بخشی از مقاله
چکیده
صحیفه سجادیه اثر گرانبهایی از حضرت سید الساجدین میباشد که در قالب دعا و نیایش با خداوند به یادگار مانده است. این اثر ارزنده دربردارنده بهترین و متعالیترین مضمونها در تبیین مبانی اخالقی - اخااق فردی و اجتماعی - میباشد و در آن میتوان نابترین آموزههای اصیل اساامی را یافت.
نوشتار حاضر درصدد است به میزان گنجایش مقاله به معرفی و تحلیل بایدها و نبایدهای اخالقی و نقش آن در زندگی فردی و اجتماعی انسان در این گنجینهی نفیس شیعه بپردازد.
امام سجاد به کمک مناجات با معبودش بر بایدهای اخالقی از قبیل پایبندی به توکل، تواضع، رعایت حقوق، ایثار و اخااص، شکرگزاری تأکید نموده و از نبایدهای اخالقی همچون گناه، حسد، غفلت، عجله و شتابزدگی بر حذر میدارد.
مقدمه
آدمی برای اینکه بتواند از زندگی بهرهای مطلوب و وافر داشته باشد باید راه و روش زندگی را جوید؛ همان راهی که انبیاء و اولیاء الهی آن را طی نمودهاند. تا بصیرت در انسان اوج نگیرد دائماً در غفلت به سر خواهد برد و پیوسته دچار خسران خواهد شد. بنابراین برای موفقیت هر چه بیشتر باید به نمونه و الگوی واالی رفتاری تمسک جست و اعمال و رفتار موفقیتآمیز او را وجهه همت خود قرار داد. چه نیکو است که آدمی در این زمینه به قرآن و عترت نظر داشته باشد و بر پایه تعالیم نورانی ائمه حرکت کند. بدون شک مقام اخلقی امام سجاد باالتر از درک و تصور ماست ولی حتیاالمکان میتوان از سبک زندگی و اخاق، رفتار و منش ایشان تبعیت کرد و زندگی پاک و سالمی را تجربه نمود و از زندگی ناچیز در این دنیای فانی لذت برد.
یکی از آثار گرانسنگ ایشان کتاب صحیفه سجادیه میباشد. صحیفه دربردارندهی مناجاتهای سوختهدلی عارف و عبدی کامل است. گرچه در قالب دعا تجلی پیدا کرده است اما یک اثر سیاسی، اجتماعی، اخلقی و فرهنگی برای تمامی زمانها و مکانهاست. و پس از قرآن و نهجالبلاغه بزرگترین منبع شناخت و مخزن اسرار انسانسازی است که ارکان تکامل انسان را میآموزد زیرا آیینه قرآن است.1 یکی از مفاهیمی که امام سجاد در این اثر ارزشمند مورد بررسی و تبیین قرار داده است بحث اخاق و مفاهیم اخلقی در دو بعد فردی و اجتماعی است. ایشان رفتار و فضایل انسانی از قبیل تواضع، اخاص، کمک به همنوع، نیکوکاری را ستوده و از عوامل صعود به قلهی انسانیت قلمداد نموده و رذایلی مانند حسد، غفلت، کبر، گناه، ستمگری را ابزار سقوط انسان برشمرده و آنها را مورد نکوهش قرار داده است.
صحیفه از نظر طرح معارف بلند الهی مجموعهای کمنظیر است. چه در بعد جهانبینی و عقاید و چه در بعد انسانسازی و اخاق همواره مورد توجه دانشوران و پژوهندگان وادی علم و معرفت قرار گرفته است. راجع به صحیفه سجادیه و دیگر آثار سید ساجدین ، آثار متعدد و پژوهشهای گستردهای به رشته تحریر درآمده است و پژوهشگران از زوایای مختلف این کتاب پربار را مورد کاوش قرار دادهاند. در زمینه بایدها و نبایدهای اخلقی در این گنجینه دینی و انسانساز بر اساس اطلعات نگارندگان پژوهشی صورت نگرفته است.
این مقاله بر آن است که به قدر ظرفیت خود به معرفی و تبیین و یا تحلیل بایدها و نبایدهای اخلقی در این گنجینه نفیس شیعه بپردازد. بایدهایی که انسان با توسل به آنها، در مسیر کمال و قرب الهی سیر میکند و از رهگذر آنها، طعم لذت خشنودی خداوند را میچشد و نبایدهایی که آدمی با انجام آنها، کمکم قدم در مسیر حیوانیت میگذارد و یا به تعبیر قرآن حتی مقامی پستتر از حیوانیت را تجربه مینماید.
هدف از نگارش این مقاله معرفی الگویی شایسته و مناسب در زمینهاخاق صحیح برای تمامی مسلمانان خصوصاً شیعیان میباشد.
روش این پژوهش توصیفی است؛ بدین شکل که ابتدا تعریفی جامع و کلی از اخاق و بایدها و نبایدهای اخلقی ارائه شده است و فضائل و رذایل اخلقی را در دو بعد فردی و اجتماعی ذکر نموده و سپس با مطالعه دقیق و کاوش در صحیفه، به مناجاتها و فرازهایی از ادعیه که به نوعی با بیان بایدها یا نبایدهای اخلقی به هدایت و ارشاد خواننده میپردازد اشاره کرده و حتیاالمکان تعاریف خصایل اخلقی و روش پرورش بایدها و درمان نبایدها در آدمی را از متن کتاب صحیفه استخراج و استنباط نموده و به تبیین و بررسی آن پرداختهایم.
الزم به ذکر است به خاطر گنجایش اندک مقاله از ذکر متن عربی ادعیه و برخی فرازهای بلند خودداری نمودیم و لذا ضروری است که گاه خواننده جهت کسب اطلعات بیشتر و فهم دقیقتر مطالب به کتاب صحیفه رجوع نماید.
