بخشی از مقاله
چکیده
در دهه های اخیر رشد شتابان شهرها در ایران، مشکلات زیادی را دامن زده است، یکی از این مسائل، مسئله ای به نام بافت-های فرسوده شهری است. این بافتها یا هستههای قدیمی شهرها بوده و به مرور زمان دچار فرسودگی و عدم کارایی شدهاند و یا در دوران معاصر بدون رعایت ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی شکل گرفته و از این رو اکنون با مسائل و مشکلات بسیاری روبرو بوده و این مشکلات را به کل شهر نیز تسری می دهند. شهر اهواز از نظر فرسودگی بافت سطح گسترده ای را در بر گرفته است که اغلب به صورت بافت های فاقد میراث و حاشیه ای و سکونت گاههای غیر رسمی هستند
با توجه به مسائلی که در مورد این بافت ها وجود دارد و با توجه به اینکه امکان مداخله در سراسر بافت از جنبههای مختلف با توجه به امکانات و محدودیتها و موانع مقرون به صرفه نیست، لذا لزوم مداخله هدفمند و تعیین نقاط دارای اولویت مداخله برای استفاده از ظرفیت ها و مقرون به صرفه بودن ضرورت می نماید. بر اساس این ضرورت، تحقیق حاضر با هدف شناسایی و اولویت بندی بافت فرسوده محله لشکرآباد در شهر اهواز انجام می گیرد.
روش تحقیق در این مقاله روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است که با ایجاد لایههای مختلف اطلاعاتی و با استفاده از تکنیکهای تحلیل فضایی موجود در نرم افزار GIS و روش تحلیل سلسلهمراتبی AHP انجام میشود. روش کار به این این ترتیب صورت گرفته است، ابتدا با شناسایی شاخصهای بافت فرسوده، این شاخص ها با استفاده از روش AHP اولویت بندی شده است. پس از تعیین وزن هر یک و تلفیق و همپوشانی آن ها در GIS نقشه نهایی حاصل شده که دارای پهنهها یا قطعاتی با ارزشهای متفاوت است و این پهنهها نشان دهندهی طبقه بندی محله از نظر اولویت بهسازی و نوسازی و مداخله در بافت است، در صورتی که مداخله در بافت براساس این اولویت صورت گیرد بازدهی برنامه ریزی و اجرا مناسب بوده و مقرون به صرفه می باشد.
-1 مقدمه
شهر در طول تاریخ خود رشد میکند، متحول میشود و کالبد آن تحت تاثیر جریانات مختلف دچار تغییر میشود. اما این تغییرات در طی قرون اعصار از سرعت و شدت یکسانی برخوردار نبوده و در هر لحظه از تاریخ آیینه تمام نمای فرهنگ گذشته، حال و انعکاس زندگی ادوار مختلف است. شهر زیبا و سالم شهری است که در حین رشد و توسعه، کالبد قدیمی و عناصر موجود در آن مطابق با نیازهای نوین احیا شده و مورد استفاده قرار گیرد و در این روند، ارتباطی منطقی و سازنده بین بافت قدیم و جدید برقرار نماید به نحوی که یکپارچگی و هویت شهری حفظ گردد و کالبد شهر در مجموع گویای تاریخ آن باشد.
در دهههای اخیر رشد شتابان شهرها در ایران، مشکلات زیادی را دامن زده است، به گونهای که این مشکلات و نارساییها، تمامی جنبههای شهرنشین را تحت تاثیر خود قرار داده و گاهی زندگی شهری را مختل کرده است. یکی از این مسائل، مسئلهای به نام بافتهای فرسوده شهری است، این بافتها یا هستههای قدیمی شهرها بوده و به مرور زمان دچار فرسودگی و عدم کارایی شدهاند و یا در دوران معاصر بدون رعایت ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی شکل گرفته و از این رو اکنون با مسائل و مشکلات بسیاری روبرو بوده و این مشکلات را به کل شهر نیز تسری می دهند. هدفهای مورد انتظار در این مقاله دستیابی به روشی مناسب برای مداخله در بافت فرسوده محله لشکرآباد در شهر اهواز و همچنین شناسایی محدوده های دارای اولویت مداخله در این محله می باشد.
-2 طرح مسأله
بافتهای فرسوده شهری، چه درون شهرها و چه در حاشیه آنها، از مسائل و معضلات غیرقابل چشمپوشی شهرهای امروزی به شمار میآیند. این بافتها با گذر زمان به میزان زیادی کیفیت خود را از دست میدهند و جریان زندگی در آنها با مشکلات فراوانی روبرو میشود عدم توجه به آنها، سبب گسترش شهرها به سمت اطراف شده و هزینههای هنگفتی را در بر خواهد داشت. لذا به منظور پیشگیری از عواقب نامطلوب و گاه غیرقابل جبران این معضل فراگیر، مداخله صحیح در بافتهای فرسوده شهری ضروری میباشد
امروزه این مناطق فراموش شده شهری به عنوان عاملی برای جلوگیری از تحقق روشهای مدرن شهرداری و توسعهی اقتصادی شهرها بشمار میرود. امری که به قطبی شدن درون شهری شدت میبخشد و به فرسایش کالبدی، اجتماعی و اقتصادی قسمت وسیعی از شهر منجر میشود تا جایی که امروزه بافت فرسوده به منزله تهدیدی انسانی، اجتماعی و اقتصادی برای شهرها به شمار میآیند
با وجود امکانات و پتانسیلهایی که محلات قدیمی و پیرامون هسته مرکزی شهرها دارند، نتوانستند پاسخگوی زندگی معاصر باشند و دائما مسیر رکود و پسروی را طی میکنند. شهر اهواز از نظر فرسودگی بافت سطح گستردهای را در بر گرفته است که اغلب به صورت بافتهای فاقد میراث، حاشیهای و سکونتگاههای غیررسمی هستند. توسعه برونزا و بدون برنامه در اثر سیاستها و پیشنهادات طرحهای توسعه مصوب شهر و عدم تحقق آنها به شکلگیری این گونه بافتها و تهی شدن و پوسیدگی شهر از درون انجامیده است
با توجه به مسائل و مشکلاتی که در مورد این بافتهای فرسوده وجود دارد و با توجه به اینکه امکان مداخله در سراسر بافت از جنبههای مختلف با توجه به امکانات و محدودیتها و موانع مقرون به صرفه نیست، لذا لزوم مداخله هدفمند و تعیین نقاط دارای اولویت مداخله، برای بالا بردن کیفیت زندگی و استفاده از ظرفیتها با رعایت حفظ هویت اجتماعی و عناصر فرهنگی و تاریخی آنها ضرورت مینماید.
-3 پیشینه تحقیق
با بررسی منابع موجود و شرایط ایران و تجارب سایر کشورها و منشورها و قطعنامههای جهانی در زمینه مداخله در بافت فرسوده، مدلی جهت مداخله در بافتهای شهری ایران را پیشنهاد نمودهاند که قابلیت اجرائی در پروژههای مختلف را داراست، همهجانبه است و با شرایط حاکم سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حقوقی شهرهای ایران انطباق بیشتری داشته باشد. بازگشتپذیری و خطی نبودن آن احتمال خطاهای احتمالی را کاهش میدهد. همهجانبهنگر بودن آن نیز امیدواری جهت توسعه همه جانبه بافتهای کهن، در تعامل با بافتهای جدید را به وجود میآورد.
در پژوهش خود تلاش کردند با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبیAHP1 و GIS2 میزان ناکارآمدی بافت منطقه 11، در پایان این مطالعه اقدام به شناسایی کمبودها و مکان های کاربری های مورد نیاز این منطقه کرده اند.
در مقالهای به بررسی و ارزیابی سیاستهای بهسازی و نوسازی بافت فرسوده در شهر یزد پرداخته، یزد را از جمله شهرهایی دانسته که از نظر آثار ارزشمند تاریخی در بافت قدیم آن، با معماری غنی و ویژگیهای منحصر به فرد، در سطح کشور و جهانی مورد توجه است که توجه به این امر میتواند زمینهساز پیشرفت و توسعه در این شهر باشد. به این نتیجه رسیده است که در بافتهای فرسوده این شهر با برنامهریزی علمی و سرمایهگذاری هدفمند میتوان به عنوان یک راهکار در راستای سیاست پایداری در بافتهای تاریخی مورد توجه قرار گیرد.
در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان تحلیل اجتماعی اقتصادی و کالبدی شهر خرم آباد به این نتایج رسیده است: بهره گیری از ظرفیت های بالقوه اجتماعی - اقتصادی و فرهنگی بخش مرکزی با احیای بافت های فرسوده، تغییر عملکردی و ساماندهی بافت و تاکید بر مشارکت گسترده مردم در چهارچوب مدیریت یکپارچه شهری باایجاد حس تعلق مکانی است.
