بخشی از مقاله
چکیده
خصیصه اصلی مطبوعات در معنای عام چاپی بودن آن است. مطبوعات در مفهوم خاص و در معنای مصطلح امروزی به معنای »کاغذ اخبار یا روزنامه - و اقسام آن شامل هفته نامه، ماهنامه، فصلنامه و «... با خصوصیات چاپ ادواری و نام ثابت بکار رفته است. پس مطبوعات به جهت ارتباط با حقوق مردم و ابزار انتقاد بودن از اهمیت بسزایی برخوردار میباشد گذشته از آن نوع تأثیری که این رسانه مثل رسانههای دیگر به مانند رادیو، تلویزیون، سینما و غیره میگذارد.
حاکی از گستردگی و شمول آن میباشد اگر چه »آزادی مطبوعات« گوهری است که باید حرمت آن را پاس داشت اما ویژگیهائی دارد که باید به مانند جاهای دیگر از مردم در مقابل آن نیز حمایت شود اگر مطبوعات ابزار توهین به احساسات ملی و مذهبی و حیثیت و آبروی اشخاص حقیقی شود لازم است نهاد قضائی که برخاسته از آوای غیرمستقیم مردم میباشد در مقابل آن اعلام جرم کرده و به مجازات مرتکب بپردازد. هدف از انجام این پایان نامه تحلیل و ارزیابی جرایمی که بوسیله مطبوعات ارتکاب یافته است و همچنین بررسی عناوین سه گانه قانونی و مادی و معنوی چنین جرمهائی میباشد. روش تحقیق در این پایان نامه به صورت توصیفی- تحلیلی خواهد بود که با بررسی منابع و پژوهشهای صورت گرفته چه در داخل و خارج، فرضیه های موجود را تحلیل و نظریات جدیدی را ارائه نماییم.
نتایح تحقیق نشان می دهد که جرایم مطبوعاتی را میتوان جرائم علیه دین و ارزشهای دینی، جرائم علیه نظام و امنیت عمومی و انتشار مطالب و تصاویر خلاف عفت عمومی، توهین به مقامات و مقدسات، تحریک به جرائم علیه امنیت، تبلیغ علیه جمهوری اسلامی، انتشار نشریه بدون پروانه، تحریک به عداوتهای نژادی، جرائم علیه حقوق فردی تفسیم نمود که هرکدام برحسب نوع جرم دارای حدود کیفری خاص خود هستند. همچنین با بررسی قوانین مربوط به جرائم مطبوعاتی مشخص شده که این قوانین فاقد ضمانت اجرای موثر و عملی برای جلوگیری از نقض قانون به وسیله مطبوعات می باشد.
کلمات کلیدی: جرایم مطبوعاتی، قانون مطبوعات، حقوق کیفری ایران
مقدمه و طرح مساله پژوهش
با رشد و تکامل تدریجی انسان ها در تمامی بخش های اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی، پدیده های نو ظهور و جدیدی نیز در بستر تعامل و ارتباط بین انسان ها بوجود آمده است. همانطوری که می دانیم بشر موجودی اجتماعی است و برای امکان حضور و زندگی اجتماعی خود ناچار به ارتباط با هم نوعان خود می باشد. انسان ها ارتباطات خود را به طرق مختلفی برقرار می سازند. تکلم شفاهی، نامه نگاری، رسانه های دیداری، رسانه های شنیداری، اینترنت و مطبوعات، امروزه اکثر راه های ارتباط و تعامل انسان ها پیچیدگی های خاص خود را پیدا نموده است.
در تلویزیون و رادیو، آنقدر پیشرفت صورت گرفته است که دولت ها ناچار به وضع قوانین خاص نسبت به آنها شده اند. یکی دیگر از علل گرایش انسان ها به تعامل و ارتباطات علاوه بر مشخصه اجتماعی بودن انسان، خواست انسان به انعکاس نظرات و عقاید خود و هم فکران خود می باشد. در بستر جامعه جهانی که با قومیت ها و ملت ها و شاخصه های فرهنگی بسیاری زندگی می کنند، هریک از جوامع و ملت ها سعی در القای حس برتری فرهنگی و نژادی اعتقادی خود به دیگری دارند. به طوری که دررابطه با مذاهب و ادیان مختلف نیز انسان ها سعی می نمایند مذهب و فرهنگ خود را به جوامع دیگر تحمیل نمایند
. از این رو می بینیم در سده های اخیر کشورهای غربی با هجوم فرهنگی و به تعبیر مقام معظم رهبری شبیخون فرهنگی به کشورهای جهان سوم و حتی کشورهای پیشرفته صنعتی اروپا سعی در تحمیل فرهنگ لیبرالی غرب دارند. با توجه به وضع فرهنگی جهان در حال حاضر رسانه های ارتباطی اهمیت بسیار زیادی پیدا می کنند. به تعبیر برخی از اساتید جامعه شناسی هرقدر که توان کشورها و ملت ها یا اقوام و فرهنگ ها در استفاده از رسانه های ارتباطی بیشتر باشد به همان میزان بیشتر و بهتر می توانند بر جوامع و کشورهای دیگر تاثیر گذارده و فرهنگ و نظر خود را به آنها تحمیل نمایند.یکی از بهترین رسانه های ارتباطی اجتماعی انسان ها، مطبوعات اعم از کتاب ها، روزنامه ها، مجلات و نشریات می باشد.
به طور کلی ارتباطات فعلی انسان ها از طریق جراید و مطبوعات امروز بخش مهمی از فرهنگ انسان ها را در برگرفته است و جوامع سعی در استفاده بسیار زیاد از این نوع ارتباط دارند. اهداف هر فرد، گروه ها، احزاب و کلیه اشخاصی که به نوعی نظرات، عقاید، اخبار و... را از طریق مطبوعات و روزنامه ها و کلیه جراید منتشر می کنند بسیار متفاوت است. امروزه نشریات و مطبوعات در هر کشوری می توانند در روند صحیح اطلاع رسانی مثبت و عادلانه حرکت کنند و هم می توانند به ابزارهای قدرت و ثروت و در جهت روند منفی اخلاقی حرکت نموده و موجبات فساد، جنگ و برهم خوردن تعادل اجتماعی انسان ها را فراهم آورد.
ضرورت و اهمیت موضوع
با وجود پیروی از نظریات نوین در قانون اساسی که مطابق با اعلامیه حقوق بشر و برگرفته از روح علم و رأفت اسلام ناب محمدی است همیشه کسانی بودند که به بهانه حفظ و صیانت از دین الهی و نظم جامعه با تدوین قوانین سفت و سخت به مقابله با آزادی بیان و قلم پرداختهاند. دین مبین اسلام و آموزههای ائمه اطهار در طول تاریخ همیشه پاسخگوی شبهات دوستان و دشمنان بوده است و از منطق و استدلال کم نیاورده است پاسخ قلم را بزرگان دین ما، با قلم دادهاند و در قاموس آنها شکستن قلم و به بند و زنجیر کشیدن جائی نداشته است. البته به جهت پیچیدهتر شدن روابط اجتماعی و احتمال استفاده افراطی از این تکنولوژی و بیدفاع بودن شهروندان لازم است نهاد قانونگذاری به دفاع از حریم جامعه بپردازد که این امر نیز صورت گرفته است. بنابراین با توجه به اهمیت مطبوعات در جامعه در این پایان نامه جرایم مطبوعاتی را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهیم.
سئوالات تحقیق
-1 نگاه قانون به جرایم مطبوعاتی در حقوق کیفری ایران چگونه است؟ -2 حقوق کیفری ایران درباره جرایم مطبوعاتی دارای چگونه قوانینی است؟
پیشینه تحقیق
با توجه به اهمیت موضوع و نیز اهمیت قابل توجه رسانهها و مطبوعات در آگاهی جامعه، بیان موارد حقوقی آن ونیز رفع ابهامات وبیان مصادیق آن از اهمیت شایانی برخوردار است. لذا محققین و پژوهشگران متعددی در این باب گام برداشته و تحقیقات متعددی در این زمینه صورت گرفته است که به ذکر برخی از این موارد میپردازیم:
سید محمد هاشمی - 1371 - در بخش دوم مقاله تحت عنوان »تحلیل حقوقی جرایم سیاسی و مطبوعاتی« ابتدا حقوق مطبوعاتی تعریف گردیده و جلوه سیاسی حقوق مطبوعاتی مطرح گردیده است و ارتکاب جرایم از طریق مطبوعات مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه، موقعیت مضاعف مطبوعات مطرح گردیده و رسیدگی خاص قضایی جرایم سیاسی و مطبوعاتی بیان گردیده است و خصیصه مشترک جرایم سیاسی و مطبوعاتی، آیین دادرسی و هیآت منصفه و پیشینه جرایم سیاسی و مطبوعاتی در ایران تفسیر گردیده است. علاوه بر آن، جرایم سیاسی و مطبوعاتی پس از انقلاب اسلامی بیان شده و موارد قانونی جرایم سیاسی و مطبوعاتی تشریح گردیده است.محسن اسماعیلی - 1375 - در مقالهای تحت عنوان »تعریف حقوقی مطبوعات« پس از بررسی تاریخی حقوق مطبوعات، تحلیل حقوقی از تعریف مطبوعات در حقوق فعلی مجازات را مطرح نمود.
روش تحقیق
روش تحقیق در این پایان نامه به صورت توصیفی- تحلیلی خواهد بود که با بررسی منابع و پژوهشهای صورت گرفته چه در داخل و خارج، فرضیه های موجود را تحلیل و نظریات جدیدی را ارائه نماییم. مطالعه و بررسی کتب منتشر شده، مقالات و پژوهشهای صورت گرفته، از اهمیت بالاتری برخوردار خواهد بود. ابزار گرد آوری اطلاعات نیز شامل گردآوری منابع، فیش برداری و نکته برداری از آنها، استفاده از شبکه های جهانی اینترنت در بررسی منابع و مقالات موجود میباشد. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات به صورت تحلیلی،محتوایی واستقرایی خواهد بود
مفهوم مطبوعات، جرائد
اصولا به طور عرفی در جامعه کنونی ما لفظ مطبوعات دلالت به نشریاتی دارد که به طور منظم، روزانه، هفتگی، ماهانه یا فصلی و یا سالانه منتشر می شوند و اصولا یکی از ویژگی های مطبوعاتی بودن، انتشار آن به صورت منظم و دوره ای است. البته در معنای وسیعتر و به نظر عده ای به هر نوشتاری که به زیور طبع آراسته گردد از قبیل کتاب، مجله، روزنامه مطبوعات گفته می شود. جرائد نیز در لفظ عام به معنای روزنامه ها و مجلات است که ترتیب زمانی خاص انتشار خود را رعایت می نمایند.
از نظر تاریخی در بین قوانین مطبوعاتی که تاکنون در کشور ما تصویب شده است، نخستین قانون که تعریفی از »مطبوعات« ارائه میدهد، لایحه قانونی مطبوعات مصوب 1331/11/15 بوده و قوانین پیش از آن در این زمینه تعریف خاصی ارایه ندادهاند و »مطبوعات« را به معنای عام آن، یعنی تمام موارد چاپی نظیر کتاب و آگهی های تبلیغاتی - اعلانات - ، بکار بردهاند. این تعریف با اندک تغییراتی تا سال 1364 که قانون مطبوعات فعلی به تصویب رسید، پا بر جا بود. اما به موجب ماده یک قانون مذکور »مطبوعات در این قانون عبارتند از نشریاتی که به طور منظم با نام ثابت و تاریخ و شماره ردیف در زمینههای گوناگون خبری، انتقادی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، کشاورزی، فرهنگی، دینی، علمی، فنی نظامی، هنری و ورزشی و نظایر اینها منتشر میشوند.1«
همانگونه که از تامل در این ماده بدست میآید، برای تعریف مطبوعات از منظر قانونی باید حداقل به چهار عامل مهم توجه داشت. به بیان دیگر عناصر اصلی برای تحقق موضوع این قانون را میتوان در این موارد خلاصه کرد؛ انتشار منظم، داشتن نام ثابت، ذکر تاریخ و شماره ردیف و سرانجام انتخاب زمینه فعالیت. به دلیل اهمیت این عناصر که فقدان هر یک از آنها نشریهای را از تعریف قانونی »مطبوعات« خارج و بنابراین از امتیازات و مزایای آن محروم میکند، به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
انتشار منظم
نخستین ویژگی مطبوعات ازدیدگاه قانونگذارآن است که باید»به طور منظم« منتشر شوند. مقصود از انتشار منظم، همان گونه که در ماده نخست آیین نامه اجرایی قانون مطبوعات توضیح داده شده، آن است که هر نشریه باید با گزینش »یکی از فواصل زمانی«، به رعایت آن همت گمارد. ماده مورد نظر چنین مقرر داشته است:»مطبوعات به لحاظ زمان انتشار منظم می توانند با یکی از فواصل زمانی زیر منتشر شوند: روزی یکبار - روزنامه - ، هفته ای یکبار - هفته نامه - ، دوهفته یکبار، ماهی یکبار - ماهنامه - ، دوماه یکبار، سه ماه یکبار - فصلنامه - ، شش ماه یکبار، سالی یکبار - سالنامه - .« بنابراین، به رغم آنکه انتخاب هر یک از این فواصل زمانی به دارنده پروانه سپرده شده و تغییر آن هم با موافقت هیاْت نظارت بر مطبوعات بدون مانع است، رعایت فاصله زمانی منتخب، اجباری
. 1 اسماعیلی، محسن،1375، تعریف حقوقی مطبوعات - شرح و تفسیر ماده اول قانون مطبوعات - ، مجله رسانه، شماره 25،ص39
