بخشی از مقاله
چکیده
توجه بهاصول و قواعد کلّی و راهبردی و ترسیم افق ها و مقاصد کلان شریعت اسلامی را میتوان یکی از مباحث مهم در ترسیم الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت دانست. تحقق الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت، مبتنی بر انعکاس اهداف کلان با اتکاء به پشتوانه های حقوقی و شرعی، تبیین کننده نگاهی سیستمی مشتمل بر تعیین اجزای مرتبط و ترسیم چگونگی ارتباط آن ها، دارا بودن قابلیت تطبیق و دسترسی و بهره مندی از قابلیت پایداری و بقایتمدّن اسلامی است.
مقاله حاضر با استفاده از روش تحلیلی- استنتاجی درصدد استخراج مقاصد شریعت اسلامی از منابع معتبر اسلامی است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که حفظ دین، حفظ نفس، حفظ نسل، حفظ عقل و حفظ مال، هدف نهایی تشریع تمام احکام الهی در شریعت اسلامی است که مبتنی بر نگاه متعالی اسلام به انسان و تکامل اوست. با بررسی اسناد افق و آرمان و تدابیر الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت، می توان دریافت که به مسئله حفظ نفس و حفظ نسل که از مهمترین مقاصد شریعت اسلامیاست، به صورت جدﱢی پرداخته نشده است.
در حالی که هدفگذاری و برنامه ریزی در راستای حفظ نفس و حفظ نسل کشور از بایسته های ضروری الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت است. فرا راه قرار دادن این مقاصد در ترسیم افق های الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت؛ موجب تحقق هر چه بیشتر ویژگی اسلامیت الگو و تأمین اهداف شریعت اسلامی و رفع تعارض ها در عرصه تدوین و اجرای الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت خواهد شد. بنابراین پیشنهاد می شود گزاره "در سال 1444 رتبه ایران از نظر بهداشت و سلامت عمومی در حدّ استانداردهای جهانی است." به افق الگو افزوده گردد. همچنین، تأسیس اندیشکده بهداشت و سلامت از بایسته های ضروری در تکامل ساختار مرکز الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت است.
مقدمه
مکتب جامع شیعی در روند رو به رشد خود ، بارها فراز و نشیب های تاریخی را پشت سر گذاشته، با این وجود دلیل پویایی و پایانی آن تاکنون، پذیرش اساس اصالت اندیشه وحی، رسالت نبوی، حاکمیت هدایت و امامت علوی، کلان نگری، آینده بینی و مصونیت سازی است. در این مکتب، مقاصد نهایی، میانی و ابتدایی شارع به خوبی تبیین شده، اصول و قواعد راهبردی درست در طول آن مقاصد مقرر گردیده است و اندیشه های عقلانی حاکم بر آن چون اعتدال، رعایت مصالح و مفاسد،مقرون بودن با علّت و حکمت و عجین سازی با استقامت و عزت، کارآمدی آن را به منصه ظهور گذارده، نهی از افراط و تفریط، تسلّب و جمود، تاکید بر »امر بین الامرین« آن را به شیوه ای بی نظیر و کارساز در طول ازمنه و ادوار مبدل نموده است.
حفظ اصول حاکم بر شریعت اسلامی در تمامی اجزا، مثل رعایت اصل عدالت، اصالت التسهیل، اصل کرامت انسان، اصل محوریت حکم خدا، اصل نفی ضیق و حرج، اصل تکلیف ما لایطاق و ... انسان را به جامعیت و اسلوب کامل و جاودانگی در این مکتب می رساند که حاکی از فوق اندیشه انسانی بودن، واقع گرایی و صدور ماورایی داشتن و ابدیت آن است. - میرخانی، 1385، ص - 42 - 41 بر همین اساس است که فقیهی چون شیخ طوسی، به نوشتن فقه استدلالی اقدام و از همین جهت، نام اولین کتاب فقهی خود را »مبسوط« می نهد و در بیان علت نگارش آن می گوید : پیوسته از مخالفین فقهی ما شنیده می شد که فقه ما را خرد و کوچک می شمارند و آن را مطرود و منسوب به عدم کارآیی و قلّت فروع محکوم می نمایند.
سپس در پاسخ می گوید : این جهل حاکی از کم اندیشی و کاستی ما در تأمّل در اصول است و در ادامه این کلام می گوید : اگر آنان با دقت نظر کنند و به اخبار و فقه بنگرند، می بینند که پاسخ بسیاری از سئوالات و آنچه را که آنان می جویند، در اخبار ما موجود است و ایرادهایی را که به فقه ما نسبت می دهند ، همه در شیوه های ارایه شده از سوی امامان مطرح و پاسخ آن یا به صراحت یا به اشارت بیان گردیده ، خصوصاً اینکه شیعه قول امام معصوم را جاری مجرای قول پیامبر - ص - می داند.
بر اساس این جامعیت و موازنه است که همه نیازهای فردی و اجتماعی، مادی و معنوی بشر را باید در شریعت اسلامی جستجو کرد. که این امر نیازمند یک درک جامع و تفکری کلان از اسلوب آن و باور داشتن به نظام مندی و ارتباط ارگانیک و حساب شده میان اجزای آن است تا در پرتو این تفکر بتوان به نظم دهی و گره گشایی از مشکلات پیش رو پرداخت. از این رو، شایسته است که افق های الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت در پرتو چنین نگرش جامعی مورد بررسی قرار گرفته و پیوسته در به روز داشتن آن کوشید و مصالح انسان را در پهنه هستی و در افق های دور دست کمال نگریست.
روشن است فهم صحیح مقاصد و اهداف کلان شریعت اسلامی، بدون کشف و شناخت اصول و اهداف اساسی، خطوط کلّی و لایه های زیرین آن امکان پذیر نیست. به طوری که هماهنگی و انسجام درونی عناصر تنها در سایه هدف و غایت مشخص قابل تبیین است، آن گاه می توان به درستی از هماهنگی و یکپارچگی سخن گفت. می توان چنین نتیجه گیری نمود در ادامه به تبیین اهداف و مقاصد شریعت اسلامی می پردازیم.
-1 اهداف و مقاصد کلان شریعت
مسلماً، شارع مقدس اهداف و مقاصدی دارد و برای تحقق آنها برنامه هایی وضع کرده است. این برنامه ها همان احکام شریعت است که راه وصول به مقاصد به شمار می رود.
