بخشی از مقاله
چکیده
در چند دهه اخیر با آشکار شدن ناتوانی دانش تکنوکرات از حل مسائل و مشکلات جوامع، توجه به دانش بومی و تلفیق آن با دانش رسمی در کانون مباحث توسعه قرار گرفته است. یکی از کارکردهای اصلی دانش بومی، بکارگیری در مشارکت اجتماعی و به تبع آن در توسعه پایدار جوامع است. همچنان که گفته می شود، عامل اصلی موفقیت هر نوع توسعه ای مشارکت اجتماعی افراد آن جوامع می باشد.
در این راستا هدف اصلی پژوهش حاضر تبیین کاربست دانش بومی در مشارکت اجتماعی مردمشهر درّود شهرستان نیشابور است. روش تحقیق کیفی بوده و از تئوری بنیانی برای رسیدن به مقصود استفاده شده است، در این زمینه به کمک تکنیک گلوله برفی تا رسیدن به اشباع تئوریک که 36 نفر بوده مصاحبه عمیق صورت گرفته است.
نتایج پژوهش حاکی از آن است که، باورها، ارزش ها، هنجارها، روش ها، ابزارها و آگاهی های محلی مردم منجر به شکل گیری دانش بومی اجتماعی آنها می شود و این دانش با ایجاد حس اعتماد، روابط دوستانه و محبت آمیز، ارتباطات، تعاملات گروهی بر اساس ارزشهای مشترک و... بین مردم محل، انسجام اجتماعی را تقویت می کند و حاصل این روند افزایش حس یکپارچگی، قدرت نفوذ نخبگان محلی، همدلی و... بین مردم می شود و نتیجه آن بالا رفتن مشارکت مردم در فعالیت های گروهی را به دنبال خواهد شد ونهایتاً منجر به توسعه مشارکتی که مبنایی برای توسعه پایدار است می شود. پس بدین ترتیب یک چرخه بین دانش بومی و مشارکت با واسطه انسجام اجتماعی بوجود می آید که پیوسته همدیگر را تحت تأثیر قرار می دهد.
مقدمه
سرنوشت اقدامات متعدد توسعه در کشورهای جهان سوم، بدلیل عدم استفاده از دانش و شیوههای بومی، در بسیاری از موارد محتوم به شکست بوده است؛ بنابراین، توجه به دانش بومی به عنوان دانشی که حاصل تجربیات چند هزار ساله و در روند زمان با عمل عجین شده است، در توسعهی روستایی و به تناسب آن توسعه ساختارهای مختلف تمدنی، بسیار حائز اهمیت است.
مصلحین روستایی، به عنوان کسانی که در امر توسعه روستایی مؤثر و پیشقدم هستند، اگر بتوانند در فرآیند برنامهریزی روستایی در راستای توسعه، به این دانش که ریشه در محل دارد و با ساختارهای اقلیمی، فرهنگی و اجتماعی روستا عجین است، توجه کنند، میتوانند گام های مؤثری در توسعهی پایدار روستایی بردارند
یاریگری بعنوان یکی از ویژگی های جامعه سنتی ما، در گذشته و حال، در موارد گوناگون و برای مقابله با دشواری های زندگی اجتماعی، بصورت راه حل هایی جلوه گر نموده است
شیوههای مشارکت و یاریگری در مناطق مختلف ایران، متناسب با فرهنگ و شرایط محیطی آن منطقه اتخاذ می شود و در نهایت، یک نظام پایدار را پدید می آورد که ریشه در دانش بومی و تجربه های قرنهای گذشته این مرز و بوم دارد و تا جامعه پابرجاست، به عنوان پایه های فرهنگی و فنی، به تکامل ادامه می دهد
با توجه به این مطلب، جامعه روستایی گذشته کشور برخلاف امروز در انجام فعالیتهای جمعی کامیاب بوده و این کامیابی معلول مشارکت و همکاری بالای اهالی بوده است. حال سوال این است چگونه جوامع سنتی توانستهاند این مشارکت و همکاری بالا را کسب و حفظ نمایند؟ یکی از مکانیزم های تبیین این مسئله انسجام اجتماعی است. انسجام اجتماعی باعث افزایش تعاملات، ارتباطات متقابل اجتماعی و میزان اعتماد افراد جامعه نسبت به یکدیگر، احساس یکپارچگی و روابط دوستانه و محبت آمیز، بر اساس ارزشهای مشترک و منسجم با درون مایه های بومی می گردد
انسجام اجتماعی در چارچوب دانش بومی باعث یکپارچگی جوامع هم هدف می شود. در این صورت توافق و هماهنگی بیشتری از سوی جوامع روی موضوعها و پدیده ها رخ می دهد و نتیجه آن افزایش مشارکت و کارایی است به طوری که فرآیند زمانی رسیدن به هدف و مقصد کاهش می یابد و افراد جامعه با آرامش و امنیت روانی بهتری فعالیت می کنند؛ زیرا امید دست یابی به موفقیت در آنان افزایش یافته و فعالیت ها از سوی اعضا مفید و سازنده ارزیابی میشود. درخصوص مشارکت دو نوع نظریه وجود دارد.
دسته اول نظریاتی که بر جنبه رفتاری تأکید دارند و به سود و زیان مشارکت می پردازند، یعنی پاداش ها و مجازات هایی که در قبال انجام یک رفتار نصیب شخص می شود، تعیین کننده ادامه رفتار و میزان مشارکت اوست. به عبارت دیگر برای این افراد این امر مهم است که در قبال انجام دادن رفتار و یا مشارکت، جامعه چقدر آنها را تنبیه یا پاداش می دهد.
دسته دوم نظریه هایی که از دیدگاه شناختی ریشه در اندیشه های ماکس وبر دارند. در این نظریه ها به اعتقادات، باورها، گرایش ها و اندیشه های فرد تاکید می شود. بر این اساس هنگامی که میزان مشارکت فرد یا تمایل فرد برای مشارکت در جامعه کم است ریشه آن به دیدگاه های جامعه و فرد در خصوص فرهنگ، باورها و تصوری که فرد به محیط پیرامون خود دارد، برمی گردد
یعنی اگر شیوه های سنتی تعاملات اجتماعی تضعیف شود باعث کاهش مشارکت می گردد و بلعکس. با توجه به این مطلب بکارگیری دانش بومی اجتماعی از یکسو برای مشارکت ضروری به نظر می رسد و از طرف دیگر مانع نفوذ فردگرایی و سودجویی های افراطی از محیط می شود زیرا گرایش دانش بومی بسوی پایداری در استفاده از منابع است. بنابراین هدف اصلی پژوهش حاضر ارزیابی و تحلیل کاربست دانش بومی در راستای مشارکت اجتماعی مردم درّود نیشابور می باشد. منطبق با آن فرضیه اصلی پژوهش بدین صورت مطرح می شود: به نظر می رسد تغییرات در بکارگیری دانش بومی اجتماعی باعث تغییر میزان مشارکت اجتماعی می گردد.
پیشینه پژوهش
تا دهه 1970 میلادی، دانش بومی به عنوان یک مانع و عامل ناکارآمد و ایستا برای توسعه مطرح بود. اما از این دهه، در دورهای که اندیشهی پست مدرن، انسان را در بسیاری از شئون زندگی به بازخوانی سنتها و دانستهها و داشتههای گذشتگان واداشت، دانش بومی به طور فزایندهای به عنوان منبع اساسی و با ارزشی در راستای توسعهی پایدار جوامع به رسمیت شناخته شد. در واقع این دانش، به عنوان پاسخی به شکست تئوریهای بزرگ توسعه - خاصه تئوری نوسازی - که مبتنی بر دانش فنی و رسمی در کشورهای توسعه یافته بود بروز نمود
دانش بومی اولین بار به طور رسمی در کنفرانس ریو - اجلاس عالی زمین - در سال 1992، به عنوان عاملی ارزشمند در توسعه پایدار شناخته شد. در همین سال سه مرکز بین المللی دانشگاهی به نام های »مرکز برنامهی توسعه و سیستم های دانش قومی« و »مرکز پژوهش بین المللی و شبکه های مشاوره ای« در هلند و »مرکز دانش کشاورزی بومی و توسعه روستایی« در دانشگاه ایالتی آیوا، یادداشت تفاهمی را مبنی بر کمک به تاسیس مراکز تحقیقات دانش بومی در سراسر جهان امضا نمودند.
در 18 دسامبر 1992 سازمان ملل طی قطعنامهی شماره 164، سال 1993 را به عنوان »سال بین المللی مردم بومی جهان« اعلام کرد. از آن تاریخ، تاکنون مراکز دانش بومی زیادی تاسیس شد که نشان می دهند در این دانش افزایش بهرهوری وجود دارد. در ایران نیز از دیرباز تحقیقات و پژوهش های زیادی در زمینه دانش بومی و روش های سنتی انجام شده است که بیشتر آنها بصورت پراکنده و مربوط به چند دهه گذشته می شود.
اما اولین تلاش علمی و جدید در این زمینه از سال 1378 با تاسیس مرکز »تحقیقات دانش بومی« در روستای خورهه شهرستان محلات استان مرکزی صورت گرفته است - بوذرجمهری، . - 1382 از این تاریخ روند مطالعات و تحقیقات دانش بومی بصورت پیوسته و جدی دنبال شده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می شود
جدول .1 تعدادی از پژوهش های صورت گرفته مرتبط با موضوع پژوهش
