بخشی از مقاله
چکیده:
گام نخست براي دستیابی به معارف قرآنکریم، شناخت دقیق معانی واژگان آن است. در سالهاي اخیر با رواج رویکرد معناشناسی در مطالعات قرآنی، شیوهاي نوین در این عرصه پدید آمده است. هدف این شیوه، اکتشاف معنایی است که در لایههاي متن نهفته شده است تا بتوان از طریق ساختار الفاظ قرآن، معناي دقیق و جامع واژه مورد نظر را استخراج نمود.
از مشهورترین این روشها، روش ایزوتسو است. این مقاله با استفاده از روش ایشان و تکمیل آن در بخشهاي ارتباط آیات در محدوده سوره و در قرآنکریم، نخست واژهکَب»د« را از منظر لغوي و سپس معناشناسی بررسی کرده وبا استفاده از واژگانِ با معناي نزدیک، متضاد و موازنه ساختاري متن، در چند مرحله آن را تجزیه و تحلیل نموده و به این نتیجه رسیده است که مغایر مفهوم متداول واژه کَبد، این واژه معنی منفی در بر ندارد و به محدودیتهاي عالم ماده و حکمت الهی در اختیار انسان اشاره دارد.
مقدمه
هر متنی کم و بیش پیامهایی در خود پنهان دارد که براي فهم بهتر متن، باید این پیامها کشف و بررسی شود. معناشناسی به عنوان شاخهاي از زبانشناسی در پی کشف و چگونگی سازماندهی این پیامها در متن است. این علم در واقعمعرﱢف راههایی است که بتوان با آن، هر نوع متنی را بررسی نمود. قرآن مجید با توجه به ویژگی وحیانی بودن از منبع حکیم، متنی سرشار از پیامهاي پنهان است. کشف و بررسی این پیامها، به دلیل جنبهي هدایتگري قرآن و نقش اساسی که درتأمین سعادت و کمال بشر دارد، از اهمیت ویژهاي برخوردار است، و کشف این پیامها با بررسی دقیق معناي واژگان قرآنی میسر خواهد بود. نگاه معناشناختی به متن و تحلیل معنایی واژگان، ضمن اعتقاد به مبناي اصالت لفظ و ظرف کلام عربی مبین در قرآنکریم، یکی از راههاي دستیابی به معناي دقیق و مقصود اصلی مؤلف حکیم است.
دانش معناشناسی به سبک امروزي آن، دانشی نوظهور است، اما باید توجه داشت که بسیاري از مباحث آن، ریشه در تاریخ اسلام و مسلمانان دارد. از آنجا که وحی اسلامی از طریق قرآنکریم به دست ما رسیده است و براي دستیابی به مفاهیم بلند آن باید به بررسی الفاظ قرآن و معانی و روابط بین آنها پرداخت، معناشناسی از دیرباز به طور جدي در میان علما و دانشمندان مسلمان دنبال شده و به مراحلی از کمال رسیده که تاکنون در نوع خود بینظیر بوده است. ابتدا متکلمان، به ویژه معتزله، به این بحث پرداخته و پس از آنها فیلسوفان مشائی نیز به بحث دربارهي »لفظ و معنا« و رابطهي میان »حجت« توجه نمودهاند. از جملهي ایشان ابنسینا است که در منطق اشارات، بحثی دربارهي دلالت پیش آوردهاست. به همت علماي شیعه، این علم در سالهاي اخیر به کمال رسیدهاست؛ به حدي که میتوان کتب متأخران در باب معناشناسی را در نوع خود بینظیر دانست.
از صدر اسلام تاکنون کتب بسیاري در این زمینه نگاشته شده است. لغتشناسان، مفسران و اهل ادب در طول تاریخ به بررسی جنبه هاي زبانشناسی قرآن کریم پرداختهاند و کوشیده اند تا ریشه هاي واژگان، معانی حقیقی و مجازي الفاظ، وجوه، بلاغت و فصاحت، امثال، ایجاز و اطناب قرآن را گردآوري نمایند.
