بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدایی بر اساس آموزش مهارتهای زندگی در سال 1394 است. جهت دستیابی به اهداف و پاسخ به سؤالات پژوهش از روش تحقیق توصیفی از نوع تحلیل محتوی توصیفی، که جنبه عینی، واقعی و وصفنگاری دارد، استفاده شده است. ابتدا بر اساس اهداف و سؤالات پژوهش، مؤلفههای مورد نظر شناسایی و جهت گردآوری اطلاعات مستقیماً به کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدائی در سال 1394 مراجعه شد .
جامعه پژوهش کلیه فصول کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم است و واحدهای تحلیل جملات، تصاویر و فعالیتهای کتاب مذکور میباشد. تحلیل محتوای واحدهای تحلیل بر اساس فهرست وارسی بر اساس دیدگاه سازمان جهانی بهداشت انجام پذیرفت. دادههای به دست آمده با استفاده از آمار توصیفی از جمله فراوانی و درصد فراوانی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج حاصل از پژوهش حاکی از آن است که در کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدایی به طور قابل قبولی از مفاهیم مهارتهای زندگی برای آموزش به دانشآموزان استفاده شده است. همچنین نتایج گویای آن است که در کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدایی به ترتیب فصول اول تا ششم با 39/7 درصد، بیشترین توجه را به مؤلفه توانایی حل مسئله و کمترین توجه را به مؤلفه توانایی رویارویی با هیجان ها - غم، خشم، شادی - داشتهاند.
مقدمه
آموزش مهارتهای زندگی در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و یا در حال توسعه با عناوین مختلف و به روشهای گوناگون تدریس میشود. این آموزشها برآمده از نیازهای اجتماعی دوران حاضر - به ویژه پس از جنگ دوم جهانی - ، توجه به روش-های جدید آموزش مدرن و انتظارات جدید از آموزش و پرورش رسمی است. با گسترش آموزش رسمی و انتظار از آن به عنوان نهادی که عهدهدار تربیت کودکان و نوجوانان است، آموزش و پرورش مسئول انباشت دانش و تربیت آحاد جامعه گردید، تا آن میزان که افراد بتوانند بر چالش های فراروی خود، غلبه نمایند. این وظیفه با رشد و گسترش روانشناسی تربیتی و روانشناختی و کاربرد گسترده آنها در نظام آموزشی، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت .[1]
با توجه به نقش مهم مدارس در تأمین بهداشت روانی دانش آموزان ، برنامه آموزش مهارتهای زندگی روش مؤثری در جهت رشد شخصیت سالم دانش آموزان و تأمین و حفظ بهداشت روانی آنها تلقی میشود. به این ترتیب مدارس به جای این که تنها بر افزایش عملکرد تحصیلی دانش آموزان تمرکز نمایند، باید بر تأمین و حفظ روان آنان نیز تأکید نمایند و اقدامات لازم را به منظور تحقق هدف مذکور انجام دهند چرا که اگر هدف فوق تحقق یابد بسیاری از مشکلات تحصیلی و آموزشگاهی نیز خود به خود کاهش مییابند .[2]
رشد انسان در زمینههای روانی، اجتماعی، جسمانی، جنسی، شغلی ، شناختی، الگو - خود - اخلاقی و عاطفی صورت میگیرد. هر یک از این زمینهها نیازمند مهارت و توانایی میباشد. در واقع میتوان گفت که تکامل مراحل رشدی وابسته به مهارتهای زندگی است. زمانی که افراد مهارتهای زندگی اساسی را کسب نمایند، در عملکرد بهینه خود پیشرفت میکنند. آموزش مهارتهای زندگی نقش اساسی را در بهداشت روانی ایفا نموده و البته زمانی که در یک مقطع رشدی مناسب ارائه شود نقش برجستهتری خواهد داشت. به طور یقین میتوان گفت که بسیاری از نوروزها و سایکوزها ناشی از نقص در رشد مهارتهای زندگی اساسی است. در واقع آموزش مهارت های زندگی نقش درمانی دارد.[3] همان گونه که بروکز - 1984 - اشاره کرده است رویکرد مهارتهای زندگی یک چهارچوب سازمان یافتهای را برای مراکز مشاوره و بهداشت روانی فراهم میکند و یک عنصر آموزشی یک سویه و مهم برای مدارس ابتدایی و دبیرستان می باشد.
در کشور ما فعالیتهای آموزشی در چهارچوب کتاب درسی تحقق مییابد. در تمام کشور برای هر موضوع درسی در هر پایه تحصیلی یک کتاب تألیف میشود و در بین مدارس توزیع میگردد. معلمان فعالیتهای خود را بر محور کتاب درسی متمرکز میکنند و البته امتحان و ارزشیابیعمدتاً محدود به مطالب کتاب درسی است. از این رو وسیله آموزشی در نظام تعلیم و تربیت دارای نقش بسیار مهمی است و کتابهای درسی به خاطر اهمیت زیادی که در تحقق اهداف آموزشی دارند، کانون توجه تمامی دست اندر کاران آموزش و پرورش می باشد .
[4] همچنین در نظام آموزشی ایران با توجه به متمرکز بودن آن، کتاب درسی مهمترین و پرکاربردترین رسانه آموزشی محسوب میشود. بنابراین کتاب درسی باید بر اساس اهداف آموزش و پرورش و متناسب با شیوههای نوین، به منظور ارتقاء کیفیت رشد دانش آموزان در تمام ابعاد و زمینهها به ویژه ارزشهای مطلوب جامعه، تدوین و تألیف گردد. در دهههای اخیر تغییرات مهمی در برنامههای درسی و به تبع آن تغییراتی در تهیه و تنظیم کتابها و مواد آموزشی در ایران صورت گرفته که در راستای فعال کردن دانش آموزان در فعالیتهای آموزشی بوده است. در همین سالها اصلاحات و تغییراتی را نیز در کتب دوران ابتدائی از جمله کتاب مطالعات اجتماعی شاهد بودهایم، این کتاب درسی یکی از عوامل انتقال و آموزش مهارتهای زندگی میتواند باشد. بنابراین با توجه به مطالب ارائه شده در فوق، پژوهش حاضر درصدد است، به تحلیل محتوی کتاب مطالعات احتماعی پایه چهارم ابتدائی بر اساس میزان ارتباط آن با آموزش مؤلفههای مهارتهای زندگی بپردازد.
روش بررسی
در پژوهش حاضر هدف تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدایی بر اساس آموزش مؤلفههای مهارتهای زندگی است. در این خصوص جملات، تصاویر و فعالیتهای کتاب مذکور به عنوان واحدهای تحلیل انتخاب شدهاند. جامعه آماری در این تحقیق شامل، کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدائی که در سال 1394 درسراسر کشور تدریس میشود. ابزار مورد استفاده، جدول محقق ساختهای است که بر اساس مؤلفههای مهارتهای زندگی تدوین گردیده است و اطلاعات استخراج شده از تصاویر، جملات و فعالیتهای کتاب در این جدول ثبت گردیده است.
تعریف
در این مهارت افراد میآموزند که تصمیمگیری چیست و چه اهمیتی دارد. آنها همچنین با انواع تصمیمگیری آشنا شده و مراحل یک تصمیمگیری را گام به گام تمرین میکنند. تعریف دقیق مشکلی که فرد با آن روبروست، شناسایی و بررسی راهحلهای موجود و برگزیدن و اجرای راهحل مناسب و ارزیابی فرایند حل مسئله تا به این ترتیب فرد دچار دغدغه و اضطراب نشود و از راههای غیر سالم برای حل مشکل خویش استفاده نکند. در این مهارت افراد فرا میگیرند که به شیوهای متفاوت بیاندیشند و از تجربههای متفاوت و معمولی خویش فراتر روند و تبیینها یا راهحلهایی را خلق نمایند که خاص و ویژه خودشان است. این مهارت عبارتست از توانایی تحلیل عینی اطلاعات موجود با توجه به تجارب شخصی و شناسایی آثار نفوذی ارزشهای اجتماعی، همسالان و رسانههای گروهی بر رفتار فردی.
این مهارت به معنای ابراز احساسات، نیازها و نقطه نظرهای فردی به صورت کلامی و غیرکلامی است. مهارتی است جهت تعامل مثبت با افراد بویژه اعضای خانواده در زندگی روزمره. به معنی توانایی و ظرفیت فرد در شناخت خویشتن، و نیز شناسایی خواستهها، نیازها و احساسات خویش است. عبارتست از فراگیری نحوه درک احساسات دیگران شناخت هیجانها و تأثیر آنها بر رفتار. همچنین فراگیری نحوه اداره هیجانهای شدید و مشکل آفرین نظیر خشم. در این مهارت افراد یاد میگیرند که چگونه با فشارها و تنش های ناشی از زندگی مقابله نمایند. بعد از استخراج دادههای به دست آمده، اطلاعات با استفاده از نرم افزار SPSS20 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و نتایج در سطح آمار توصیفی - فراوانی، درصد - در قالب جداول و نمودارها ارائه شده است.
نتایج -1 توصیف و تحلیل فصل یک
همان طور که نتایج ارائه شده در جدول 2 نشان میدهد، مجموع فراوانی مؤلفههای مهارتهای زندگی در این فصل 105 بوده که به ترتیب بیشترین فراوانی مربوط به مؤلفه توانایی حل مسئله با 31/4 درصد و کمترین فراوانی مربوط به مؤلفههای توانایی رویارویی با هیجانها - غم، خشم، شادی - و توانایی رویارویی با استرسها با صفر درصد است.
-2 توصیف و تحلیل فصل دوم
با توجه به یافتههای ارائه شده در جدول 3، مجموع فراوانی مؤلفههای مهارتهای زندگی در این فصل 75 بوده که به ترتیب بیشترین فراوانی مربوط به مؤلفه توانایی حل مسئله با 31/4 درصد و کمترین فراوانی مربوط به مؤلفههای توانایی همدلی با دیگران، توانایی رویارویی با هیجانها - غم، خشم، شادی - و توانایی رویارویی با استرسها با صفر درصد است.
