بخشی از مقاله
چکیده
از جمله نیازهاي حقیقی و مسلم در زمینههاي دینی و فرهنگی که به مثابه یک قانون الهی محسوب میگردد و خود سلاحی کارآمد در حفاظت از معنویت و دینداري افراد جامعه اسلامی به شمار میآید، حجاب و عفاف است. این موضوع از جمله مسائلی است که وقتی در عرصه اجتماع مطرح میگردد، به مسئلهاي فرهنگی تبدیل میشود و شریانی فرهنگی است که اصلیترین نقش را در ایجاد و تحکیم پیوندها و روابط اجتماعی ایفا میکند.
بدین جهت ارائه و بررسی مهندسی فرهنگی حجاب و عفاف در جامعه اسلامی ضرورت دارد و توجه به آن به منظور نمایان ساختن هویتخواهی اصیل مسلمانان و نیز جلوگیري از شیوع کم عفتی در جامعه اسلامی و نقش برجسته حجاب و عفاف در ترویج و مراعات هنجارهاي الهی و متجلی شدن آنها در زندگی انسانی و نیز افزایش کارایی اجتماعی و شکوفائی استعدادهاي طبیعی انسانها امري اجتنابناپذیر تلقی میگردد.
مهمترین رویکردهاي قابل طرح و مورد بحث و بررسی در مهندسی فرهنگی حجاب و عفاف به جهت اجراي سیاستها و برنامههاي صحیح عملی این مسئله در جامعه اسلامی عبارت است از: »تقسیمبندي فعالیتهاي مطالعاتی درباره حجاب و عفاف، راهکارهاي عملی تقویت حجاب و عفاف و مسئولیتهاي هدفمند دولت اسلامی در عرصه حجاب و عفاف.«
مقدمه
گوهر اسلام، سعادت و نجات آدمی است و باورهاي دینی، احکام اخلاقی و فقهی در راستاي این غایت مهم نازل شدهاند. این آموزهها از خالق حکیمی تجلی مییابد که به نیازهاي روحی و جسمی، مادي و معنوي، فردي و اجتماعی بشریت کاملاً آگاه است. احکام الهی مربوط به پوشش زنان در قالب حجاب و عفاف نیز با این فلسفه و حکمت مدبرانه صادر گردیده است.
زن با عنصر حجاب و عفاف اسلامی، نهتنها به تهذیب، تزکیه نفس و ملکات نفسانی پرداخته و قرب الهی را براي خویشتن فراهم میسازد، بلکه باعث گسترش روزافزون امنیت معنوي و اجتماعی و ایجاد زمینهاي جهت رشد دینی و فرهنگی مردان میگردد.
همچنین اهمیت توجه به مقوله حجاب و عفاف و بررسی فواید و راهکارهاي چگونگی گسترش آن و نیز برخورد جدي با بیحجابی و بدحجابی از آن جهت است که جامعه اسلامی نباید در برابر ارزشهاي خود، نقش جامعهاي فرومانده، ضعیف و عقبافتاده را بر دوش کشد. اگر بپذیریم فرهنگ اسلامی از سرچشمهاي واحد جاري شده است و فرازهایی هماهنگ، تار و پودي پیوسته و شاکلهاي به هم تنیده و هدفمند دارد، باید قبول کنیم به محض رو به ضعف گذاردن یکی از ارزشها در جامعه اسلامی یا به تعطیلی گراییدن آن، از حضور و نقش دیگر ارزشها کاسته میشود. بر این اساس، با طرح و ارائه مهندسی فرهنگی حجاب و عفاف در جامعه اسلامی میتوان به ترویج حقیقی آن در جامعه اسلامی کمک کرد و همگام با نسل پیشتاخته انقلاب حرکت نمود؛ زیرا آنان فکر خویش را سامان دادهاند تا انسانها بیشتر و بهتر بهداشت و سلامت معنوي محیط اجتماعی را تأمین کنند که از موفقیت فراگیرتري در توسعه انسانی با همه ابعاد معنوي و مادي آن برخوردار شوند و زمینه ایجاد یک حیات طیبه با الگوي اسلامی را بیشتر فراهم آورند.
مهمترین سؤالات بنیادي در این مقاله عبارت است از:
-1 منظور از مهندسی فرهنگی حجاب و عفاف چیست؟
-2 رویکردهاي مطرح و قابل بررسی در مهندسی فرهنگی حجاب و عفاف چیست؟ و برخوردار از چه محورها و مباحث تحلیلی است؟
روش تحقیق در این مقاله از نظر اهداف کاربردي و از لحاظ شیوه جمعآوري اطلاعات، توصیفی تحلیلی است. لذا با مطالعه کتابخانهاي به جمعآوري و تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداختهایم و به نتایج مطلوبی دست یافتهایم.
حجاب
لغت حجاب واژهاي عربی و از ریشه »ح ج ب« است با معانی متعدد؛ از جمله:
1. مانع، پرده، حاجز و حایل
2. پوشش، وسیله پوشش، و نامی است براي آنچه بدان خود را میپوشانند
3. ستر، رويبند، برقع، چادر و نقابی که زنان چهره خود را بدان بپوشانند.
4. برخی نیز اظهار نمودهاند شاید پوشش زن را به اعتبار پشت پرده واقع شدن حجاب نامیدهاند. اما بهطور مسلم، امروزه به ویژه در معناي مصطلح، فقط به معناي پوشش مخصوص زنان بهکار میرود. ازاینرو، در سخنان فقها، مفسران متأخر و نویسندگان معاصر، بهجاي واژه ستر یا پوشش زنان از واژه حجاب استفاده میشود
5. به معناي شرعی، داراي دو بعد ایجابی و سلبی است. بعد ایجابی آن وجوب پوشش بدن و بعد سلبیاش، حرام بودن خودنمایی به نامحرم است و این دو حتماً باید باهم و در کنار یکدیگر باشند تا حجاب اسلامی محقق شود. گاهی مشاهده میشود که بسیاري از زنان در عین پوشیده بودن بدن، زیباییهایشان آشکار است، گویی که اصلاً لباس نپوشیدهاند و این دور از روح حجاب است
6. اگر به مفهوم عام هرنوع پوشش و مانع از وصول به گناه را حجاب بنامیم، میتواند اقسام و انواع متفاوتی داشته باشد. یک نوع آن، حجاب ذهنی، فکري و روحی است.
7. فقها در بیان مفهوم حجاب بیشتر واژه ستر را به کار بردهاند و احکام آن را در ذیل مباحث دیگر عنوان کرده و باب مستقلی بدان اختصاص ندادهاند. مثلاً بعضی در»کتاب الصلاه« و در بحث از این مسئله که هنگام نماز پوشش باید چگونه باشد، فصلی با عنوان »فی الستر و الساتر« گشوده و در آن ضمن بحث از نحوه پوشش حین صلاه، از پوشش زن نزد نامحرم هم سخن گفتهاند و بعضی دیگر در احکام نکاح و ذیل عنوان »احکام نگاه کردن« حدود پوشش زنان را مطرح کردهاند
نتیجه بحث آنکه، حجاب در فقه به معناي پوشش خاص زنان است که همه بدن را به جز صورت و دو دست از نامحرمان بپوشاند که حکم آن در شرع مقدس اسلام »وجوب« است. امروزه نزد عامه مردم آن معنایی از حجاب که بیش از همه به ذهن میآید و مورد استعمال است همین معناي فقهی حجاب میباشد. اما در کتب فقها بیشتر از واژه » ستر«تفادهاس شده و از این نظر واژه حجاب از الفاظی است که استعمال آن نسبتاً جدید است. در واقع دقیقاً معلوم نیست که واژه حجاب چرا و چه زمانی در معناي پوشش زن بهکار گرفته شده است.
8. از آنجا که لباس و پوشش، حداقل پاسخگوي سه نیاز آدمی است؛ اول اینکه او را از سرما و گرما حفظ میکند و در درجه دوم جهت حفظ شرم و عفت مورد نیاز و بالاخره در درجه سوم او را آراسته، زیبا و باوقار میسازد، پرواضح است که مصداق اتم و اکمل آن را میتوان در حجاب و پوشش اسلامی جستجو کرد - حداد عادل، 1372، . - 7
9. در زبان انگلیسی نیز، حجاب ریشه و مصدر واژه «Dress» است که به معناي لباس و نوعی پوشش آمده است. همچنین کلمه «Directus» نیز به معناي مستقیم نمودن و مرتب و منظم کردن، آراستن و زینت دادن میباشد
10. راغب اصفهانی، حجب و حجاب را به معنی از وصول دانسته و کاربردهاي مختلف آن را در قرآن توضیح داده است. قابل ذکر است که در قرآن به غیر از حجاب، واژههاي مترادف آن یعنی »غطاء« و»غشاوه« نیز بهکار رفته اند
عفاف: از ریشه »ع ف ف - «عف - به معنی مناعت و خود نگهداري است ودر اصطلاح حالتی نفسانی است که از غلبه شهوت باز دارد .امام علی - - میفرماید:و العفاف» زینَه الفقر: تملک نفس و مناعت زینت فقر است
ابن منظور واژه عفاف را چنین معنا کرده است: »خود نگهداري از غیر حلال، کارهاي حرام و طمعهاي پست است که در این صورت، عفتپیشگی به معناي خودنگهداري است
مهندسی فرهنگی: تعبیري است پدید آمده از یک ترکیب وصفی - صفت و موصوفی - که به معناي تدبیر کردن و سامان بخشیدن، جهت دادن و اندازهکردن امور و شئون از نوع فرهنگی، با معیارهاي فرهنگی و از زاویه فرهنگ میباشد
مهندسی فرهنگی، همان مهندسی ارزشهاست که به مطالعه و تعیین نظام ارزشی مطلوب و طراحی، تدوین و توسعه آنها از طریق نوع نگرش و جهانبینی خاص آن جامعه، اطلاق میگردد
مهندسی فرهنگی حجاب و عفاف
منظور از مهندسی فرهنگی حجاب و عفاف در جامعه اسلامی، تجهیز و برخورداري جامعه از دانش و آداب صحیح عمل به این حقیقت دینی تحت یک قانون اجتماعی، فرهنگی و انسانی و مبتنی بر نظام ارزشی مطوب است که شامل تقسیمبندي فعالیتهاي مطالعاتی درباره حجاب، راهکارهاي عملی تقویت حجاب و عفاف و مسئولیتهاي هدفمند دولت اسلامی در زمینه حجاب و عفاف بانوان میباشد و به عنوان مؤلفهاي است که همه ما را در نقطه انتخابی تاریخی قرار میدهد؛ یا دست شستن از بخشی از فرهنگ ارزشی و هویت اصیل خویش یا پاسداري ازآن با تمسک به ابعاد هنجاري و فرهنگی حجاب اسلامی و حرکت در مسیر آرمانهاي انقلابی
شایان ذکر این که ارائه مهندسی فرهنگی حجاب و عفاف و عملی نمودن ابعاد آن در جامعه اسلامی مبتنی بر توجه به اصل »حجاب یک قانون الهی و احیاگر ارزشهاي متعالی« میباشد؛ زیرا تنها قوانین الهی که با احاطه کامل بر ابعاد وجودي انسان و ارزیابی همهجانبه و همسو با سیر تکامل هستی وضع میگردد، خواهند توانست سعادت انسان را تأمین نمایند
