بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش درصدد بررسی نحوه پرداختن به ساحت های تربیتی، در محتوای کتابهای درسی دوره ابتدایی می باشد که با روش تحلیل محتوا انجام شده است. جامعه آماری پژوهش، 43 کتاب درسی دوره ابتدایی بوده که با روش نمونهگیری هدفمند، حجم نمونه تعیین گردید. دادهها از طریق دستورالعمل کدگذاری که شامل 8 مؤلفه با 58 کد تحلیل،گردآوری شده است. ضریب پایایی پرسشنامه با استفاده از آزمون کپا - 84درصد - می باشد.
نتایج یافتهها نشان میدهد که در محتوای کتابهای درسی، توزیع ساحت های تربیتی از یکپارچگی، توازن و همهجانبهنگری برخوردار نبوده و سوگیری در پرداختن به آنها وجود دارد؛ بهگونهای که5/6درصد به مقوله اخلاقی، 6/7 درصد به مقوله اقتصادی - حرفه ای ، 20/3 درصد به مقوله علمی- فناوری و17 درصد به مقوله اعتقادی -عبادی توجّه شده است. همچنین همه ساحت های تربیتی در پایههای دوره ابتدایی با هم ارتباط عمودی دارند و اصل تداوم و پیوستگی و تناسب تجربیّات قبلی و بعدی فراگیران در پایههای این دوره، رعایت شده است.
مقدمه
مطالعه ساحت های تربیتی و گزاره های ارزشی از آن رو دارای اهمیّت است که، هویّت هر جامعه و ثقل حیات بشری به گزاره های ارزشی آن وابسته است؛ در واقع ساحت های تربیتی خمیر مایه و اساس نظام تعلیم و تربیت است. کتابهای درسی در نظام آموزشی متمرکز، مهم ترین ابزار انتقال ارزش ها و هنجار ها و تعیین کننده محتوا و خط مشی آموزش است به همین خاطر همواره کانون توّجه تمامی دستاندرکاران آموزش و پرورش میباشد.
کتابهای درسی در نظام آموزشی ما هم وسیلهی انتقال پیام است و هم محتوای پیام. لذا با ارزیابی و کیفیّت بخشیدن به آن، نظام آموزشی مؤثرتر و کاراتر در اجتماعی کردن دانشآموزان عمل خواهد کرد. سرانه کتاب غیردرسی دانشآموزان در مناطق روستایی برای هر دانشآموز 3/6 درسال1387 بوده است - روزنامه رسالت شماره - 5857که نشان می دهد دانشآموزان، بالخصوص دانشآموزان مناطق روستایی همه آموختههایش را از محتوای کتاب درسی دریافت میکنند.
اهمیّت دیگر پژوهش حاضر این است که، در راستای اجرایسند تحّول بنیادین در آموزش و پرورش و برنامه درس ملّی، کتابهای درسی دوره ابتدایی از سال تحصیلی 1390-1391تغییرات کلّی داشته است؛ آنگونه که از بررسی پیشینهی تحقیقات انجام شده پیداست، قریب به یقین این کتابهای جدیدالتألیف بر حسب سازهی گزاره های ارزشی تحلیل و مورد ارزیابی قرار نگرفته است. علاوه بر این کتابهای درسی دوره ابتدایی، در بین سایر کتابهای دورههای تحصیلی نقش پررنگتری در انتقال گزاره های ارزشی دارد اولاًاینکه؛ بیشترین جمعّیت دانشآموزی در نظام آموزشی از این کتابها استفاده مینمایند. ثانیاً؛ ویژگی خاص دانش آموزان دوره ابتدایی مبنی بر آموختن ارزش ها و هنجارها از سن هفت سالگی، میتواند از عوامل اهمیّت یافتن کتابهای این دوره به حساب آید.
طبق اصول حاکم بر سند تحوّل بنیادین آموزش و پرورش - اصل 11 و - 12 و برنامه درس ملّی - اصول 4 و - 6 و سند برنامهی راهبردی آموزش ابتدایی - راهبرد - ،9 جامعّیت و نگاه یکپارچه به تمامی ساحت های تربیتی و رعایت توازن و تعادل ابزارهای یادگیری در پرداختن به آنها، در برنامه درسی و تربیتی مورد تأکید قرار گرفته است. همچنین، کارایی و اثر بخشی برنامه درسی مستلزم رعایت اصل ارتباط عمودی محتوا در پایههای دوره ابتدایی است. براین اساس عمدهترین ضرورت پژوهش حاضر، مشخص کردن وضعیت موجود هر کدام از ساحت های تربیتی در محتوای کتابهای درسی و بررسی این مسأله که؛ آیا در محتوای کتابهای درسی دوره ابتدایی، ساحت ها و گزاره های ارزشی به صورت متوازن، متعادل و یکپارچه مورد توجّه قرار گرفته است؟ و ارتباط عمودی این گزاره ها در پایههای مختلف دوره ابتدایی چگونه است؟
-1 اهداف پژوهش
1 - 2 هدف کلی - اصلی -
شناخت نحوهی پرداختن به ساحت های تربیتی سند تحول بنیادین و مقولههای آن در کتابهای درسی دوره ابتدایی.
2 - 3 اهداف اختصاصی - جزئی -
· تعیین رتبهبندی مقولههای ساحت های تربیتی در محتوای کتب درسی دوره ابتدایی.
· مقایسه میزان توجّه به هر یک از مقولههای ساحت های تربیتی در هر کدام از پایههای تحصیلی دوره ابتدایی.
بررسی ادبیات و پیشینه پژوهش
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش مشتمل بر 7 فصل است که مطابق با بنیانهای نظری سند ملی - فلسفه تعلیم و تربیت در جمهوری اسلامی ایران، فلسفه و تربیت رسمی عمومی در جمهوری اسلامی ایران، رهنامه نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی در جمهوری اسلامی ایران - پس از تصویب شورای عالی آموزش و پرورش به تصویب نهایی شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ90/7/5 رسید.در این سند مهمترین زیرساخت تعالی پیشرفت همهجانبه کشور و ابزار جدی برای ارتقاء سرمایه انسانی شایسته کشور در عرصه تعلیم و تربیت تعریف شده است. تحقق این هدف در سند بنیادین تحول آموزش و پرورش به عنوان نقشه راه نظام تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران در گزاره های ارزشی و ساحت های تربیتی به وضوح آمده است.
گزارههای ارزشی مندرج در این سند ، بایدها و نبایدهایی اساسی است که لازم است تمام اجزا و مؤلفههای نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی هماهنگ با آنها بوده باشندساحت. های تربیتی و گزاره های ارزشی، در مبانی نظری سند تحوّل بنیادین آموزش و پرورش به شش دسته تقسیم میشود:.1 دینی، .2 زیستی و بدنی، .3اجتماعی و سیاسی، .4 علمی و فناوری، .5 زیباییشناختی و هنری، . 6 اقتصادی و حرفهای - جمعی از نویسندگان، . - 90 :1390 در جمع بندی گزاره های ارزشی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تاکید بر جامعیت، یکپارچگی و توجه متوازن به ساحتهای تعلیم و تربیت شده است.
ملکی - 1390 - ، در تحقیقی با موضوع "مطالعه میزان و نحوه توجه به سیره انبیا - ع - و معصومین - ع - در کتب جدیدالتألیف فارسی - بخوانیم بنویسیم - سال 88 87 در مقایسه با کتب فارسی چاپ 80 79 کل دوره آموزش ابتدایی در ایران نتیجه گرفت ؛ در کتابهای فارسی دوره ابتدایی سال تحصیلی 87-88 بر حسب صفحه، تنها 5/4 درصد از کل صفحات کتابهای فارسی این دوره تحصیلی به انبیاء و معصومین - ع - اختصاص داده شده است.
درحالیکه محتوای کتابهای فارسی دوره ابتدایی سال تحصیلی 79-80 نشان میدهد که 9.7درصد از کل صفحات این کتابها به انبیا و معصومین - ع - اختصاص داده شده است - ملکی. - 1390 تواف سیتی - 1990 - ، از دانشگاه لوا، در رسالهی دکترای خود با عنوان "تحلیل محتوای کتابهای آموزش ارزشها در دوره دبیرستان در اندونزی" به بررسی میزان پوشش محتوای ارزشهای اسلامی در کتابهای درسی آموزش دینی میپردازد و نتیجه میگیرد که؛ در کتاب های آموزش دینی اصل اعتقاد به خدای یکتا و عدالت اجتماعی برای همهی مردم اندونزی بسیار مورد تأکید قرار گرفته است - به نقل از حکیمزاده، . - 103 :1387براساس مطالب مذکور بطور خلاصه می توان گفت: هدف از تربیت، پرورش و تعالی انسان در کلیهی ابعاد و زمینهها و سازماندهی محتوای درسی برای پاسخ به تمامی نیازهای متربیان میباشد.
