختلف شد، امام بزرگوار بود، همچنانکه آن امام، اولین کسی بود که جایگاه مردم و تأثیر حضور آنان را درك کرد. ایشان با تأکید بر اینکه کشور همواره به حضور زنان در مجموعه حضور ملی، نیازمند است، خاطرنشان کردند: بر همین اساس باید براي حفظ ظرفیت بانوان در جامعه و نقش آفرینی آنان، تلاش شود.
حضرت آیت االله خامنه اي، مسئله اشتغال زنان در جامعه را، امري قابل قبول و بدون اشکال خواندند اما تاکید کردند: در این زمینه باید 2شرط اساسی را کاملا رعایت کرد. نخست اینکه اشتغال، کار اساسی زن در خانه و خانواده و مسئولیت مهم همسري و مادري را تحت الشعاع قرار ندهد و دوم اینکه مسئله محرم و نامحرم به خوبی رعایت شود. ایشان با توصیه به دولت براي کمک به زنان شاغل افزودند: دولت به گونه اي برنامه ریزي کند که زنان شاغل بتوانند به کار اصلی خود یعنی رسیدگی به خانه و خانواده نیز بپردازند. الگوي اسلامی- ایرانی پیشرفت، افق گستردهاي است که در راستاي دستیابی به توسعه پایدار، نیازمند مشارکت تمام اقشار جامعه است.
با عنایت به رهنمودهاي رهبري، الگو یک سند بالادستی است براي تمام اسناد برنامه اي ، چشم انداز و سیاست گذاري هاي کشور تا دولتمردان را از حرکتهاي بی هدف دور کند. در الگو باید وضعیت مطلوب و چگونگی رسیدن از وضع موجود به وضع مطلوب تصویر شود. بنابراین، در ساختار برنامه توسعه همهجانبه کشور، مسائل فرهنگی، ارزشی، دینی و تحکیم خانوادة وابسته به جامعه سالم و پویا، در گرو توجه به نقش و جایگاه زنان در عرصه هاي مختلف اقتصادي و اجتماعی است. در این میان بررسی چالشهاي اشتغال زنان میتواند گامی در جهت نزدیک شدن به تدوین الگوي پیشرفت اسلامی ایرانی باشد.
.2 تبیین و ضرورت مساله پژوهش
دستیابی به توسعه و بهبود کیفیت زندگی از آرمانهایی است که همواره ذهن بشر را به خود مشغول نموده است - دادورخانی، . - 1385 توسعه زمانی تحقق مییابد که از تمامی عوامل و امکانات و منابع تولید کشور استفاده به عمل آید. یکی از این منابع و عوامل تولیدي، نیروي انسانی است.
