بخشی از مقاله
چکیده
در هر کشوری نظام آموزش و پرورش یکی از نظامهای اجتماعی است و رسالت این نظام علاوه بر انتقال میراث فرهنگی و تجارب بشری به نسل جدید، ایجاد تغییرات مطلوب در شناختها، نگرشها و در نهایت رفتار فراگیران میباشد.
هدف از آموزش محیط زیست، پرورش افرادی فعال و آگاه نسبت به مسائل محیط زیست و ایجاد حس مسئولیت در آنها جهت حفاظت و حمایت از آن است، بدیهی است که یکی از راههای تحقق این امر، افزایش نقش دانشآموزان در حفاظت از محیط زیست میباشد. که از طریق کتاب درسی امکانپذیر است. لذا پژوهش حاضر با هدف تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پایه سوم دبستان بر اساس آموزش مؤلفههای محیط زیست است. روش تحقیق تحلیل محتوا و جامعه آماری کتاب مطالعات اجتماعی پایه سوم دبستان است. نمونه برابر جامعه میباشد.
نتایج نشان داد که کتاب مطالعات اجتماعی پایهی سوم ابتدایی،76 مورد آموزش محیط زیست وجود دارد که بیشترین آن مربوط به تأثیر انسان بر محیط زیست است که 36 - 47/37 - مورد را شامل میشود و کمترین آن مربوط به مؤلفههای خاک و هوا میباشد که - 3/95 - 3 مورد را شامل میشود. پیشنهاد میشود مؤلفان کتاب به آموزش مؤلفههای خاک و هوا توجه بیشتری داشته باشند.
مقدمه
آموزش و پروش از جمله سازمانهایی است که در همه جوامع از حساسیتی خاص برخوردار است. زیرا همیشه در دید همگان بوده و نیاز به آموزش یکی از اولین نیازهای انسان می باشد - اسکندری، . - 1388 با توجه به تهدیدات زیست محیطی در سطح جهان صاحب نظران توصیه مینمایند آموزش مسائلی مانند رعایت بهداشت فردی و مسائل اجتماعی و حفظ محیط زیست و احساس مسئولیت در قبال آب، خاک، فضای سبز، آلودگی هوا و .. از دوره کودکی باید آغاز گردد
آموزش زیست محیطی یک رویکرد چند رشتهای به یادگیری است که دانش، آگاهی، نگرشها، ارزشها و مهارتهایی را پرورش میدهد که افراد و جامعه را قادر میسازد به حفظ و بهبود کیفیت محیط زیست کمک کنند. در حال حاضر درک گستردهای از آسیب که از طریق فعالیت های انسانی به محیط زیست وارد میشود، وجود دارد. این آسیب گاهی جهانی است مانند تخریب لایهی اوزون و افزایش انتشار گازهای گلخانهای. در بعضی موارد این آسیب منطقهای میباشد مانند تخریب جنگل و فرسایش رودخانهها. در بیشتر موارد این آسیب محلی میباشد مانند آلودگی توسط خودروهای موتوری، آلودگی خاک توسط مواد شیمیایی و تخلیه فاضلاب. این فعالیتها و صدها فعالیت انسانی دیگر محیط زیست را تحت فشار و تنش قرار داده است.
یک چارچوب اساسی موثر برای حفاظت و مدیریت محیط زیست نیاز به یک رویکرد یکپارچه دارد که شامل قانونی مستحکم و قوی، دانش خوب و مناسب در مورد محیط زیست، ارتباط اطلاعات و رفتار مسئولانه توسط افراد و جوامع می باشد .در این چارچوب آموزش زیست محیطی به انتقال اطلاعات، توسعهی درک و فهم، مهارتها، نگرشها و ارزشهایی کهروی رفتار افراد و جوامع تاثیرگذارند، کمک میکند
در واقع، آموزش محیط زیست در صدد که دانشآموزان را واجد سلوک و منش تثبیت شده در زمینه حفظ، توسعه و بهسازی محیط زیست نماید تا آنان به عنوان شهروندانی مسؤول و متعهد، تمامی ملاحظات زیست محیطی را در تصمیمات و اقدامات فردی و اجتماعی خود رعایت کرده و از این طریق رشد و توسعه بلندمدت جامعه را تضمین نمایند.
یونسکو - 1999 - 1، جهتگیری اصلی در آموزش محیط زیست را به دست آوردن مجموعهای از دانشها، گرایشها، ارزشها و مهارتهایی میداند که دانشآموزان از طریق آن میتوانند به صورت فردی و جمعی معضلات زیست محیطی را حل و رفع کنند. در واقع، از نظر یونسکو آموزش محیط زیست »یک فرآیند دائمی است که طی آن دانشآموزان آگاهیها، ارزشها، گرایشها، مهارتها و تجارب لازم را در مورد محیط زیست پیرامون خود به دست آورده و از طریق آن قادر میشوند مسایل و مشکلات مرتبط با محیط زیست فعلی و آینده را حل کنند. هم چنان که خواهند توانست نیازهای کنونی خود را بدون تهدید و به مخاطره افکندن منافع نسلهای آینده مرتفع سازند.« انتظار جامعه از مدرسه آن است که نسل فردای جامعه را آماده ی ایفای نقش شهروندی کند و این امر از طریق محتوای کتابهای درسی محقق میشود. لذا این پژوهش به دنبال پاسخ به این سؤال است که کتاب مطالعات اجتماعی پایه سوم ابتدایی تا چه میزان به آموزش مؤلفههای آموزش محیط زیست پرداخته است؟
پیشینه پژوهش
نتایج بسیاری از مطالعات نشان میدهد که بین میزان آگاهی زیست محیطی، نگرش و رفتارهای زیستمحیطی یک رابطه مثبت معنیداری وجود دارد.
نتایج تحقیقات مذکور نشان میدهد که آگاهی زیستمحیطی و شناخت مسائل زیست محیطی، متغیر مؤثری بر رفتارهای زیست محیطی میباشد. محققان مذکور بر این باورند که افزایش آگاهی عمومی زیست محیطی میتواند بر نگرشهای زیست محیطی افراد تأثیر گذاشته ونهایتاً، منجر به رفتارهای مسئولانه نسبت به محیط زیست شود.
علوی - 1389 - در پژوهشی به این نتیجه رسید که میزان توجه به آموزش مسائل زیست درکتاب علوم تجربی پنجم دوره ابتدایی از بعد تصویر%36/40، پرسش %4/48 و متن %52 می باشد. طبق یافته های تحقیق درباره راههای حفاظت از محیط زیست در این دوکتاب توجه جدی نشده است که این مسئله توجه مؤلفین وبرنامهریزان کتب درسی را می طلبد که محتوای کتابها را مورد بازنگری قراردهند.
نتایج پژوهش کرمی گزافی و همکاران - 1392 - نشان میدهند که نشانگرهای - 11هزینه ها و فواید تعامل جوامع انسانی با محیط زیست، پروژه - 2061 و - 23شناسایی منابع طبیعی اساسی برای حفظ حیات انسان - با درجه اهمیت 0/052 دارای بیشترین اهمیت و نشانگرهای - 22تمایز بین نیازهای اساسی و خواسته های انسان - و 27 - بر شمردن گیاهان، حیوانات و مکان های مورد علاقه و دلیل اهمیت آنها - با درجهی اهمیت صفر دارای کمترین اهمیت میباشند.
نتایج پژوهش مهدوی ایکدلو - 1392 - نشان داد در کتابهای علوم تجربی ابتدایی بیشترین توجه به نقش انسان در محیط زیست و کمترین توجه به آلودگی صوتی شده است. نتایج و یافتههای پژوهش امینی و ماشاالهی - 1393 - نشان داد که بیشترین میزان توجه به مؤلفههای آموزش محیط زیست در دو بخش متن و تصاویر کتب تعلیمات اجتماعی به ترتیب در کتب پایههای اول، دوم و سوم و در کتب علوم تجربی به پایههای اول، سوم و دوم صورت گرفته است .در عین حال که نتایج پژوهشمستنداً نشان میدهد کهمجموعاً میزان توجه به شاخصها و مولفههای آموزش محیط زیست در کتب مذکور در حدی نازل و نارساست که باید با توجه به نقش و اهمیت کتب درسی در نظام آموزش و پرورش کشور، اصلاحات و تغییرات اساسی در این حوزه انجام گیرد.
کاروالیو8 و همکارانش در سال 2011 در تحقیقی با عنوان گرایش ها در تصاویر آموزش زیست محیطی، کتاب های درسی دانش آموزان 14 تا 18 سال چند کشور غرب و شرق اروپا و چند کشور غیر اروپایی را براساس این مولفه ها بررسی کردند:
تصاویر محلی و تصاویر جهانی؛ تصاویر روستایی، شهری و طبیعت؛ تاثیر منفی، مدیریت انسانی و زیبایی طبیعت؛ تصاویر مردان و زنان با تاثیر مثبت و منفی .آنها به نتایج زیر دست یافتند :برخلاف کشورهای اروپای شرقی و کشورهای غیر اروپایی که تمایل دارند تصاویر زیبای طبیعت را با کمترین دخل و تصرف انسان نشان دهند کتابهای اروپای غربی تمایل دارند
