بخشی از مقاله
چکیده:
در دنیای امروز آموزش هر چه بیشتر مهارتهایی که زندگی را آرام تر و سودمندتر مینماید بیش از پیش ضروری به نظر می-رسد . از آنجائی که نهاد آموزش و پرورش تنها نهاد رسمی است که در کنار خانواده مسئولیت خطیر تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان را بر عهده دارد، این نظام موظف است که دانش آموزان را برای رویارویی با مسائل و مشکلات زندگی آینده آماده کند. از آنجایی که مقاله حاضر بر نظام آموزشی شهر تربتحیدریه تاکید میکند و تحلیل کتب درسی از دیدگاه معاونین آموزشی تربتحیدریه بررسی میکند و مورد بحث قرار میدهد و اداره کل آموزش و پرورش تربتحیدریه آموزش. پرورش را اینگونه معرفی میکند: آموزش و پرورش مهمترین نهاد تعلیم و تربیت رسمی عمومی، متولی فرآیند تعلیم و تربیت در همه ساحتهای تعلیم و تربیت، قوام بخش فرهنگ عمومی و تعالی بخش جامعه اسلامی براساس نظام معیار اسلامی با مشارکت خانواده، نهادها و سازمانهای دولتی و غیردولتی است. این نهاد مأموریت دارد با تأکید بر شایستگیهای پایه، زمینه دستیابی دانش آموزان در سنین لازم التعلیم طی 12 پایه تحصیلی به مراتبی از حیات طیبه در ابعاد فردی، خانوادگی، اجتماعی و جهانی را به صورت نظاممند، همگانی، عادلانه و الزامی در ساختاری کارآمد و اثربخش فراهم سازد. انجام این مهم نقش زیر ساختی در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی خواهد داشت. با توجه به این که ابزار مهم آموزش و پرورش ایران کتب درسی میباشند و اهمیت آموزش مهارتهای زندگی، هدف اصلی این پژوهش، تحلیل محتوای کتابهای درسی دوره ابتدایی، براساس مؤلفههای آموزش مهارت زندگی ازقبیلِ مهارت خود آگاهی، روابط بین فردی، حقوق مسئولیت، مهارت حل مسئله ، مهارت همدلی است. روش تحلیل محتوای پژوهش حاضر روش تحلیل واحد صفحات - متون، پرسشها، تمرینها و تصاویر - بودند .جامعه مورد بررسی در این پژوهش، عبارتند از: کتابهای تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی - سوم، چهارم و پنجم - ، مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان میدهد که کتب درسی موردنظر نسبتا خوب به آموزش مهارتهای زندگی پرداختهاند.
واژگان کلیدی: نیروی انسانی آموزش و پرورش تربت حیدریه، تحلیل محتوا، مهارتهای زندگی، کتابهای "مطالعات اجتماعی "دوره ابتدایی، مولفههای مهارت زندگی.
مقدمه و بیان مسئله
زندگی کردن یک مهارت است بدین معنی که اگر انسان بخواهد زندگی شاداب تر، موثرتر و اجتماعی تری داشته باشد، باید مهارتهایی را فرا بگیرد .کنار آمدن با فشارهای زندگی و کسب مهارت های فردی و اجتماعی، همواره بخشی از واقعیت زندگی انسان بوده است .مهارتهای زندگی، مهارتهای شخصی و اجتماعی هستندکه کودکان و نوجوانان باید آنها را یاد بگیرند تا بتوانند درمورد خود،انسانهای دیگر و کلاجتماع به طور موثر و شایسته عملنمایند .در دوره ی کودکی، تعارض هاجلوه های چندانی ندارند؛ اما با افزایش سن و هنگام مواجهه با دشواری های ویژه ی سنین نوجوانی و جوانی، کشمکش های درونی و محیطی بیشترنمود پیدا می کنند. - توانایی، - 1391 همچنین ، ویژگی های جسمانی انسان موجب شد تا بتواند از دستان خود به نحو بسیار مطلوب بهره بگیرد.ویژگی های ذهنی انسان باعث شد تا به تفکر و تعقل پیرامون دیده ها و شنیده ها و تمام آنچه در جهان هستی وجود داشت، بپردازد .انسان با کار و فعالیت و تفکر و تعقل ، به تدریج چنا رشد و توان جسمی یافت که توانست از طبیعت بهره بگیرد و در برخی موارد آن را به تسلط خود در آورد .از سویی با برخورداری از قدرت تفکر و تعقل، برای ارضای ذهن فعال و پرسشگر خودبه ارائه پاسخ هایی برایسئوالات پیرامون خود از قبیل هستی چیست؟ زندگی چیست؟
اهداف زندگی کدامند؟ومانند آن مبادرت نمود .تمامی آن هاحاصل کسب تجارب و مهارت ها و قابلیت هایی بود که در طی حیات طولانی و انتقال آن از نسلی به نسلی دیگر گرد آمده بود.در فرایند زندگی اجتماعی بطور مستمر و مداوم ازطریق مکانیسم یادگیری چه مستقیم و چه غیر مستقیم ،به رشد و تعالی رسید. بنابراین بشر امروز بیش از هر زمانی در کنارپیشرفت ها و تحولات پی در پی علمی ، اطلاعاتی ، فرهنگی ،اجتماعی و صنعتی با ابهام و سردرگمی روبروست و بی شک قرار گرفتن در قلب چنین تحولات عظیمی سلاحی نیرومندرا در مواجهه با آنان می طلبد که آن چیزی جز مهارت های زندگی و هنر زندگی کردن نیست .مهارت های زندگی 1به عنوان توانایی ها، دانش ها ، نگرش ها و رفتارهایی تعریف شده است که برای شادمانی و موفقیت یاد گرفته می شوند تا اینکه فرد را قادر سازند با موفقیت های زندگی سازگاری یابد و برآن ها مسلط شود .از طریق رشد این مهارت ها افراد یاد می گیرند که به راحتی با دیگران زندگی کنند واحساس خود را با امنیت خاطر بیان کنند و زندگی را دوست داشته باشند ،بنابر این می توان گفت که فرایند زندگی اجتماعی حول محور کسب مهارت های زندگی می چرخد .انسان ها درطی حیات اجتماعی در تمامی فعالیت ها و حرکت ها و رفتارهای خودبه کسب انواع مهارت ها و تجارب زندگی می پرداختند. - ادیب و فرادانش، - 1382
مهارت های زندگی بسیار متعددند و ماهیت و تعریف آن ها نسبت به موقعیت ها و فرهنگ ها و جوامع گوناگون متفاوت است .با این همه تجزیه و تحلیل دامنه ی مهارت های زندگی براین امر گواه است که بخش اصلی یا هسته ی مشترکی در قلب مهارت های زندگی وجود دارد که ابعادی نظیرهمدلی حل مسئله، تفکر خلاق، روابط بین فرد ،خود آگاهی ،حل مسئله ،را در بر می گیرد . لذا مدرسه به عنوان اولین جایگاه رسمی تجربه اجتماعی کودک نقش تعیین کننده ای در تقویت کمرویی ،پرخاشگری و انزوای اجتماعی و پرورش مهارت های اجتماعی و ارتباطی او دارد - فاتحی زاده، - 1380
در این راستا برنامه آموزش مهارت های زندگی از برنامه های معتبری است که بر سطح پیشگیری اولیه و افزایش تقویت توانایی های روانی -اجتماعی کودکان تاکید دارند .این برنامه با آموزش تواناهای روانی-اجتماعی فرد یا کودک را قادر می سازد که به طور موثر با کشمکش های زندگی رو برو شود وبا ایجاد روابط بین فردی مناسب، انجام مسئولیت های اجتماعی و انجام تصمیم گیری های صحیح ،حل تعارضات بدون اعمال زیان آور بر خود و دیگران ، از ایجاد رفتارهای آسیب زننده جلوگیری کرده و بهداشت روان را افزایش میدهد.طبق اظهارات دو نفر از نمایندگان یونیسف در بانکوک، آموزش مهارت های زندگی در ایجاد سازگاری دانش آموزان با محیط اطراف خود موثر بوده و در نتایج حاصل از اجرای برنامه های آموزش مهارت های زندگی ذکرکرده اند که - دانش آموزانی که این قبیل مهارتها را یاد گرفته اند می توانند در یک گروه به همراه دیگران کار جمعی انجام دهند و زندگی سالمی داشته باشند و مسئولیت حفظ سلانت خود را بپذیرند با روش صلح آمیز اختلافات را حل کنند ارزش ها و هنجار های اجتماعی را نقادانه تحلیل کنند،اعتماد به نفس داشته باشند ،عقاید دیگران را تحمل کنندوضمن احترام به حقوق انسانها و نگرانی در مورد سرنوشت دیگران ،نسبت به آنها احساس مسئولیت کنند. - بالدو2وفرانسیس - 3
به همین جهت با توجه به اهمیت موضوع، سازمان بهداشت جهانی به منظور افزایش سطح بهداشت روانی و پیشگیری از آسیب های روانی اجتماعی، برنامه ای تحت عنوان آموزش مهارت های زندگی تدارک دیده و در سال 1993 در یونیسف مطرح نموده است و از آن سال به بعد این برنامه در بسیاری از کشورها اجرا شدهاست - سازمان بهداشت جهانی، ترجمه نوری و محمدخانی، - 1377 در این راستا، این پژوهش قصد دارد محتوای کتابهای درسی دوره ابتدایی را براساس مؤلفه های آموزش مهارت زندگی از جمله :خود آگاهی، تفکر خلاق، حل مسئله، همدلی، روابط بین فردی تحلیل و میزان و حضور هریک از این مفاهیم را درکتابهای درسی بررسی کند. مهارت های زندگی:سازمان بهداشت جهانی 4 در سال - - 1994 ،مهارت های زندگی را اینگونه تعریف میکند. مهارت زندگی یعنی توانایی لازم برای رفتار مثبت و سازگارانه که به فرد توان رویارویی مؤثر بچالش های زندگی روزانه را می دهد - سازمان بهداشت جهانی ، - 1377 مهارت خودآگاهی:یعنی شناخت خود و آگاهی از خصوصیات ،نقاط قوت و ضعف خود ،خواست ها ترس ها و انزجارها می باشد .رشد خودآگاهی به فرد کمک می کند تا در یابد تحت استرس قرار داردیا نه واین معمولا پیش شرط و شرط ضروری روابط اجتماعی و روابط بین فردیمؤثر و همدلانه است. - سازمان بهداشت جهانی - 1377
مهارت همدلی:یعنی اینکه فرد بتواند زندگی دیگران را حتی زمانیکه در آن شرایط قرار ندارند درک کند .همدلی به فرد کمک می کند تا بتواند انسان های دیگر را حتی وقتی با آن ها بسیار متفاوت هستند بپذیرد و به آن ها احترام بگذارند .همدلی روابط اجتماعی را بهبود می بخشد و به ایجاد رفتارهای حمایت کننده و پذیرنده نسبت به انسان ها ی دیگر منجر می شود - سازمان بهداشت جهانی - 1377
