بخشی از مقاله
چکیده
کارورزی برنامه پیشرفت فردی و حرفهای کارورز بر پایه نظریه یادگیری تجربی است که زیر نظر یک گروه دانشگاهی که متشکل از برنامهریزان آموزشی، کمیته کارورزی، مدرس راهنما، معلم راهنما، مدیر مدرسه و... است، با برنامه، شیوه و هدفهای مشخصشده و تکلیفهای برنامهریزیشده صورت میگیرد. هدف کارورزی بر اساس تعریف آن، کاربردی کردن آموختههای دانشجو معلمان است و میخواهد پلی میان نظریه و عمل در آموختههای دانشجو معلمان ایجاد و آنان را آماده کند تا آموختهها و دانستههای خود را عملیکرده و بهصورت تجربی وارد عرصه تدریس شوند و معلمی را تجربه کنند.
این مقاله ضمن معرفی پیشینه، اهمیت و مرحلههای درس کارورزی، به بررسی جایگاه و نقش دانشگاه فرهنگیان، در اجرای این برنامه و مقایسه آن در نظام تربیت معلم قدیم با وضعیت فعلی و نظام آموزشی دانشگاه فرهنگیان پرداخته و با نگاهی به برنامهی کارورزی در کشورهای توسعه یافته، برخی پیشنهادها را برای اجرای بهتر این درس ارایه کرده است.
-1 مقدمه و بیان مسأله
معلمی را هنر دانستهاند؛ ولی هنر برتر از آن، »تربیت معلم« است. چنانچه تعلیمدهی و آموزش مهارتهای تدریس در دانشگاهها و مرکزهای تربیتمعلم بر پایهای گذاشته شود که معلمان جوان، همواره درگیر عمل و تجربه شوند و یا با حرفهای که پیشه کردهاند انس و الفت بیشتری بگیرند، به لیاقتهای فردی خود پیخواهند برد و آنها را بارور خواهند ساخت. درگیری مستقیم با شیوههای کار، آنها را بدان سو خواهد کشانید که از خود مایه بگذارند و با خلاقیتهایی که بروز میدهند به کشف شیوههای برتر بپردازند.
برای دستیابی به چنین آمادگیهایی، پس از دستیابی به اصول آموزشی و کسب مفاهیم نظری لازم، کارورزی و درگیرشدن عملی با جریان آموزش از اهمیت ویژهای برخوردار است، به همین دلیل برنامهی آموزشی دانشجو- معلمان برکارورزی و راه و روش آن تأکید دارد.
امروزه و به خاطر آنکه واژه کارورزی کاربردهای فراوانی دارد، گاهی بهسختی میتوان منظور گوینده را از آن استنباط کرد. در حقیقت میتوان هر تجربه آموزشی را که با شغل ترکیب شود، کارورزی نامید و همین ترکیب است که کارورزی را به ابزاری منحصر بهفرد برای کنکاش شغلی تبدیل میکند. اصل در کارورزی به واژه »کارورز« مربوط و به فردی گفته میشود که در حین تحصیل در آموزش عالی و یا بلافاصله بعد از پایان دوران تحصیل و تنها با هدف کسب تجربه و مهارت کاری و عملی در مؤسسهای مشغول بهکار میشود. کارورزی تمرین معلمی نقطه عطفی در تجلی آموحتههای نظری و تجدیدنظر در آنها در صفحه عمل است و به بیان دیگر، کارورزی در تربیتمعلم، یعنی بهعمل کشیدن مطلبهای تئوری همراه با تمرینهای متعدد و مکرر، برای رسیدن به مهارتهای عملی تدریس. در این مقاله نظری بر اهمیت، مرحلهها، مشکلها و مسألههای مربوط به کارورزی افکنده و پیشنهادهایی برای اجرای مفیدتر آن ارایه خواهیم کرد.
روش گردآوری اطلاعات در پژوهش پیشرو، کتابخانهای بوده و روش کلی پژوهش هم تحلیلی مروری است.
-1 -1 پیشینه کارورزی
تاریخ کارورزی با تاریخ یادگیری تجربی و آموزش و پرورش تجربی و مشارکتی گره خورده است و به اوایل 1900 میلادی بر میگردد که در آمریکا شروع شد و تجربههای آموزشی مبتنی بر کار را دربر میگرفت؛ برنامههایی مانند: از مدرسه تا کار، در جستوجوی کار، آکادمی شغلها و سایر برنامههای یادگیری ضمن خدمت. در اروپا نیز کارآموزی داوطلبانه برای نوجوانان در اوایل قرن نوزدهم شروع و از عنصرهای اصلی سیستمهای آموزش در اروپا شد.
برنامههای دیگری نیز در حوزه آموزش و پرورش تجربی رایج بوده است و مقایسهی کارورزی با آنها از لحاظ نظری و کاربردی، میتواند در نشاندادن وجوه اشتراک و افتراق برنامه کارورزی با برنامههای پیشین، مفید باشد. یکی از این برنامهها کارآموزی است که دوره یادگیری مهارتی محسوب میشود که در آن دانشجو برای مدتی با توافقنامه قانونی کار میکند. از این گونه فرصتهای یادگیری میتوان به برنامه «coop» اشاره کرد که دوره کوتاهی از آموزش مشارکتی است و فرد بهطور تجربی کار را یاد میگیرد و گواهینامه دانشگاهی میگیرد. برنامه دیگر «job shadowing» است که دانشجو یک روز یا زمان خاصی از یک مربی میخواهد کار او را مشاهده کرده و درباره میزان موفقیت و حرفه موردنظر، بپرسد.
«Extern- sh» نیز مدلی کوچکتر و محدودتر از کارورزی است که در آن دانشجو فعالانه درگیر شده و در یک فرصت یادگیری کاربردی، عملی و تجربهمحور، در زمینه مورد علاقه خود مشارکت میکند.
«practica/practicum» نیز شامل تجربه عملی و شخصی بیرون از کلاس درس است؛ اما به اندازه کارورزی یک پروژه خاص نیست. کارورزی نوعی یادگیری تجربی نظارتشده است که در آن دانشجویان دانش پیشین خود را برای بالابردن مهارت-هایشان در یک محیط حرفهای بهکار میگیرند. از اینرو، تفاوت اصلی کارورزی با برنامههای مذکور در عنصرهای نظارت و بهکارگیری دانش پیشین است؛ به عبارتی دیگر نظریه و عمل با نظارت استاد راهنما گره میخورد. در برنامههای دیگر هم، یادگیری مشارکتی، مهارتی و تجربی وجود دارد؛ اما دانش دانشگاهی و نظارت، دیده نمیشود.
-2 تأمل فلسفی در کارورزی
شغل معلمی به منزله فعالیتی حرفهای، نیازمند فلسفهای برای پیوند میان نظریه و عمل است؛ در حالیکه در طول تاریخ تربیت، نظامهای تربیتی از شکاف میان نظریه و عمل رنج بردهاند. اینباور در کنشگران عمل تربیت ایجاد شده است که انگاره-های نظری در عرصه عمل کاربرد ناپذیرند؛ البته این مسأله در حوزه تربیتمعلم، ماهیت متفاوتی پیدا میکند. اینکه معلمان آینده با کدام نوع شایستگی و یا چه نسبتی میان شایستگی نظری و عملی پا به عرصه واقعی تربیت خواهندگذشت؛ از اینرو دانشگاه فرهنگیان برای تدارک فرصتهای توسعه حرفهای کارآمد برای دانشجو- معلمان، باید جهتگیری خود نسبت به امر مهم تربیت-معلم را بهنحوی آشکار میساخت تا بر گسست میان نظریه و عمل چیره شود.
در واقع، دانشگاه فرهنگیان با آگاهی از ماهیت دشوار این مسأله فلسفی، با طراحی برنامه جدید کارورزی و افزایش سهم این برنامه در تربیتمعلم، رویکرد خود برای پاسخگویی به این چالش را آشکار ساخته است. روشن است که طراحان و برنامهریزان تربیتمعلم، برای پاسخ به این پرسش بنیادی، به فلسفه عملی روی آوردهاند؛ فلسفهای که ناظر به توانایی داوری خردمندانه در مورد دستیابی به خیر عملی، در موقعیت خاص است.
با اینحال، پرسش این است که در چه شرایطی برنامه کارورزی میتواند در جهت بارورکردن تأمل در عمل - reflection -in- action - تعلیم و تربیت نقش ایفا کند؟ اگرچه این شرایط به عاملهای متعددی بستگی دارد، بهنظر میرسد کارورزی زمانی میتواند به بارورکردن تأمل در عمل کمک کند که با همراهی و مراقبت مدرسان و معلمان راهنما، دانشجویان بتوانند پیشفرضهای اقدامهای خود را بهوضوح بازشناسی کرده و آگاهانه درباره حدود و سوگیری آنها تأمل کند.
لازمه این امر، پیوست عمیقتر دانشگاه با مدرسه است. پیوندی که هم از حضور مربیان و معلمان در دانشگاه و هم از حضور دانشگاهیان در مدرسه حمایت میکند. در چنین ارتباطی حضور مدرسان کارورزی در مدرسه ماهیت متفاوتی خواهد داشت. مدرسه باید احساس کند که از بودن در این پیوند، زمینه توسعه حرفهای معلمان و مربیان نیز فراهم میشود و آنها نیز در سفر یادگیری دانشجویان، سهیم خواهند شد. همچنین با تغییر کیفیت حضور مدرسان در مدرسه، امکان دانشوری گستردهای فراهم میشود. مدرسان با بهرهگیری از فرصت بودن در مدرسه و آگاهی از بستر واقعی تعلیم و تربیت مدرسهای، امکان پژوهش و فهم عمیق مسألههای تربیت را بهدست خواهند آورد. در اینصورت، آگاهی تأملی هدفی برای همه کنشگران کارورزی خواهد بود.
-3 اهمیت کارورزی
در کل هیچ جانشینی برای تجربه عملی وجود ندارد. کارورزی ابزاری برای تبدیل تئوری به عمل و همچنین تلاشی برای ایجاد پیوندهایی بین محیط عملی و مرکزهای آموزشی است. برای انجام کنکاش شغلی نیز کارورزی از بقیه گزینهها مناسبتر است. روشن است که هرگز نمیتوان با مطالعه یا گفتوگو با افراد آگاه به اطلاعات کافی و مورد نیاز معلمی دست یافت. کارورزی تجربهای دست اول و عملی است که به فرد اجازه میدهد بهترین نتیجهگیریها را درباره معلمی انجام دهد. کارآمدشدن دانشجو- معلمان، چیزی فراتر از آموختههای نظریکلاس درس را میطلبد. در ضمن کارورزی ممکن است به کارورز، مهارتهایی بیاموزد که ممکن است دارای آنها نباشد؛ مهارتهایی مانند: برقراری ارتباط، تعهدکاری، وقت شناسی و...
