بخشی از مقاله
چکیده
هدف این مقاله تحلیل مفهوم گردشگري مذهبی،مفهوم سازي مرتبط با این حوزه و بیان دیدگاههاي تئوریکی مختلف در این زمینه و تشریح برخی از شواهد تجربی از مقاصد گردشگري مذهبی دنیا می باشد به طوري که در این پژوهش دیدگاههاي مختلف در خصوص تشخیص مفهوم کلی زیارت از گردشگري و زایر از گردشگر یا - پیوستار زایر – گردشگر - و الگوهها و اشکال گردشگري مذهبی را در برخی از مقاصد مذهبی دنیا مورد واکاوي قرار می دهد. در این مقاله با توجه به ماهیت موضوع به بیان واقعیتها پرداخته شده است و به تفسیر حقیقت و یا درستی یا نادرستی آن پدیده نمی پردازد
روش تحقیق اسنادي می باشد به گونه اي که داده و اطلا عات از متون مختلف از طریق روش کتابخانه اي جمع آوري شده و مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که مفهوم گردشگري مذهبی داراي بار معنایی روشن ودقیق نمی باشد و سبب برداشت متفاوت از این مفهوم در بین صاحبنظران شده است به طوري که در مورد مفاهیم گردشگر و زایر و یا زیارت و گردشگري به عنوان مولفه هاي گردشگري مذهبی، دیدگاههاي متفاوتی مطرح شده است دیدگاهی که ، براساس معیار رفتارشناسی و نوع فعالیت، مسافر زایر را گرشگر در نظر نمی گیرد
در این دیدگاه زایر، گردشگر مذهبی محسوب نمی شود بلکه مسافر مذهبی در نظر گرفته می شود. و در دیدگاهی دیگر زیارت در زیر مجموعه گردشگري مطرح شده است و و مسافرت زیارتی به عنوان شکلی از گردشگري مذهبی می باشد در این دیدگاه همه مسافران زایر، گردشگر مذهبی تلقی می شوند ولی همه گردشگران مذهبی مسافر زایر محسوب نمی شوند
براین اساس می توان اشکال دیگري از گردشگري مذهبی را که در آن شاخص انگیزه مذهبی فاقد نقش است متصور شد در این رابطه .بررسی شواهد تجربی برخی از مقصدهاي مذهبی دنیا موید این مساله است. از سوي دیگر در میان ادیان و مذاهب در جوامع مختلف نیز در این خصوص تفاوتهایی نیز وجود دارد، به گونه اي که در برخی جوامع اسلامی از بیشتر سفرهاي زیارتی به نام زیارت یاد می شود اما در دتیاي غرب با نام گردشگري مذهبی خوانده می شود.
مقدمه
از مدت هاي طولانی، مذهب به عنوان نیرو و انگیزه مهم و موثر در جهت حرکت مردم به مکان هاي مذهبی و مقدس در قسمت هاي مختلف جهان بوده است - ماتیسون و وال1، 1992، 153 و هندرسون2010 1، - 2 به طوري که سفر به مکان هاي مقدس را می توان یکی از قدیمی ترین و دیرینه ترین شکل مسافرت دانست
باستانشناسان و مردم شناسان شواهد تاریخی روشنی از دوره هاي قبل از تاریخ در بین جامعه قبیله اي آسیا، اروپا و امریکا یافته ا ند که نشان میدهد سنگها و نقاشی هاي داخل غار در آن دوره، همان نقش کلیساي امروزي را ایفا می کردند و آنها به عنوان مراکز مذهبی، معتقدان را از دور و نزدیک جذب می کردند
در تمدن هاي باستانی آشوري و بابل، مسافرت مذهبی یکی از مولفه هاي کلیدي زندگی بوده است - همان منبع ، - 54 به طوري که بابلیان قدیم براي زیارت شهرهاي مذهبی، رنج هاي فراوانی را متحمل می گشته اند
پژوهش هاي انجام شده در یونان باستان نیر نشان می دهد که بیشتر سیر و سفرها ماهیت مذهبی داشته و یونانیان در گروههاي بزرگ به زیارت اماکن مذهبی می شتافته اند و زیارت در بین مصریان قدیم رایج بوده است و و در ایران قدیم نیز پرستشگاهها و نیایشگاههاي گوناگونی وجود داشته که ایرانیان باستان را به سمت و سوي خود می کشانید - همان منبع - . بدین ترتیب مسافرت مذهبی پدیده اي نوو امروزي محسوب نمی شود بلکه آن از مدت هاي بسیار طولانی به عنوان انگیزه اي اصلی و مهم براي انجام سفر بوده است و به عنوان قدیمی ترین شکل مسافرت غیر اقتصادي محسوب می شود.
در دهه هاي اخیر نیز هر ساله میلیون ها نفراز مردم به مقصد هاي زیارتی مهم دنیا مسافرت می کنند.تقریباٌ در همه قسمتهاي جهان، در طی نیمه دوم قرن بیستم ، ،مسافرت زیارتی بیش از حد افزایش یافته است و تعداد ان در یک دوره 50 ساله،20 برابر افزایش داشته است برآوردها نشان می دهد که 26 درصد از جریانات گردشگري، مربوط به گردشگري مذهبی می باشد
یا پیش بینی جاکووسکی حاکی از آن است که هر ساله 240 میلیون نفر به مکان هاي زیارتی سفر می کنند و اکثریت آنها مسلمان، هندویسم و مسیحی می باشند. .در دهه هاي اخیر مسافرت هاي مذهبی و معنوي بسیار گسترده و رایج شده است. و به طور قابل ملاحظه اي در هر دو شکل مطلق و نسبی رشد داشته است. و با توجه به افزایش مداوم آن، در بخش بازار گردشگري به نظر می رسد رشد گردشگري مذهبی در آینده نیز تداوم داشته باشد. این رشد و افزایش گردشگري با انگیزه مدهبی با رشد گردشگري بین المللی در دوره مدرن نیز همزمان شده است .بدین ترتیب گردشگري مذهبی یکی از قدیمی ترین شاخه هاي گردشگري و به عنوان بزرگترین بخش بازار گردشگري محسوب می شود.
علی رعم تاریخچه دیرینه مسافرت هاي مذهبی و زیارت ، مطا لعات در زمینه مذهب و گردشگري و گردشگري مذهبی همزمان با مطالعات گردشگري مربوط به چند دهه گذشته می باشد این مطا لعات راجع به قلمرو مفهومی ، انواع آن، انگیزه ها، اثرات و پیامدهاي آن بر جوا مع میزبان و مهمان ، استفاده از مکان هاي مقدس به عنوان جاذبه و در نهایت الگوهاي گردشگري مدهبی در کشور هاي مختلف بوده است
علی رغ این مطالعات انجام شده، اولسون و تایموتی اعتقاد دارند که بررسی ها در خصوص مذهب و گردشگري و یا گردشگري مذهبی هنوز پراکنده و فاقد انسجام است و تعداد مطالعات انجام شده در زمینه گردشگري مذهبی با ایده پردازي ها و با رویکردهاي سیستمی و ترکیبی اندك است
با توجه با اینکه ، تعداد مطالعات دراین زمینه ، در کشورمان بسیار کم و متاخر و از سوي دیگر با ابهام در قلمرو مفهومی و مفهوم سازي هاي مرتبط با آن روبرو است لذا این پژوهش با بررسی متون خارجی و داخلی مربوطه ، سعی در روشن سازي قلمرو مفهومی گردشگري مذهبی و مفهوم سازي هاي مرتبط با آن می پردازد در ضمن برخی از الگوها و شواهد گردشگري مذهبی در جهت درك بهتر هاهیت این پدیده و ابعاد آن، مورد تبیین قرار گرفت.
دیدگاهها و نظریات درخصوص گردشگري مذهبی و مفاهیم مرتبط
به منظور تبیین مرز مفهومی گردشگري مذهبی، ابتدا تصویر روشنی از مفهوم زیارت که از مفاهیم مرتبط با گردشگري مذهبی و یکی از ارکان اصلی حوزه مذهب و گردشگري می باشد ارایه می گردد مفهوم زیارت که پیوند دهنده اصلی بین دو مفهوم گردشگري و مذهب می باشد در واقع سفري با انگیزه ي مذهبی است و در اکثر مذاهب اصلی دنیا وجود دارد و زایر فردي است که به مکان هاي مقدس مانند زیارتگاهها و مراکز مذهبی خودشان مسافرت می کنند
با توسعه فزاینده فعالیتهاي گردشگري، برخی از محققان حوزه کلیسا به این نتیحه رسیدند که تفاوت بین این دو شکل مسافرت یعنی زیارت و گردشگري باید روشن گردد در این رابطه برخی از محققان و صاحبنظران در حوزه گردشگري مذهبی به دو مفهوم زائر و گردشگر با رویکرد مختلف پرداخته اند. و تلاش کردند تا مشخص کنند که دو مفهوم زیارت و گردشگري تا چه حد و چگونه با هم تفاوت دارند
دیدگاهی کهعمدتاٌ براساس معیارهاي رفتارشناسی و ماهیت فعالیتی آنها؛ بین زایر و گردشگر ، تفاوت قائل است این دیدگاه را کهعمدتاٌ سازمان هاي دینی مطرح کرده اند این است که مسافران زائر شباهت زیادي با گردشگران ندارند براساس این دیدگاه، هنگامی که گردشگر با مسافرت از تحمیل فشار زندگی روزانه آزاد می شود تلاش می کند تا خودش را به لحاظ جسمی و روحی بازسازي کند اما زایر با مسافرت زیارتی خودش قصد دارد به خدا نزدیک می شود
