بخشی از مقاله
چکیده
حکومتی که براساس اهداف دینی سامانیافته باشد و دین مبناي نظام آن را بسازد، نمیتواند نسبت به آموزهها، باورها، احکام و قوانین دینی بهویژه در عرصههاي اجتماعی بیاعتنا باشد. پدیده عفاف و حجاب از جمله احکام دینی است که پیامد اجتماعی، ارزشی، تربیتی و اخلاقی دارد. این هنجار در حکومت دینی با باورهایی که بنیاد نظام را در حکومت دینی میسازند مانند حقوق عمومی، اخلاق و عفت همگانی و نظم و امنیت اجتماعی ارتباط دارد ومتقابلاًبر آنها اثر میگذاردطبعاً.سیاست - گذاري حکومت اسلامی در زمینه یاد شده لازم میآید.
در این نوشتار، با روش توصیفی-تحلیلی و گردآوري اطلاعات به روش کتابخانهاي، سیاستها و راهبردهاي حکومت اسلامی از رهگذر استقصاي وظایف دولت اسلامی و آموزههاي دینی در ترویج فرهنگ عفاف و حجاب مورد بررسی و بازخوانی قرار میگیرد. تعمیق باورهاي دینی، فعالیتهاي فرهنگی، زمینهسازي جهت ایجاد فضاي اجتماعی سالم، توجه دقیق به مرزهاي زنانگی و مردانگی، تمهید افراد جهت رویارویی با فرهنگ بیگانه، اصلاح الگوهاي جامعهپذیري، افزایش سطح آگاهیها، اشتغالزایی، همسویی نهادهاي حکومت و نظارت از مهمترین سیاستها و راهبردهاي حکومت اسلامی در ترویج و توسعه اصل عفاف و حجاب در جامعه اسلامی به شمار میآیند که در این نوشتار مورد توجه قرار گرفته است.
.1 طرح مسأله
موضوع عفاف و حجاب از جمله مسائل دینی و اخلاقی است که نهادینهسازي و اشاعه آن در سطح جامعه اسلامی، بیش از امور نظامی، سیاسی و اجتماعی نیازمند برنامهریزي تدریجی و حرکتی گروهی، پویا، هدفمند و روشمند است. نقش حکومت اسلامی در توسعه فرهنگ عفاف و حجاب انکارناپذیر است. زیرا حکومت اسلامی وظیفه دارد قوانین اسلام را به نحو مطلوب در جامعه اجرا نماید و در جهت اصلاح هرگونه ناهنجاري تلاش کند. زیرا بی-حجابی گناه آشکاري است که از حالت فردي و حوزه خصوصی بیرون میآید و جنبه اجتماعی پیدا میکند و آثار منفی آن دامنگیر دیگران نیز میشود؛ زیرا چنین شخصی با کارش، دیگران را به گناه، دعوت و تشویق میکند.
به خصوص امروزه با تهاجم فرهنگی و نفوذ کشورهاي غرب در جوامع اسلامی با هدف ویران ساختن افکار جوانان و از بین بردن روحیه اسلامی و مذهبیشان احساس ضرورت ایفاء نقش حکومت اسلامی در این مسأله تشدید می-شود. اگر حکومت اسلامی بتواند از عهده این مهم برآید و حجاب را بهگونه صحیح به مردم بشناساند و جایگاه و هویت آن را نزد مردم آشکار سازد، گام بزرگی در استحکام بخشیدن به نهاد خانواده، آرامش روانی و حفظ کرامت زن و سلامتی وي برداشته است.
متأسفانه امروزه حکومتهاي اسلامی نتوانستهاند آنگونه که شایسته است به ترویج و اشاعه فرهنگ عفاف و حجاب بپردازند. به همین سبب است که شاهد ابتذال در سطح جامعه و توسعه اندیشههاي فمینیستی درباره زنان هستیم. این مسائل بیانگر اهمیت پرداختن به سیاستها و راهبردهاي حکومت اسلامی در توسعه فرهنگ عفاف و حجاب است. از این رو پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی، پس از بررسی واژههاي عفاف وحجاب در لغت و اصطلاح، با نگاهی اجمالی به اهمیت و ضرورت عفاف و حجاب در حکومت اسلامی، سیاستها و راهبردهاي حکومت اسلامی در ترویج فرهنگ عفاف و حجاب را مورد بررسی قرار میدهد. پژوهش حاضر درصدد پاسخ به پرسشهاي ذیل است:
- ترویج فرهنگ عفاف و حجاب در حکومت اسلامی داراي چه ضرورتی است؟
- سیاستها و راهبردهاي حکومت اسلامی در اشاعه فرهنگ عفاف و حجاب چیست؟
2. پیشینه تحقیق
اندیشمندان و متفکران اسلامی، همواره بر مسأله عفاف و حجاب توجه ویژهاي داشتهاند و به تألیف آثاري در این عرصه دست یازیدهاند؛ از جمله شهید مطهري در »مسأله حجاب« و از معاصرین مهدي مهریزي در »حجاب«، احمدعلی ساعتچی در »چرا حجاب«، عطیه صادق کوهستانی در »حجاب زینت برتر«، اعظم رحمتآبادي در »حجاب و عفاف«، فتحیه فتاحیزاده در »حجاب از دیدگاه قرآن و سنت«، مسعود پور سید آقایی در »حجاب میوه شناخت.«
شایان ذکر است تاکنون آثاري قریب بهعنوان مقاله حاضر به چاپ رسیده است. نزدیکترین مقاله در این زمینه مقاله »اختیارات و وظایف دولت اسلامی در بسترسازي براي عفاف و حجاب و گسترش آن« میباشد که به همت سید محمد کیکاووسی در شماره 93 ماهنامه دادرسی به چاپ رسیده است. این مقاله به وظایف و اختیارات دولت اسلامی، در ترویج عفاف و حجاب از نظرگاه حقوقی و قانونی پرداخته است؛ در حالیکه مقاله حاضر راهبردها و سیاستهاي حکومت اسلامی را در اشاعه فرهنگ عفاف و حجاب مورد مداقه قرار داده است لذا تفاوتهایی اساسی با محورهاي مقاله فوقالذکر دارد.
کتاب»حجاب؛ مسؤولیتها و اختیارات دولت اسلامی« به کوشش ابراهیم شفیعی سروستانی که مشتمل بر مجموعه مقالات مربوط به حجاب و دولت اسلامی است و از منظر فقهی، حقوقی، فرهنگی و اجتماعی به مقوله حجاب و دولت اسلامی مینگرد. بررسی دقیق این آثار گویاي این امر است، اثري که بهطور خاص به بحث سیاستها و راهبردهاي حکومت اسلامی در اشاعه فرهنگ عفاف و حجاب پرداخته باشد، مشاهده نشد واساساًپرسشها و فرضیاتیکاملاًمتفاوت مطمح نظر بوده و نوشتار حاضر در این عرصه داراي رویکردي نوآورانه است.
.3 مفهومشناسی
قبل از تبیین مسأله مورد بحث، ابتدا مفهوم حجاب و عفاف تبیین و تشریح شده است.
.1-3 حجاب
صاحبالعین حجاب را به مفهوم مانع و حائل میان دو چیز میداند، خواه آن دو چیز از امور مادي و اشیاء محسوس باشد و یا از امور معنوي و غیرمحسوس - فراهیدي، 1409ق، ج3، ص 86 و نیز مصطفوي، 1430ق، ج2، ص . - 194 ابن فارس براي ریشه »حجب« یک اصل واحد در نظر گرفته و آن منع است - ابن فارس، 1404ق، ج2، ص . - 143 و جوهري آن را به معناي ستر دانسته است - جوهري، 1376ق، ج1، ص . - 107 راغب در معناي حجاب مینویسد: »حجاب جوف و باطن و آنچه که از دل پوشیده و پنهان است« - راغب، 1412ق، ص . - 219
در فرهنگهاي لغت معاصر حجاب به معانی روگیري، عفاف و حیا، شرم کردن - دهخدا، 1330ش، ج18، ص - 287 و نقابی که زنان چهره خود را با آن میپوشانند مانند چادر و برقع آمده است - معین، 1342ش، ج1، ص. - 1340 در قرآن کریم هشت بار این واژه بهکار رفته - روحانی، 1410ق، ج1، ص - 403 که در هفت مورد، معانی لغوي فوقالذکر مدنظر میباشد و در آیه 53 سوره احزاب واژه مزبور بهطور خاص به معناي پرده به کار رفته است - طبرسی، 1372ش، ج8، ص - 576؛ که براساس آن، مؤمنان میبایست با زنان پیامبر - - تنها از پشت پرده سخن بگویند - مقاتل، 1423ق، ج3، ص . - 504
مطهري در کتاب مسأله حجاب درباره استعمال واژه حجاب در رابطه با پوشش زن مینویسد: »به کارگیري این کلمه در مورد پوشش زن یک اصطلاحنسبتاًجدیدي است ولی در اصطلاح فقهاء در ابواب مختلف فقه کلمه »ستر« استفاده شده و بهتر این بود که این کلمه عوض نمیشد؛ چه اینکه مفهوم خاص حجاب باعث شده که عده زیادي گمان کنند اسلام خواسته است زن، همیشه پشت پرده و در خانه محبوس باشد در حالیکه وظیفه پوشش که اسلام براي زن مقرر کرده بدین معنا نیست، بلکه به معناي پوشاندن بدن در معاشرت با مردان و خودداري از جلوهگري و خودنمایی است. - «مطهري، 1374ش، ص . - 79 با توجه به مطالب یاد شده از مفهوم حجاب در این نوشتار، حجاب به معناي پوشش است براي زنان تا در برابر دیدگان نامحرمان، آنطور که اسلام حدودش را معین نموده ظاهر شود.1
.2-3 عفاف
عفاف از ماده »عفف« است. اصل ماده »عفف« به دو معنا است: -1 خودداري از چیزي که حلال، نیکو و پسندیده نباشد.-2 اکتفا ورزیدن و بهرهمندي اندك و شایسته - ابن فارس، 1404ق، ج4، ص 3؛ ابن منظور، 1414ق، ج9، ص . - 253 اهل لغت عفت را حالت درونی و نفسانی میدانند که بهواسطه آن از غلبه شهوت جلوگیري میشود - راغب، 1412ق، ص. - 573 صاحب التحقیق در معناي این واژه میگوید: »اصل آن اکتفا به بهرهمندي کم از چیزي است پس عفیف به معناي خودنگهدار و بامناعت است - «مصطفوي، 1430ق، ج8، ص . - 219 در کتب لغات معاصر عفاف به معانی پاکدامنی، پارسایی، خویشتنداري، سادگی و بیآلایش معنا شده است - دهخدا، ج34، ص 332؛ معین، ج3، ص. - 239 با توجه به معانی یاد شده از این واژه، قلمرو عفاف گسترده است و به صورتهاي گوناگونی قابلیت ظهور می-یابد از جمله:
* عفاف در رفتار - عفت کردار - ؛مثلاًعفاف در نگاه، عفاف در پوشش، عفاف در زینت و آرایش.
* عفاف در گفتار - عفت کلام -
* عفاف در افکار - عفت اندیشه -
