بخشی از مقاله
چکیده
این مطالعه با هدف شناسایی و ارزیابی پیامدهای ایمنی، بهداشتی و زیست محیطی وقوع آتش سوزی در صنایع نورد به عنوان تامین کننده پر اهمیت در صنایع وابسته به دریا به انجام رسید است. بروز حریق های احتمالی در صنایع همواره آثار و پیامدهای زیست محیطی و ایمنی غیرقابل جبران ناپذیر و پرهزینه ای را به ارمغان آورده است. در این راستا، تحقیق فوق به جهت کمینه سازی پتاسیل های آسیب در چهار فاز عملیاتی-تحقیقاتی به انجام رسیده است. در گام نخست، به مطالعه فرایند صنعت نورد، بازدیدهای میدانی و بررسی سوابق بین المللی در جهت توانمندسازی تیم تحقیق پرداخته شد. سپس در گام دوم، با بهره گیری از تکنیک نظرسنجی خبرگان - Delphi - پیامدهای ایمنی، بهداشتی و زیست محیطی ناشی از حریق های احتمالی شناسایی شد. در گام سوم، با استفاده از مدل تحلیلی سلسله مراتبی - AHP - بارزترین پیامدهای شناسایی شده به جهت تعیین موثرترین راهبردهای بهبود، تعیین گردید. در پایان و گام چهارم راهبردهای پیشگیری و مقابله با حریق های احتمالی با هدف کمینه سازی پتاسیل های آسیب با استفاده از ماتریس ارزیابی عوامل داخلی - - IFE، مشخص شد.
مقدمه
توسعه و پیشرفت روز افزون فناوریها، در زندگی انسان بسیار نقش آفرین بوده است و باعث تحول شگرف در نحوه زندگی انسان ها شده است. این پیشرفت ها سبب ارتقاء سطح کیفی جامعه شده است و مشکلات اجتماعی، اقتصادی را برطرف نموده است. علیرغم این بهبودها، در بعضی موارد باعث کاهش سطح ایمنی و افزایش پیامدهای ناگوار برای جامعه تحمیل کرده است. بطورکلی، این توسعه کارخانجات گرچه سطح رفاه زندگی را ارتقاء بخشیده و دانش و ابزارلات نوین، برای رویارویی با حوادث غیر مترقبه را در اختیار انسان قرار داده است ولی خود نیز بشر را با پتانسیل های خطرناکی نظیر وقوع حوادث ایمنی و بحرانهای زیست محیطی احتمالی ناشی از فرایندهای صنعتی روبرو ساخته است. در این خصوص مسائل زیست محیطی و حوزه سلامت به عنوان مقوله ای کاربردی و نه اعتباری امروزه توجه مجامع عمومی، مدیران و صاحبان صنایع را به خود جلب نموده است و رفته رفته به یکی از چالش های اصلی جهان مبدل شده است.[1]
از جمله رویدادهای ریسک زا در جوامع صنعتی و امروزه، وقوع حریق های احتمالی می باشد که پیامدهای زیست محیطی را به همراه دارد و علاوه برآن، سبب تخریب منابع می گردد و تهدیدی جدی نیز برای سلامت جوامع انسانی محسوب می گردد. در این خصوص لازم می آید که برنامه ها بر اساس شناخت و ارزیابی توان محیطی انجام شوند تا هم بهره برداری درخور و مستمر از محیط صورت گیرد و هم ارزش های طبیعی محیط حفظ شوند .[2]
نگرش و دیدگاه قدیمی به مباحث حریق سبب شده تا تنها راهبرد مقابله با حریق، آخرین حلقه از اقدامات ممکن یعنی اطفای حریق باشد که در این خصوص، حداکثری امورات جاریه بر اساس کمینه سازی خسارات برای پیشگیری از پتاسیل های آسیب جدی تر طرح ریزی شده بود. بر این اساس است که ساختارهای آتش نشانی در صنایع گوناگون از قدیمی ترین و نخستین واحدها به شمار می آیند. اما امروزه و در زمان حال با گسترش علوم مرتبط با مباحث مهندسی ایمنی و همچنین پیچیده تر شدن فرایندها، نگرش به مبحاث ایمنی حریق به طور کامل با آنچه در گذشته شاهد آن بودیم متفادت است. از طرفی تنگنا تر شدن ملاحظات زیست محیطی مدیریت حریق را نسبت به گذشته پر انفعال تر کرده است. در زمینه وقوع حریق های احتمالی ناخواسته در صنایع و بخصوص فرایندهای نورد، پیامد آلودگی هوا و تخریب تجهیزات وابسته به فرایند را به همراه خواهد داشت. در این راستا، شناسایی و ارزیابی ریسک گامی موثر در بهبود فرایندهای واکنش در شرایط اضطرای تلقی می گردد. ارزیابی ریسک یک رویکرد چند رشته ای و بسیار پیچیده است که با استفاده از روش های علمی و پشتیبانی های فنی و مدل های اجرایی قابل انجام است؛و بطورکلی، تصمیم گیری چند معیاره یک چارچوب نوید بخش برای ارزیابی مسائل چند بعدی، متناقض و ناسازگار است که بطور واضح در مورد آنها قضاوت می کند .[3]
در زمینه بهره گیری از تکنیک های تصمیم گیری چند معیاره، دودانگه و همکاران از محققان دانشگاه پوترا مالزی در سال 2010 در Journal of American Science موضوعی را تحت عنوان استفاده از روش Topsis با برنامه ریزی هدفمند برای انتخاب بهترین برنامه های استراتژیک در مدل BSC به ثبت رساندند. نتایج این طرح نشان می دهد که مطرح نمودن این روش بسیار قابل اعتماد، قابل قبول کارشناسان برای انتخاب برنامه های استراتژیک در بهره برداری از BSC می باشد. - Balanced Score Card - BSC چارچوبی است که استراتژی های سازمانی را به صورت مجموعه اهداف قابل اندازه گیری از منظر مالکان، سرمایه گذاران، سهامداران خارجی و خود سازمان بیان می کند و سازمان را به چشم اندازهای استراتژیک خود نزدیکتر می سازد .[4]
از جمله سوابق مطالعاتی در خصوص ضرورت تمرکز بر مدیریت بهینه حریق در سال 2016 پارنت و همکارانش در دانشگاه لورانی فرانسه تحقیقی را تحت عنوان اندازه گیری پارامتر کدورت در چند نطقه از محیط یک آتش را با استفاده از یک شبکه فیبرهای نوری به انجام رساندند. کل شبکه فوق با مولفه های دود، قطرات و بخار آب تولید شده توسط یک سیستم مه آب طراحی شده بود. این مطالعه بیانگر نوع اختلافات کدورتی در اندازه های متفاوت ذرات می باشد، که قطر ذرات با توجه به نوع ماده سوختنی در کدورت آتش تاثیرگذار می باشد .[5]
مدیریت پیشگیری از حریق از آسیب های ناشی از حریق های احتمالی به محیط زیست تا حد قابل توجهی می کاهد. لذا، توجه به توسعه پایدار و مولفه های توسعه پایدار ضامن سلامت محیط زیست به شمار می رود. در این خصوص یک طرح مطالعاتی با موضوع بررسی تعامل دانشگاه ها و جوامع محلی برای پیشبرد ظرفیت سازی های توسعه پایدار توسط محققین دانشگاهی در انگلستان، آلمان، پرتغال و برزیل در سال 2016 صورت پذیرفت. در این طرح مطالعاتی به بررس و تحلیل راه ها و مسیرهای دستیابی به توسعه پایدار پرداخته شده است و بیان می دارد که شناسایی عناصر موثر در توسعه پایدار از یک سو و ارزیابی آنها از سوی دیگر تکمیل کننده معیارهای اجرای توسعه پایدار در جوامع محلی و دانشگاهها می باشد. دامنه تجربی تحقیق بر اساس نمونه انتخابی در دانشگاههای انگلستان، آلمان، پرتغال و برزیل، هدف مطالعاتی انتخاب شده است. به طور کلی از نتایج تحقیق فوق این است که دانشگاه و آموزش نقش مهمی در توسعه پایدار جوامع دارند که در برنامه های مدیریتی می بایست در اولویت های نخست برای راهبری به عنوان عامل قوت کاربری گردد .[6]
در کل همسان سازی فرایندهای برنامه ریزی و مدیریت محیط زیست با فرایند شناسایی و ارزیابی ریسک ها و جنبه های زیست محیطی در حوزه از پیامدهای زیست محیطی ناشی از آنها جلوگیری می نماید. برای مثال، پسماندها از مولفه های ریسک زا در ایجاد حریق محسوب می شوند. از طرفی هم، مسیرهای دستیابی به توسعه پایدار و تامین محیط زیستی سالم برای جامعه ، توجه سازی و بهینه نمودن فرایندهای مدیریت ضایعات و یا پسماندها و برقرار سازی چرخه های بازیافت و استفاده مجدد می باشد .[7]
روش کار
این طرح مطالعاتی با هدف کمینه سازی پتاسیل های آسیب در چهار فاز عملیاتی- تحقیقاتی به شرح زیر انجام رسیده است:
-1 در گام نخست، به مطالعه فرایند صنعت نورد، بازدیدهای میدانی و بررسی سوابق بین المللی در جهت توانمندسازی تیم تحقیق پرداخته شد. -2 در گام دوم، با بهره گیری از تکنیک نظرسنجی خبرگان - Delphi - پیامدهای ایمنی، بهداشتی و زیست محیطی ناشی از حریق های احتمالی شناسایی شد.
ابزار بکارگیری شده در این فاز شامل موارد فوق می باشد: الف - چک لیستهای شناسایی پیامدهای ایمنی، بهداشتی و زیست محیطی ناشی از حریق های احتمالی، متناسب با فرایند صنعت نورد، ب - چک لیستهای نظرسنجی خبرگان با دامنه وزن دهی
-3 در گام سوم، با استفاده از مدل تحلیلی سلسله مراتبی - AHP - بارزترین پیامدهای شناسایی شده به جهت تعیین موثرترین راهبردهای بهبود، تعیین گردید.
-4 در پایان و در گام چهارم، راهبردهای پیشگیری و مقابله با حریق های احتمالی با هدف کمینه سازی پتاسیل های آسیب، با بهره گیری از مولفه های قوت و ضعف با استفاده از ماتریس ارزیابی عوامل داخلی IFE مشخص شد.
متدولوژی بکار رفته در این تحقیق به شرح زیر می باشد: تکنیک نظرسنجی خبرگان : - Delphi - تکنیک دلفی رسیدن به اجماع گروهی از طریق یکسری راندهای پرسشنامه ای با حفظ گمنامی پاسخ دهندگان می باشد .[8]
دلفی از روش های موثر در کسب وفاق جمعی بین متخصصین در موضوع مشخصی است.[9] مدل AHP،یکی از کارآمد ترین تکنیک های تصمیم گیری، فرایند تحلیل سلسله مراتبی - Analytical Hierarchy process-AHP - که اولین با توسط توماس ال ساعتی در سال 1980 مطرح شد که بر اساس مقایسه های زوجی بنا نهاد شده و امکان بررسی سناریوهای مختلف را به مدیران می دهد .[10] ماتریس ارزیابی عوامل درونی یا داخلی - IFE - ، این ماتریس ابزاری مناسب جهت بررسی عوامل داخلی می باشد. بدین ترتیب که نقاط قوت و ضعف موجود در اجرای سیستم های کلی یک سازمان که در راستای تحقق چشم انداز می باشد را شناسایی و تجزیه و تحلیل می نماید.
نتایج
وقوع حریق، پیامدهای ایمنی، سلامت و زیست محیطی به همراه خواهد داشت. در این خصوص با بهره گیری از نقطه نظرات کمیته خبرگان و با توجه به ماهیت فعالیتها و فرایندهای صنعت نورد، از جمله بارزترین پیامدهای زیست محیطی و ایمنی حوزه نورد مطابق جدول شماره - 1 - می باشند.
جدول شماره - 1 - پیامدهای ایمنی، بهداشت و زیست محیطی ناشی از وقوع حریق های احتمالی با بهره گیری از تکنیک نظرسنجی خبرگان
ردیف نوع پیامد
1 آلودگی هوا و تولید غبار
2 تولید پسماند و آلودگی خاک
3 تخریب منابع طبیعی به خصوص فضای سبز مشجر
4 تخریب تجهیزات
5 حوادث انسانی
6 تولید پساب
