بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش، شناسایی جایگاه آموزش و توسعه مهارتهاي پژوهشی دانشجویان در برنامههاي درسی رسمی دانشگاه فرهنگیان است. روش پژوهش حاضر، به لحاظ شیوه جمعآوري دادهها از نوع پژوهش هاي توصیفی است. و به لحاظ روش انجام، نوعی تحلیل محتوا به شمار میآید. اطلاعات موردنیاز براي پاسخگویی به پرسشها از طریق اسناد و مدارك کتابخانهاي و جستجو در شبکه جهانی اینترنت و سایت دانشگاه موردمطالعه و وزارت علوم، تحقیقات و فنآوري، گردآوريشده است. جامعه پژوهش شامل برنامه درسی دوره کارشناسی پیوسته دانشگاه فرهنگیان میباشد که توسط وزارت علوم، تحقیقات و فنآوري به تصویب رسیدهاند.
انتخاب نمونه در این پژوهش بر اساس نمونههاي هدفمند و همچنین سهلالوصول یا در دسترس انجامشده است. از دانشگاه فرهنگیان برنامه درسی دوره کارشناسی پیوسته رشته علوم تربیتی گرایش آموزش ابتدایی - نسخه بازنگري شده مورخ - 93/11/7، به دلیل آنکه در حال حاضر تنها برنامه مصوب دانشگاه فرهنگیان است که سرفصل آن توسط وزارت علوم، تحقیقات و فنآوري به تصویب رسیده و در سایت دفتر آموزش عالی وزارتخانه مذکور بارگذاري شده است. نمونه انتخابشده میباشد. مهمترین نتایج بهدستآمده نشان دادهشده است که پژوهش و مهارتهاي وابسته به آن جایگاه مهمی در دانشگاه فرهنگیان داشته و میتوان مفاهیم مربوط به آن را به دو صورت: واحد مستقل درسی 9 - درس به ارزش 13 واحد درسی - و تلفیقی در سایر دروس 19 - درس به ارزش 38 واحد درسی - در برنامه درسی رسمی دانشگاه نشان داد.
واژه هاي کلیدي: پژوهش، مهارتهاي پژوهشی، برنامه درسی رسمی، دانشگاه فرهنگیان.
مقدمه
یکی از عوامل اساسی پیشرفت در کشورهاي توسعهیافته توجه خاص به امر پژوهش است. پژوهش و تحقیق علمی از یکسو خصوصیات منحصربهفردي دارد و از سوي دیگر میتواند آثار و نتایج علمی ویژهاي در برداشته باشد، زیرا پژوهش درواقع سلسله تلاشهاي قاعدهمند، هدفدار و علمی است که میتواند به عقلانی کردن و درنتیجه کارآمد ساختن عناصر مختلف علم و معرفت بینجامد - شکوهی،1375؛ورما٢،1981 و تاکمن٣، - 1972 همچنین بازده حاصل از تکامل آن میتواند در پیشبرد امور اجرایی و توسعه زمینههاي مختلف - سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادي - به کارگرفته شود. اصولاً تحقیق به دلیل بافت مستدلی که دارد میتواند به ارائه تبیینی شفاف از یک موضوع یا توضیحی دقیق و گاهی توصیفی منظم از کارکرد سازمانها و نظامهاي مختلف بینجامد.
همه سازمانها در جامعه براي توسعه و رشد خود نیاز به پژوهش و تحقیق دارند، زیرا زیربناي تصمیمگیريهاي درست و بجا در سازمانها, پژوهشهاي کاربردي است. در غیر این صورت سازمان اگر به عقب برنگردد، حداقل درجاي خود درجاخواهد زد و از نوآوري دور خواهد ماند. علاوه بر این یکی از راههاي جلوگیري از زوال و فرسودگی سازمانی، توسعه پژوهش تحقیق در سازمان است. در هر سازمانی یک مؤسسه تحقیقاتی، پشتیبان و ضامن ادامه فعالیتهاي سازمان و تحقق اهداف آن است - تصدیقی و تصدیقی،. - 1387نظام آموزش عالی به عنوان یک نظام پویا، هوشمند و هدفمند دراینباره نقش عمدهاي چون تربیت نیروي انسانی موردنیاز جامعه، ترویج و ارتقاي دانش و گسترش تحقیق و تتبع و زمینه سازي براي توسعه کشور دارد و تحقق این اهداف، وسواس علمی پژوهشی خاصی را طلب می کند.
اما، اگر با نظري اجمالی و کلی به متون رسمی موجود که در باب آموزش عالی نگاشته شده است بنگریم و بیندیشیم، براي آموزش عالی اهداف عمدهاي چون آموزش و انتقال فرهنگ و یافتهها به جوانان طالبان آن، پژوهش و اکتشاف دانش نو و برقراري ارتباط بین دانش مورد انتقال و تحقیق قابلتشخیص است - نادري و سیف نراقی، 1389، ص. - 5 در این بین اما نقش دانشگاه فرهنگیان بیش از پیش خطیرتر و پررنگتر است.آنچه تحت عنوان توسعه زمینه پژوهشگري، تقویت روحیه پژوهشی و گسترش دانش، بینش و مهارتهاي منابع انسانی و افزایش توانمنديهاي حرفهاي به شکل فردي و گروهی میان معلمان و تبادل تجارب و دستاوردها در سطح محلی و ملی و ایجاد فرصتهاي بازآموزي مستمر علمی و تحقیقاتی و مطالعاتی در ذیل عناوین راهکار 11-7 سند تحول بنیادین آموزشپرورش - سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، 1390،ص - 47 و اهداف دانشگاه فرهنگیان در اساسنامه دانشگاه فرهنگیان - اساسنامه دانشگاه فرهنگیان، - 1391 بیانشده، همه نقش مهم و پررنگ این دانشگاه در آموزش و تقویت مهارتهاي پژوهشی دانشجو معلمان به عنوان پرچمداران تعلیم و تربیت دانش آموزان نسل آینده را هویدا میسازد.
تغییرات عمدهاي که در برنامههاي درسی دانشگاه فرهنگیان پس از بازنگري و تصویب در دبیرخانه شوراي عالی برنامهریزي آموزشی وزارت علوم تحقیقات و فنآوري در سالهاي اخیر صورت گرفته از یکسو و همچنین شتاب روزافزون تحقیقات علمی در عصر حاضر از سوي دیگر، ضرورت طرح بحثی که به پرسش زیر پاسخ دهد، را نمایان می کند:آموزش و توسعه مهارتهاي پژوهشی دانشجویان در برنامههاي درسی دانشگاه فرهنگیان به عنوان متولی تربیت و پرورش معلمان نسل آینده چه جایگاهی دارد؟
پیشینه پژوهش
واژه تحقیق از زبان عربی گرفتهشده است و در لغت به معناي رسیدگی کردن، بررسی، بازجویی - فرهنگ قریب - ، وارسی واقعیتها - فرهنگ نفیسی - ، راست و درست کردن، به حقیقت امري رسیدگی کردن و بازجویی کردن - فرهنگ عمید و لغتنامه دهخدا - است - دلاور،. - 1389 در کتابهاي مختلف تحقیق به گونههاي متفاوتی تعریفشده است: از دیدگاه کرلینجر١ - 1973 - تحقیق عبارت است از بررسی منظم، کنترل شده، تجربی و انتقادي قضایاي فرضی درباره روابط احتمالی بین پدیدههاي طبیعی. جان دیویی٢ معتقد است که: تحقیق عبارت است از تغییر کنترل شده یک موقعیت غیرثابت یا نامعین به موقعیتی که از لحاظ ویژگیهاو روابط، کاملاً معین و ثابت است و در وضعی قرار دارد که عناصر اصلی یا اولی به صورت یک کل متحد تغییریافتهاند - شریعتمداري، . - 1393
جان بست٣ - 1390 - معتقد است که بین اصطلاح تحقیق و روشهاي علمی تفاوت وجود دارد و اشاره می کند که تحقیق داراي فرایند رسمیتر و عمیق تر در اجراي روش تحلیل علمی است. تحقیق کوشش منظمی است که به منظور پاسخگویی به یک یا چند سؤال سازمانیافته نباشد. نگاهی به تعریفهاي فوق نشان میدهد که کم و بیش همه آنها بر حقیقتیابی تأکید دارند - نادري و سیف نراقی، . - 1389نگرش جامع پژوهشگري مفهومی است که در آن ابعاد مختلف پژوهش را تحت پوشش قرار میدهد. حسینی یزدي و سبحانی نژاد - 1392 - ابعاد سهگانهاي به شرح زیر را براي آن برشمردهاند:ب» عد شناختی نگرش جامع پژوهشگري: برنامههاي درسی رشد دهنده نگرش جامع پژوهشگري باید متناسب با سطح ادراك فراگیران، اطلاعات لازم در خصوص فرایند پژوهشگري را ارائه کند. در این ارتباط بارو - 2004 - ، ماتیلا - 2007 - ، بوهسال - 2010 - ، رضایی - 1387 - معتقدند بهتر است، برنامههاي درسی بجاي ارائه مستقیم مطالب زمینه بهره گیري از تفکر نقاد و خلاق، استدلال، حل مسئله و آفرینندگی یادگیرندگان را فراهم کند.
بعد عاطفی نگرش جامع پژوهشگري: طراحی و اجراي برنامه درسی رشد دهنده نگرش جامع پژوهشگري باید چنان باشد که در یادگیرنده نسبت به موضوع موردتوجه برنامه ، عواطف مثبت ایجاد کند. آرتو - 2000 - ، کیانی - 2006 - ، ماتیلا - 2007 - ، حمیدي - 1388 - معتقدند اولین عامل مؤثر در رشد انگیزش فراگیران توجه به نیازها، خواستهها، علائق و رغبتهاي آنها خواهد بود.بعد عملکردي نگرش جامع پژوهشگري: در این بعد، برنامههاي درسی رشد دهنده نگرش پژوهشگري باید مهارتهاي عملی لازم براي فعالیت پژوهشی را رشد دهند. صاحبنظرانی چون آرتور - 2000 - ، ماتیلا - 2007 - ، کلیک - 2009 - ، دینز - 2010 - بر خلق فرصتهاي عملی به منظور ایجاد زمینههاي رشد مهارتهاي عملی پژوهشی تأکید داشتهاند.«
جایگاه پژوهش در آموزش و پرورش، بسیار فراتر از حضور صرف در تصمیمگیريهاي سطوح کلان اجرایی و اداري است. پژوهش در پیوند عمیق با آموزش و پرورش است و نمیتوان تنها براي آن، حضوري ساختاري و موردي را درنظرداشت. پژوهش به عنوان مهمترین روش آموزش، در عرصه تدریس و براي پویایی و تعمیق فرایند یاددهی - یادگیري، حضوري برجسته دارد - دي موکی و جنیفر١،. - 2008 گی٢ - 1990 - پژوهش آموزشی را کاربرد منظم و رسمی روشهاي علمی به منظور مطالعه مشکلات آموزشی میداند و هدف آن را نیز برگرفته از هدف همه علوم عبارت از توصیف، پیشبینی و کنترل پدیدههاي آموزشی ذکر میکند. به نظر او تفاوت میان تحقیقات آموزشی و سایر تحقیقات به تفاوت در ماهیت پدیدههاي موردمطالعهي آن برمیگردد. تحقیقات آموزشی با دشواريهاي بیشتري در انجام مواجه هستند. متغیرهاي شناخته و ناشناخته بسیاري محیطهاي آموزشی را در برگرفته که این موضوع اجراي پژوهش و تعمیمیافتههاي آن را در این حوزه به مراتب دشوارتر ساخته است.
کوهن و مانیون٣ - 1996 - نیز در تعریف مشابه دیگري، پژوهش آموزشی را کاربرد روشهاي علمی به منظور مطالعه مسائل تدریس و یادگیري در درون نظام رسمی معرفی می کنند که با تبیین مفهوم مرتبط با آنها صورت میگیرد. ارزش ویژهي پژوهش آموزشی در توسعهي تواناییهاي عوامل آموزشی است که با تولید و در دسترس ساختن انواع آگاهیهاي موردنیاز آنها پیرامون موضوعات آموزش و پرورش صورت میگیرد. از دیدگاه مک میلان و ویرجاین٤ پژوهش آموزشی دربرگیرنده گردآوري و تحلیل اطلاعات براي بهبود دانش و عمل آموزشی است. میرتینز٥ - 2005 - پژوهش آموزشی را یکی از راههاي متنوع براي دانستن حوزههاي تعلیم و تربیت ذکر میکند. از دیدگاه وي پژوهش آموزشی فرایندي نظامدار است که طی آن پژوهشگر براي درك، توصیف، پیشبینی یا کنترل پدیدههاي آموزشی، اطلاعات موردنیاز را گردآوري، تحلیل و تفسیر میکند.
