بخشی از مقاله
چکیده
لزوم پوشیدگی زن در برابر مرد بیگانه، یکی از مهم ترین مسائل اسلامی است. رعایت حجاب و عفاف از مبانی و اصول مهم دینی و فرهنگی براي حفظ حریم و جایگاه خانواده و ایجاد خانواده اي مستحکم؛ و در مقابل، عدم پایبندي به حجاب و عفاف، سبب فروپاشی کانون خانواده میشود. مقاله حاضر مدعی آن است که نگاه امروز مبنی بر اینکه خانواده با انتخاب شدن زن توسط مرد تشکیل میشود، یک نگاه انحرافی و اشتباه است و در نگاه صحیح، تشکیل خانواده با انتخابگري زن آغاز میشود. از آنجا که این ادعا براي جامعه امروز خیلی غریب است، در بخش مبانی به اثبات آن میپردازد و سپس به رابطه کنشگري و انتخابگري زن و موضوع حجاب میپردازد. روش گردآوري اطلاعات، کتابخانهاي و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات، تحلیل محتواست.
باید توجه داشت که دوگانه »انتخاب گري- انتخاب شوندگی« دوقطبی مهمی در بحث خانواده و حتی موضوع زن می باشد. مقاله حاضر مدعی آن است که نگاه امروز مبنی بر اینکه خانواده با انتخاب شدن زن توسط مرد تشکیل می شود، یک نگاه انحرافی و اشتباه است و در نگاه صحیح، تشکیل خانواده با انتخابگري زن آغاز میشود. انتخابگري و کنشگري زن سبب حفظ حریم او در جامعه و همچنین عدم نگاه کالایی به وي می شود که در نتیجه، منجر به ارتقاي حجاب در سطح جامعه خواهد شد.
مقدمه
حجاب در لغت به معناي مانع، پرده و پوشش آمده است. شهید مطهري در مورد معناي حجاب چنین پاسخ داده است: کلمه حجاب، هم به معنی پوشیدن است و هم به معنی پرده و حاجب، ولی بیشتر به معنی پرده به کار می رود - مطهري، . - 1388 در قرآن مجید بیش از ده آیه به مسئله حجاب و حرمت نگاه به نامحرم پرداخته است. یکی از مهمترین دستاوردهاي آزادي زن در انتخابگري، حجاب است؛ چراکه حجاب این امکان را به زن میدهد که انتخاب کند و انتخاب نشود. قرآن میفرماید حجاب باعث می شود که زنان مؤمن شناخته شوند و مورد آزار و اذیت قرار نگیرند.
کنشگري منفعل زن در ازدواج، آسیبهاي بسیاري را به زن و خانواده تحمیل میکند و سبب ناهنجاريهاي اجتماعی، بالا رفتن سن ازدواج و حتی آمار بالاي طلاق در جامعه می شود؛ به همین دلیل زنان براي انتخاب شدن توسط مردان مجبورند تا خود را در معرض نگاه ایشان قرار دهند. زنان براي انتخاب شدن، مجبور به دیده شدن توسط تعداد کثیري از مردان میشوند که این مهم، باعث خدشهدار شدن جایگاه و حریم زنان در جامعه میشود.
اما اگر انتخاب توسط زن صورت پذیرد و خود را ملزم به حفظ حجاب در مقابل مردان بیگانه بداند، موجب حفظ حریم خصوصی و زناشویی میشود که سبب امنیت وي در جامعه و ارتقاي حجاب و عفاف در سطح جامعه خواهد شد. در این مقاله اثبات خواهد شد که با توجه به مبانی اسلامی و مبانی موجود علمی، انتخاب گري زن باعث حفظ حریم و عزت زن در جامعه و ارتقاي وضعیت عفاف و حجاب در جامعه اسلامی میشود.
ضرورت و اهمیت بحث
نخست: اهمیت تشکیل خانواده در اسلام تا حدي است که پیامبر اعظم - - فرموده اند: »هیچ بنایی در اسلام نزد خداوند عزوجل محبوبتر از ازدواج نیست« - حرعاملی، 1409 ق - . و بنا بر روایات، بسیاري از مسائل فردي و اجتماعی با تشکیل خانواده حل میشود. ترویج زندگیهاي بیخانواده - زندگیهاي مجردي، ازدواج سفید و ... - نیز ازجمله معضلات جامعه امروزي است. به نظر میرسد که باید بازتعریفی در امر ازدواج اسلامی ارائه کرد و موانعی که نمیگذارند این سبک زندگی مطلوب گسترش یابد را از بین برد. پیشنهاد پژوهش حاضر فعال کردن زنان در تشکیل خانواده است.
دوم: طبق اصل دهم قانون اساسی جمهوري اسلامی ایران »ازآنجا که خانواده، واحد بنیادي جامعه اسلامی است، همه قوانین و مقررات و برنامهریزي هاي مربوط باید در جهت آسان کردن تشکیل خانواده، پاسداري از قداست آن و استواري روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی باشد.« با مقایسه روند تشکیل خانواده در سیر تاریخ انقلاب اسلامی، به نظر میرسد که وضعیت تشکیل خانواده بدتر و فروپاشی آن قويتر است؛ لذا حکومت جمهوري اسلامی ایران موظف است این نمودار را برعکس کرده و تشکیل خانواده را بهبود بخشد.
سوم: طبق »نظریه انتخاب« گلاسر، انسان موجودي فعال است که تنها میتواند رفتار خود را کنترل کند و با این کنترل، روابط خود با دیگران را بسازد. او هر رفتار را ثمره انتخاب فرد در تأمین و ارضاي نیازهاي خود می داند. لذا ضروري است که بر موضوع »انتخابگري« تمرکز ویژه کنیم.
چهارم: معارف دینی و فرهنگی ما تأکید میکند که خانواده را زن حفظ میکند و محور عاطفی خانه زن است. اما وقتی در ساختارهاي اجتماعی وارد میشویم میبینیم که این در حد یک شعار است و نابرابري جنسیتی در تشکیل خانواده باعث می شود که مرد خود را با انتخاب آزاد و وسیع مواجه ببیند و زن خود را محدود به یک یا چند خواستگار کند. نتیجه آن می شود که در صورت نرسیدن به خواستگار مطلوب، زن خود را بین دوگانه تجرد یا ازدواج نامطلوب ببیند و مجبور به زندگیاي شود که نقشی در ایجاد آن نداشته است. این مسئله موجب سرخوردگی زن و بهتبع آن، خانواده و جامعه میشود.
پنجم: روند رو به اضمحلال خانواده در جامعه امروز دغدغه هر کسی است که نگران آینده اجتماع است؛ چراکه به دلایل عقلی و عرفی، همه می دانند که قوام جامعه به قدرت خانواده بستگی دارد و هر چه خانواده قويتر باشد، سرمایه اجتماعی آن جامعه بیشتر است. روند منفی خانواده نیز امر پوشیده اي نیست و با اندك شواهدي میتوان به آن حکم کرد.
ششم: مسائلی که در حوزه »زن، خانواده و جامعه« وجود دارد، متأثر از نگاه »انتخابگر« یا »انتخابشونده« بودن اوست. میزان حضور او در اجتماع، کار کردن، نحوه تربیت فرزند و تضمین آینده اجتماع، سن ازدواج و چگونگی مدیریت شوهر و خانواده نیز تحت تأثیر این نگاه است. اینکه در برخی روایات میفرمایند: »بهترین زمانی که زن به پروردگارش نزدیک است، وقتی است که در اندرون خانه باشد« و ناسازگاري این اخبار با خیلی از نگاههاي امروز مبنی بر حضور او در جامعه، تنها زمانی جواب میگیرد که نقش او را در خانواده و جامعه درست ترسیم کرده باشیم.
هفتم: در جامعه امروز خواسته یا ناخواسته میبینیم که دختران در اموري فعالتر از گذشته شدهاند و شواهد نشان میدهد که در ارتباطگیري با جنس مخالف نیز سعی در کنشگري فعال دارند که چون در ساختار درستی قرار نگرفته، تبدیل به نوعی هنجارشکنی عرفی شده است و دیري نمی پاید که این هنجارشکنی، خود تبدیل به هنجاري جدید می شود و جامعه دینی به صورت منفعل در مقابل نسلی قرار می گیرد که الگوي ازدواج غیردینی و بلکه ضددینی را برمیگزیند. لذا ضروري است که ادعاي »کنشگري فعال زن در تشکیل خانواده« یکبار بهصورت دقیق و از نگاه دینی به دست آید و آثار و آفاتش مورد ارزیابی قرار گیرد.
کنشگري فعال زن در تشکیل خانواده
مسئله، »انتخابشوندگی زن« است به نظر می رسد که یکی از مسائل مربوط به حوزه خانواده در ایران این باشد که روند تشکیل آن الگوي مناسبی ندارد. شاید مهم ترین عامل هم سنت هایی است که یا ریشه در فرهنگ ایرانی داشته یا از فرهنگ غرب متأثر بوده است. تا حدي که در این فرهنگ ها خانوادههاي تکوالدي و روابط جنسی آزاد نیز تعریف شده و به نوعی تشکیل خانواده محسوب میشود. نیز در برخی فرهنگها چند زن داشتن غیرقانونی و در برخی دیگر از فرهنگها چند شوهر داشتن قانونی قلمداد میشود - گیدنز، . - 1389
اما در نگاه اسلامی و فقه شیعه قدر متیقن آن است که زن در زمان واحد بیش از یک شوهر نمی تواند داشته باشد، اما مرد چهار همسر دائم و بی شمار همسر موقت میتواند بگیرد. در این نگاه خطبه عقد نیز از جانب زن ایجاب می شود و مرد پذیرنده آن است. لازم به ذکر است که موضوعی همچون خواستگاري در اسلام، حکم مشخص و لایتغیري ندارد و از مواردي است که دانشمندان و عالمان دین بر اساس مطالعات و تجربههاي خود احکامی را صادر کردهاند - مطهري، . - 1391
اکنون مسئله این است که در جامعه امروز ایران، سبکی از ازدواج ترویج میشود که بهزعم برخیکاملاًاسلامی است و آن اینکه مرد با تشخیص خود یا خانوادهاش دختر را انتخاب میکند و بعد به خواستگاري او میرود و در صورت پذیرش دختر و اجازه پدر با او ازدواج می کند. اندیشمندان معتقدند که »این الگو آزادي مردان و زنان در انتخاب همسر را بهگونهاي نابرابر رقم میزند« - بستان، - 1388؛ چراکه مرد گزینههاي فراوانی را در انتخاب براي خود فراهم می بیند، اما زنصرفاًمیتواند اعلام آمادگی کند و حداکثر از بین چند خواستگار یکی را انتخاب کند. مهمتر از همه آن است که اگر دختر خواستگاران خود را نپسندد یا به دلیلی - همچون ضعفهاي جسمی، چاقی، لاغري و... - خواستگار نداشته باشد، یا باید تجرد دائمی را قبول کند یا تن به ازدواج نامناسب دهد.
تفکیک انتخاب از خواستگاري
باید توجه کرد که در این نگاه، هرگز خواستگاري کردن زن از مرد مدنظر نیست و بلکه به حکم تاریخ و سنت، سفارش نمیشود. آنچه منظور است، تفکیک امر انتخابگري از خواستگاري است. بدان معنا که در فرهنگ امروزي، انتخابگري و خواستگاري به یک مفهوم و بهطور همزمان تلقی میشود و اختیار آنتقریباًبه طور کامل در دست مرد است. اما اگر انتخابگري را از خواستگاري تفکیک کنیم، این امکان وجود دارد که خواستگار همچنان مرد باشد اما انتخاب گري در اختیار زن یا خانواده او قرار گیرد. نمونه این مورد، ازدواج حضرت خدیجه و پیامبر اعظم - -
