بخشی از مقاله
چکیده
مرگ و انقطاع از دنیا، نه به معنای معدوم گشتن روح و جسم آدمی؛ بلکه حرکتی در راستای پشتِ سر گذاشتن سرای فانی و بازگشت به عالم باقی و لقاء حقتعالی است. ازاینرو، معاد، بازگشت به اصل آفرینشِ خود و مصداق بارز آیه - ّإنا لل وّإنا إلیه راجعون - میباشد؛ لذا لزوم پرداختن به این واقعیتِ انکارناشدنی، تا بدان جاست که عااوه بر قرآن، ائمهاطهار نیز در روایات و کتابهایی که منسوب به ایشان است بر ضرورت شناخت معاد تأکید ورزیدهاند. امام سجاد نیز در صحیفه سجادیه در ضمن دعاهای خویش، اعتقاد به معاد را بهعنوان یکی از اصول دین و عاملی در جهت کسب فضائل اخالقی مطرح نموده است.
در حقیقت ذکر معاد و اعتقاد به آن از دیدگاه امام سجاد روشی تربیتی است در جهت وارستگی انسانهایی که به دلیل دلبستگی به ظواهر فریبنده دنیا، از یاد مرگ غافل شدهاند.هدف نویسندگان از نگارش این پژوهش آن است تا به شناساندن معاد، خصوصاً جایگاه آن در کتاب گرانقدر صحیفه سجادیه بپردازند. ازاینرو، لزم گردید تا از روش تحلیلی-تفسیری استفاده گردد.
واژگان کلیدی: امام سجاد ، صحیفه سجادیه، کسب فضائل، معاد باوری.
مقدمه
زندگی آدمی را میتوان از جهات بسیاری با طبیعت قیاس نمود. همانگونه که با فرارسیدن زمستان، از طراوت و سرسبزیِ طبیعت بهظاهر چیزی باقی نمیماند، درختان بیجان و زمین مرده به نظر میرسد اما با آمدن بهار، دگربار همهچیز زنده شده و طبیعت حیاتِ خود را از سر میگیرد. زندگانی آدمی نیز هم چون داستانِ طبیعت، با دگرگونی معجزه انگیزی توأم است.
انسان پس از مدتی بودن در روی زمین و بقا در قالب جسم و روح میمیرد؛ اما این پایان کارِ وی نیست. معادی پیش رو دارد. بازگشتی دوباره که سرآغاز زیستنی ابدی است. حیاتی جاودانه و بهمراتب پویاتر از دنیا. وقتی چنین واقعیتِ پراهمیتی در زندگانی انسان رخ میدهد پس بهجاست که نهتنها از اندیشیدن به آن غفلت نورزیم بلکه تفکر درباره به آن را هم چون ضرورتی انکارناپذیر در باورِ خویش و در کنار سایر دلمشغولیهای روزمره بگنجانیم. ضرورتِ موضوع نهفقط در حد و اندازه اندیشهای گذرا بلکه تا بدان جاست که در بین مسائل عقیدتی اسام، بعد از توحید هیچ موضوعی بهاندازه مسأله معاد و اعتقاد به حیات پس از مرگ و حسابرسی اعمال انسانها حائز اهمیت نیست.
در کنار ذکر معاد و اهمیت نگرش به آن در قرآن و روایات، برشمردن مکرر آن در البهالی دعاهای امام سجاد نیز دلیل بر این مدعاست که مسأله معاد و ترسیم روز رستاخیز حقیقتی انکار ناشدنی است. صحیفه سجادیه که دربردارنده سخنان امام سجاد است دارای محورهای گوناگون سیاسی، اخلقی و اعتقادی میباشد. گرچه معاد موضوع اصلی این کتاب را تشکیل نمیدهد ولی در اثنای آن میتوان بهخوبی ابعادش را دریافت.
با مطالعه و تأمل در کتاب ایشان در مییابیم هر جا که امام زینالعابدین نامی از زندگانی دنیوی برده، از ترسیم جهان پس از مرگ نیز غافل نبودهاند. ذکر بهشت و جهنم و تأکید بر به حقیقت پیوستن وعده خداوند بر پاداش و ِعقاب اخروی، نشاندهنده اعتقاد ایشان به رستاخیز و معاد است. به نظر میرسد که پرداختن به چنین مقولهای از سوی این امام بزرگوار، در جهت اصاح و تربیت آدمی بوده تا در این وادی به کنترل غرایز خود بپردازد و نیک توشهای برای سرای جاودانش برگیرد.
سؤاالت
تحقیق پیشرو، بر آن است تا معادباوری را در صحیفه سجادیه بررسی کند و به سؤاالت ذیل پاسخ گوید: دیدگاه امام سجاد نسبت به معاد چیست؟با توجه به رویکرد امام سجاد در صحیفه سجادیه، تأثیرمعادباوری در زندگی دنیوی انسان چیست؟کدامیک از جلوههای معاد در صحیفه سجادیه نمایانتر است؟
فرضیه
به نظر میرسد، معاد و پرداختن به آن در کتاب صحیفه سجادیه بهگونهای کاماً نمایان تجلییافته است و امام سجاد سعی بر آن نمودهاند تا در قالب دعا، ضرورت چنین موضوعی را گوشزد کنند.امام سجاد در بسیاری از دعاهای صحیفه سجادیه، از یاد مرگ و روز قیامت غافل نبوده، گویی وی درصدد آن بوده تا انسانی را که بهواسطه زیستن در این دنیا و غوطهور شدن در لذتهای زودگذرش، از چنین واقعیت مهمی غفلت نموده، بیدار سازد و اندیشیدن به عالم پس از مرگ و روز حسابرسی را به وی متذکر گردد.
میتوان گفت که اشاره به بهشت و جهنم، برانگیخته شدن مردگان و بازگشت تمامی کائنات بهسوی خداوند از مهمترین جلوههای معاد در صحیفه سجادیه است که این خود بیانگر اهمیت موضوع معاد در نزد امام سجاد است.
