بخشی از مقاله
در دنیای امروز آموزش هر چه بیشتر مهارت هایی که زندگی را آرام تر و سودمندتر می نماید بیش از پیش ضروری به نظر می رسد . از آنجائی که نهاد آموزش و پرورش تنها نهاد رسمی است که در کنار خانواده مسئولیت خطیر تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان را بر عهده دارد ، این نظام موظف ا ست که دانش آموزان را برای رویارویی با م سائل و مشکالت زندگی آینده آماده کند .با توجه به این که ابزار مهم آموزش و پرورش ایران کتب درسی می باشند و اهمیت آموزش مهارت های زندگی ،هدف اصلی این پژوهش، تحلیل محتوای کتابهای درسی دوره ابتدایی، براساس مؤلفه های آموزش مهارت زندگی ازقبیلِ مهارت خود آگاهی ،روابط بین فردی، حقوق مسئئئولیت، مهارت حل مسئئئله ، مهارت همدلی است.
روش تحلیل محتوای پژوهش حاضر روش تحلیل واحد صفحات - متون، پرسشها،تمرینها وتصاویر - بودند .جامعه مورد برر سی در این پژوهش، عبارتند از: کتاب های تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی - سوم، چهارم و پنجم - ، مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان می دهد که کتب درسی موردنظر نسبتا خوب به آموزش مهارت های زندگی پرداخته اند. مقدمه و بیان مسئله زندگي كردن يک مهارت است بدين معني كه اگر انسان بخواهد زندگي شاداب تر، موثرتر و اجتماعي تري داشته باشد، بايد مهارتهايي را فرا بگیرد .كنار آمدن با ف شارهاي زندگي و ك سب مهارت هاي فردي و اجتماعي، همواره بخ شي از واقعیت زندگي انسان بوده است .مهارتهاي زندگي، مهارتهاي شخصي و اجتماعي هستندكه كودكان و نوجوانان بايد آنها را ياد بگیرند تا بتوانند در مورد خود، انسانهاي ديگر و كل اجتماع به طور موثر و شايسته عمل نمايند .در دوره ي كودكي، تعارض هاجلوه هاي چنداني ندارند؛ اما با افزايش سن و هنگام مواجهه با د شواري هاي ويژه ي سنین نوجواني و جواني، ك شمکش هاي دروني و محیطي بیشتر نمود پیدا مي كنند.
همچنین ، ويژگي هاي جسماني انسان موجب شد تا بتواند از دستان خود به نحو بسیار مطلوب بهره بگیرد.ويژگي هاي ذهني انسان باعث شد تا به تفکر و تعقل پیرامون ديده ها و شنیده ها و تمام آنچه در جهان هستي وجود داشت، بپردازد .انسان با كار و فعالیت و تفکر و تعقل ، به تدريج چنان رشد و توان جسمي يافت كه توانست از طبیعت بهره بگیرد و در برخي موارد آن را به تسلط خود در آورد .از سويي با برخورداري از قدرت تفکر و تعقل، براي ارضاي ذهن فعال و پرسشگر خود به ارائه پا سخ هايي براي سئواالت پیرامون خود از قبیل ه ستي چی ست؟ زندگي چی ست؟ اهداف زندگي كدامند؟ومانند آن مبادرت نمود .تمامي آن هاحا صل ك سب تجارب و مهارت ها و قابلیت هايي بود كه در طي حیات طوالني و انتقال آن از ن سلي به ن سلي ديگر گرد آمده بود.در فرايند زندگي اجتماعي بطور م ستمر و مداوم ازطريق مکانی سم يادگیري چه م ستقیم و چه غیر مستقیم ،به رشد و تعالي رسید.
بنابراين بشر امروز بیش از هر زماني در كنارپیشرفت ها و تحوالت پي در پي علمي ، اطالعاتي ، فرهنگي ،اجتماعي و صنعتي با ابهام و سردرگمي روبروست و بي شک قرار گرفتن در قلب چنین تحوالت عظیمي سالحي نیرومند را در مواجهه با آنان مي طلبد كه آن چیزي جز مهارت هاي زندگي و هنر زندگي كردن نیست .مهارت هاي زندگي به عنوان توانايي ها، دانش ها ، نگرش ها و رفتارهايي تعريف شده ا ست كه براي شادماني و موفقیت ياد گرفته مي شوند تا اينکه فرد را قادر سازند با موفقیت هاي زندگي سازگاري يابد و برآن ها مسلط شود .از طريق رشد اين مهارت ها افراد ياد مي گیرند كه به راحتي با ديگران زندگي كنند واحساس خود را با امنیت خاطر بیان كنند و زندگي را دوست داشته باشند ،بنابر اين مي توان گفت كه فرايند زندگي اجتماعي حول محور كسب مهارت هاي زندگي مي چرخد .انسان ها درطي حیات اجتماعي در تمامي فعالیت ها و حركت ها و رفتارهاي خود به كسب انواع مهارت ها و تجارب زندگي مي پرداختند.
مهارت هاي زندگي ب سیار متعددند و ماهیت و تعريف آن ها ن سبت به موقعیت ها و فرهنگ ها و جوامع گوناگون متفاوت است .با اين همه تجزيه و تحلیل دامنه ي مهارت هاي زندگي براين امر گواه است كه بخش ا صلي يا ه سته ي م شتركي در قلب مهارت هاي زندگي وجود دارد كه ابعادي نظیرهمدلي ،حل م سئله، تفکر خالق، روابط بین فرد ،خود آگاهي ،حل مسئله ،را در بر مي گیرد . لذا مدرسهههه به عنوان اولین جايگاه رسهههمي تجربه اجتماعي كودق نقش تعیین كننده اي در تقويت كمرويي ،پرخاشهههگري و انزواي اجتماعي و پرورش مهارت هاي اجتماعي و ارتباطي او دارد. در اين راسههتا برنامه آموزش مهارت هاي زندگي از برنامه هاي معتبري اسههت كه بر سههطی پیشههگیري اولیه و افزايش تقويت توانايي هاي رواني –اجتماعي كودكان تاكید دارند .اين برنامه با آموزش تواناهاي رواني-اجتماعي فرد يا كودق را قادر مي سازد كه به طور موثر با كشمکش هاي زندگي رو برو شود وبا ايجاد روابط بین فردي مناسب، انجام مسئولیت هاي اجتماعي و انجام ت صمیم گیري هاي صحیی ،حل تعار ضات بدون اعمال زيان آور بر خود و ديگران ، از ايجاد رفتارهاي آ سیب زننده جلوگیري كرده و بهداشت روان را افزايش میدهد.
طبق اظهارات دو نفر از نمايندگان يونیسف در بانکوق، آموزش مهارت هاي زندگي در ايجاد سهههازگاري دانش آموزان با محیط اطراف خود موثر بوده و در نتايج حاصهههل از اجراي برنامه هاي آموزش مهارت هاي زندگي ذكركرده اند كه - دانش آموزاني كه اين قبیل مهارتها را ياد گرفته اند مي توانند در يک گروه به همراه ديگران كار جمعي انجام دهند و زندگي سالمي دا شته با شند و م سئولیت حفظ سالنت خود را بپذيرند با روش صلی آمیز اختالفات را حل كنند ارزش ها و هنجار هاي اجتماعي را نقادانه تحلیل كنند،اعتماد به نفس داشهههته باشهههند ،عقايد ديگران را تحمل كنندوضههمن احترام به حقوق انسههانها و نگراني در مورد سههرنوشههت ديگران ،نسههبت به آنها احسههاس مسههئولیت كنند به همین جهت با توجه به اهمیت موضوع، سازمان بهداشت جهاني به منظور افزايش سطی بهداشت رواني و پیشگیري از آسیب هاي رواني – اجتماعي، برنامه اي تحت عنوان آموزش مهارت هاي زندگي تدارق ديده و در سال 1993 در يونیسف مطرح نموده است و از آن سال به بعد اين برنامه در بسیاري از كشورها اجرا شده است.
در اين را ستا، اين پژوهش ق صد دارد محتواي كتابهاي در سي دوره ابتدايي را برا ساس مؤلفه هاي آموزش مهارت زندگي از جمله :خود آگاهي، تفکر خالق، حل مسههئله، همدلي، روابط بین فردي تحلیل و میزان و حضههور هريک از اين مفاهیم را دركتابهاي درسي بررسي كند. مهارت هاي زندگي:سازمان بهداشت جهاني 6 در سال 1994 ،مهارت هاي زندگي را اينگونه تعريف مي كند. مهارت زندگي يعني توانايي الزم براي رفتار مثبت و سهههازگارانه كه به فرد توان رويارويي مؤثر با چالش ها ي زندگي روزانه را مي دهد مهارت خودآگاهي:يعني شناخت خود و آگاهي از خصوصیات ،نقاط قوت و ضعف خود ،خواست ها، ترس ها و انزجارها مي با شد .ر شد خودآگاهي به فرد كمک مي كند تا در يابد تحت ا سترس قرار دارد يا نه واين معموال پیش شرط و شرط ضروري روابط اجتماعي و روابط بین فردي مؤثر و همدالنه است.
