بخشی از مقاله
چکیده
کتاب درسی، یکی از مهمترین مراجع و منابع یادگیری دانشآموزان در نظامهای آموزشی محسوب میشود. در نظام آموزشی کشور ما نیز نقش مهمی دارد. به لحاظ این اهمیت و همچنین به سبب نقش محتوای کتب درسی در پررنگتر شدن موضوع مشارکت اجتماعی و نیز تسهیل امر یادگیری دانشآموزان، در این پژوهش که مبنای نگارش مقالهی حاضر است، محتوای کتب در سی دورهی ابتدایی، از نظر پرداختن به سازهی م شارکت اجتماعی و مولفههای آن مورد برر سی و تحلیل قرار گرفته است. در ابتدای مقاله پیشینه نظری و تجربی موضوع و در ادامه دادههای آماری و تحلیل آن ذکر شده است.
روش این پژوهش، کیفی از نوع تحلیل محتوای کیفی کتب از طریق فهرست وارسی محتوای کتابها میباشد و واحد تحلیل نیز صفحات - متن، پر سشها، فعالیتها و ت صاویر - میبا شد. جامعه آماری کلیهی کتابهای در سی دوره ابتدایی سال تح صیلی 42 - 1395-1396 جلد کتاب - شامل 9 عنوان فار سی - بخوانیم - ، فار سی - بنوی سیم - ، علوم، هدیههای آ سمانی، قرآن، ریا ضی، مطالعات اجتماعی، تفکر و پژوهش و کار و فناوری و نمونه آماری این پژوهش شامل کلیه کتب پایه ششم دوره ابتدایی شامل فارسی - بخوانیم - ، فارسی - بنویسیم - ، علوم، هدیههای آسمانی، قرآن، ریاضی، مطالعات اجتماعی، تفکر و پژوهش و کار و فناوری میباشد.
با توجه به یافتهها و بر ا ساس دادههای حا صل از فرمهای تحلیل محتوا در پژوهش حا ضر میتوان نتیجه گرفت که بی شترین درصد فراوانی در کتابهای پایهی ششم مربوط به مؤلفهی فعالگرایی با % 35,39 و کمترین فراوانی مربوط به مؤلفهی مسئولیتپذیری با % 9,98 میباشد. همچنین مؤلفههای مشارکت اجتماعی در کتاب ریاضی بسیار اندک مورد توجه قرار گرفته است در حالیکه کتابهای علوم و مطالعات اجتماعی در اختصاص این مؤلفهها قوی عمل کردهاند. در مجموع نیز کتب این پایه در تاکید بر مؤلفههای مسئولیتپذیری و اعتماد ضعیف عمل نمودهاند که با توجه به نقش و اهمیت این دو مؤلفه در تربیت یک فرد برای زندگی در جامعه، به منظور جبران این غفلت، باید تدابیری اتخاذ شود.
مقدمه و بیان مسئله
در ایران بی شتر فعالیتهای آموز شی در چارچوب کتب در سی صورت میگیرد و بی شترین فعالیتها و تجربههای آموز شی دانشآموز و معلم حول محور آن سازماندهی می شود. این واقعیت سبب شده ا ست که صاحب نظران و پژوهشگران، بررسی محتوای آموزشی دورههای تحصیلی را با توجه به نیازهای فراگیران مورد بررسی و تحلیل قرار دهند. این بررسیها و تحلیلها به برنامهریزان و مؤلفان کتابهای درسی کمک میکند تا در هنگام تهیه، تدوین و یا انتخاب کتاب در سی برای دورههای تح صیلی- و از جمله در مورد کتابهای دورهی ابتدایی که مو ضوع بحث این مقاله است- تصمیمهای صحیحی را اتخاذ نمایند.
نوعی از تحلیل که برای برنامهریزان درسی، مؤلفان و تصمیمگیرندگان برنامههای درسی دورهی تحصیلی ابتدایی بسیار مفید و ضروری است، »تحلیل محتوا« است؛ یعنی نوعی از تحلیل که کمک میکند تا مفاهیم، اصول، انگیزهها، نیازها، نگرشها و کلیهی اجزای مطرح شده در محتوای آموز شی و پرور شی کتابها مورد برر سی علمی و عملی قرار گرفته و با اهداف برنامههای درسی دورهی ابتدایی مقایسه شوند.
پدیدهی مشارکت، به معنای همکاری، نخستین رفتار اجتماعی است که از انسان سر زده است - . - Tri,1982: 9 در ا صل م شارکت، کن شی هدفدار و اختیاری ا ست که از روی میل و رغبت و نیاز و در جهت بهبود زندگی صورت میگیرد. به عبارت دیگر، مشارکت را میتوان فرایند سهیم شدن در تصمیمهای اثرگذار بر زندگی شخصی و جامعهی محل زندگی تعریف کرد - هارت، . - 45 : 1380 هرچند این مفهوم را کم و بیش دانشمندان از سدههای گذشته طرح و به کار بردهاند، اما تا امروز در کاربردهای مختلف، ابعاد تازهتری را به خود اختصاص داده است.
الن بیرو در تعریف مفهوم مشارکت چنین مینویسد؛ سهمی در چیزی یافتن و از آن سود بردن و یا در گروهی شرکت جستن و بنابراین، با آن همکاری داشتن است. از دیدگاه جامعهشناسی، باید بین مشارکت به عنوان حالت یا وضع - امر شرکت کردن - و مشارکت به عنوان عمل و تعهد - عمل مشارکت - تمیز قائل شد. مشارکت در معنای اول از تعلق به گروهی خاص و داشتن سهمی در هستی آن خبر میدهد و در معنای دوم داشتن شرکتی فعالانه در گروه را میرساند و به فعالیت اجتماعی انجام شده نظر دارد - بیرو، . - 257: 2012 در بیان دیگر، مشارکت اجتماعی وضعیتی است که فرد به طور آگاهانه نسبت به مسائل محیطی، انسانی و هیجانی حیات اجتماعی خود، رفتار م شارکتجویانهای بروز میدهد. در واقع م شارکت نوعی اح ساس همب ستگی و پیوند ذهنی - شناختی - و عینی - کنشی - میان فرد و جامعه - نهادها و ساختارهای اجتماعی نظیر سیاست، خانواده، مذهب و ... - ا ست.
بر این ا ساس م شارکت اجتماعی، و ضعیتی ا ست که افراد آگاهانه از لحاظ نگر شی و رفتاری ن سبت به کنشهای نوع دوستانه، مسئولیتهای اجتماعی و دیگر کنشهای فعال مدنی، علاقه و توجه فعال نشان میدهند - فتحی و میرزاپوری، . - 89 : 1395 همچنین مشارکت اجتماعی را میتوان کنش و واکنشهای افراد یک گروه برای رسیدن به هدفی مشترک گفت که کم و بیش مورد قبول اعضای گروه است و برای آنان با اهمیت به حساب میآید، به نحوی که با کمال میل، وقت، نیرو و امکانات خود را باز هم کم و بیش برای تحقیق هدفی که در نظر دارند، صرف میکنند .
در واقع مشارکت اجتماعی دخالت مستقیم افراد در تصمیمگیری اجتماعی است تا حقوق و آزادیهای آنان از گزند کار تصمیمهای کوچک و دور از دسترس و اغلب ناشناس در امان بماند - آشوری، . - 302 :1373 این مفهوم در برگیرندهی درگیری ذهنی و عاطفی ا شخاص در موقعیتهای گروهی ا ست که آنان را بر میانگیزد تا برای د ستیابی به اهداف گروهی یکدیگر را یاری دهند و در مسئولیت کار شریک شوند.
با توجه به تعاریف ارائه شده، اهمیت و نقشی که مشارکت در زندگی اجتماعی هر یک از ما دارد و از آنجا که به عنوان یک منبع مهم در بهبود روابط میان فردی شمرده میشود توجه به این امر از وظایف مهم هردولتی بهشمار میرود و ما نیز برای دستیابی به این هدف ارزشمند، یعنی یادگیری مشارکت اجتماعی، نیازمند آموزش هستیم؛ آموزشهایی در زمینهی مسئولیتپذیری، تصمیمگیری، فعالگرایی و... که در کشورهای گوناگون، بهویژه درکشورما، مدارس و محتوای دروس بهترین پایگاه عملیاتی کردن آنها ه ستند. در این را ستا، این پژوهش ق صد دارد محتوای کتابهای درسی دوره ابتدایی را براساس مؤلفههای مشارکت اجتماعی از جمله مسئولیتپذیری، آزادی، امید به آینده، تصمیمگیری، اعتماد و فعالگرایی تحلیل و میزان و حضور هریک از این مفاهیم را درکتابهای درسی بررسی کند.
مطالعات نظری
نظریهها و تئوریهای متعددی در باب تبیین موضوع مشارکت اجتماعی وجود دارد که با رهیافتهای مختلف و مبتنی بر بینش و متدلوژی خاص خود به شرح و تف سیر مو ضوع پرداختهاند. برای رو شنتر شدن مفهوم م شارکت اجتماعی در زیر برخی از نظریههای مهم پیرامون این موضوع را مرور میکنیم:
الکسی دوتوکویل، بر فضای زندگی انجمنی در جامعه تاکید میکند که مهمترین وسیله کنترل قدرت دولت است، او مشارکت را در سایه همکاری و اعتماد جمعی ممکن میداند و حضور در انجمنها و شبکههای ارتباطات، افراد واقعی را به وجود میآورد و نیروی هر اقدامی است. در بحث از عوامل موثر بر مشارکت، تکیه بر عوامل بیرونی بر پایه رویکردهای فمینی ستی و تکیه بر عوامل درونی بر پایه نظریه نو سازی دارد.کاربرد د ستهای از نظریات در ارتباط با مشارکت اجتماعی مطرح است.
