بخشی از مقاله
تدوين استراتژي هاي آموزش محيط زيست براي کارشناسان فضاي سبز شهرداري ها با
SWOTماتريس (مطالعه موردي کلانشهر تبريز)
چکيده
بررسي هاي گوناگون نشان مي دهد که بهترين و با صرفه ترين روش جلوگيري از تخريب محيط زيست آگاهي رساني عمومي و مشارکت افراد جامعه مي باشد. با توجه به رشد و توسعه شهرها يکي از مواردي که بيشتر در شهرها مورد نياز است توجه به فضاي سبز و محلهـايي براي گذراندن اوقات فراغت خانواده ها مي باشد. درمقاله حاضر که تحـت عنـوان تـدوين اسـتراتژي هـاي آمـوزش محـيط زيسـت بـراي کارشناسان فضاي سبز شهرداري ها با ماتريس SWOT در کلان شهر تبريز مورد مطالعه و بررسي قرار گرفته است . هدف اصلي اين مقالـه تعيين استراتژي هاي آموزش محيط زيست براي کارشناسان فضاي سبز شهرداري ها مي باشدو از اهداف فرعي مي توان ، ارزش گـذاري به بحث هاي زيست محيطي، گسترش بحث هاي زيست محيطي در بين کارشناسان فضاي سبز شهرداري هـا، شناسـايي و تعيـين نقـاط قوت و ضعف آموزش محيط زيست کارشناسان فضاي سبز، شناسايي فرصت ها و تهديدات آموزش محيط زيست کارشناسان فضاي سـبز، تعيين استراتژي مشخص بحث آموزش محيط زيست براي کارشناسان فضاي سبزو افزايش کارايي و بهبود عملکرد کارشناسان فضاي سبز در زمينه محيط زيست نام برد، که اين موضوع با ماتريس SWOT مورد بررسي قرار گرفته و يک سري استراتژي هـا نتيجـه گيـري شـده است .
واژه هاي کليدي
آموزش ، محيط زيست ، آموزش محيط زيست ، مديريت ، استراتژي.
مقدمه
در خلال ٢ قرن اخير فعاليت هاي انسان پيامدهايي مهم بر محيط زيست و منابع آن گذاشته است . همچنانکه شدت و اهميت تهديد عليه منابع زمين ، سيستمهاي طبيعي و جمعيت جهان بيشتر و آشکارتر شـده ، نيـاز بـه آمـوزش گسـترده و همـه جانبـه همـه افـراد در ازاي مسئوليتي که در برابر محيط زيست دارند، نيز محسوستر شده است . در طول دو دهه گذشته مشارکت جمعي در مـورد وضـعيت زمـين و نحوه ارتباط ما با آن روبه افزايش نهاده است [١]. سازمان يونسکوUNESCOدرپـاريس در سـال ١٩٧٥ برنامـه آموزشـي محـيط زيسـت بين المللي را شروع کرد. تصويب شد که اين برنامه ، مي بايستي دربرگيرنده تمام سطوح آموزشي باشد و به طور مستقيم به سمت جامعـه جهت داده شود. به خصوص ، براي شهروندان عادي و براي آموزش آنها به منظور مديريت و کنترل محيط زيستي کـه در آن زنـدگي مـي کنند. بنابراين ، براي ادامه حيات بشر بر روي کره خاکي، مي بايستي کليه افراد از آموزش محيط زيست بهره منـد گردنـد[٢]. بـر طبـق تعريف يونسکو، آموزش محيط زيست فرايند شناخت ارزش ها و روشن ساختن مفاهيم است براي اينکه مهارت و نگرش لازم بـراي درک و قدرداني از روابط دروني بشر، فرهنگ و بيوفيزيک اطراف او حاصل شود[٣]. هدف آموزش محيط زيست عبارتند از افزايش سطح آگاهي عمومي در مورد مساله محيط زيست ، ارائه راه حل هاي احتمالي، و ايجاد پايه اي براي مشارکت کاملا آگاهانه و فعالانه فـرد فـرد اعضـاي جامعه در محافظت از محيط زيست و استفاده محتاطانه و عاقلانه از منابع طبيعي اسـت [٤]. امـروزه سـاختار وجـودي سـازمانها آنچنـان پيچيده شده که بدون برنامه ريزي هاي دقيق نمي توانند به حيات خود ادامه دهند. اساس برنامه ريزي بر آگاهي از فرصت ها و تهديدها و چگونگي استفاده از فرصت ها و مبارزه با تهديدها قرار دارد[٥]. در برنامه هاي ٥ ساله توسعه اقتصادي و اجتماعي کشور ما ايران ، بسياري از سياست هاي بخشي، در مديريت محيط زيست موثر مي باشند که شناخت هر يک از آنها به شناخت بهتر تهديدها و فرصتهاي پيش رو ياري مي رساند[٦].
مديريت استراتژيک عبارت از مجموعه تصميم ها و اقدامات مديريتي است که عملکرد بلند مدت يک سـازمان را تعيـين ميکنـد. در ايـن تعريف مراحل مديريت استراتژيک عبارت اسـت از: بررسـي محيطي(داخلـي و خـارجي)، تـدوين اسـتراتژي و برنامـه ريـزي بلنـد مـدت استراتژيک ، اجراي استراتژي و بالاخره ارزيابي و کنترل . بنابراين مديريت استراتژيک بر نظارت و ارزيابي فرصت ها و تهديدهاي خارجي در سايه توجه به نقاط ضعف و قوت يک سازمان تاکيد دارد. رويکرد مديريت استراتژيک بر تعامل مـديران در همـه سـطوح ، سلسـله مراتـب سازماني در برنامه ريزي و اجرا تاکيد دارد. در نتيجه ، مديريت استراتژيک چند پيامد رفتاري دارد که مشخصه عمـده آن ، تصـميم گيـري مشارکتي مي باشد. بررسي محيطي شامل محيط خارج و درون سازمان است . مديريت استراتژيک ، محـيط خـارجي را بـه منظـور کشـف فرصت ها و تهديدها و محيط داخلي را به منظور درک ضعف ها و قوت هاي سازمان بررسي ميکند [٧]. در فرآيند مـديريت اسـتراتژيک ، هم عوامل محيط داخلي سازمان و هم عوامل محيط خارجي سازمان مورد بررسي و شناسايي قرار مي گيرند. بررسـي و تجزيـه و تحليـل محيط خارجي براي کشف فرصت ها و تهديدها به تنهايي نمي توانند موجب دستيابي به اهداف سازماني شوند بلکـه مـديران اسـتراتژيک بايد به داخل سازمان خود نيز توجه کنند تا بتوانند «عوامل استراتژيک داخلي» را نيز شناسايي کننـد. در بررسـي محـيط داخلـي، نقـاط ضعف و قوت سازمان مورد بررسي قرار ميگيرد. به اين بررسي داخلي اغلب تجزيه و تحليل سازماني مي گويند که بـه تشـخيص و توسـعه منابع سازماني مي پردازد[٨]. ساده ترين راه براي آغاز فرآيند بررسي منابع داخلي، بررسي دقيق نقاط قوت و ضعف سـازمان مـي باشـد.
ازآنجا که از فضاهاي سبز شبه جنگلي بعنوان ريه هاي تنفسي شهرها نام برده مي شود[٩].استانداردفضاي سبز شهري بـه صـورت سـرانه (متر مربع به ازاء هر نفر جمعيت ) از ١٥ تا ٥٠ مترمربع سرانه متفاوت مي باشد. ليکن معتبرترين استاندارد فضاي سبز مربـوط بـه برنامـه محيط زيست ملل متحد است که آنرا ٣٠متر مربع اعلام نموده است . مسئوليت شهرداريها در حفظ و گسترش فضاي سبز شـهري، نقـش مهمي در مديريت زيست محيطي کشور ايفا ميکند[٥]. اکنون سرانه فضاي سبز در ايران ١.٨٣ مترمربع به ازاء هر نفر جمعيت اسـت کـه فاصله زيادي با استانداردهاي سازمان ملل دارد که براي رفع اين مسائل محقق قصد دارد با تدوين استراتژيهاي مشخص نسبت به حل اين مشکلات اقدام کند. انجام پژوهش حاضر از دو جهت نظري و کاربردي حائز اهميت است :از جهت نظري با عنايت به اينکه توجه به محيط زيست جزء اهداف توسعه اقتصادي- اجتماعي وفرهنگي جمهوري اسلامي ايران مي باشد؛ فضاي سبز و سـعي در نگهـداري و افـزايش آن
مي تواند در رسيدن به اين اهداف موثر باشد. همچنين از نظر عملي انجام پژوهش از جهات زير اهميت دارد:
١)در ذهنيت کارشناسان فضاي سبز نسبت به حوادث و تغييرات فيزيکي ، اجتماعي ، اقتصادي و سياسي محيط زيست حسّاسـيت ايجـاد مينمايد.
٢)به لحاظ ارزشمند بودن محيط زيست و مسائل مرتبط با آن مي تواند ارزش ها،نگرشها و مهارتهاي زيست محيطـي کارشناسـان فضـاي سبز را بهبود بخشد.
٣) توانايي درک مفاهيم اساسي محيط زيست را در برداشته وکارشناسان فضاي سبز قادرمي نمايد با همکاري يکديگر بـه رفـع مشـکلات زيست محيطي بپردازند و کيفيت زندگي خود را بهبود بخشند.
دلايل مطالعه محيط زيست اين است که بقاي محيط زيست بستگي زيادي به آگاهي از آن دارد. امروزه نيز محيط زيست در شکل گيـري هر يک از ما نقش تعيين کننده اي دارد، زيرا رشد و نمو انسان به صورت طبيعـي ، در شـرايط نبـود محـرکهـاي زيسـت محيطـي صـورت نميگيرد. محيط زيست در مورد بيشتر ما و در جامعه ي تکنولوژيک جديد ، عبارت از آن چيزهاي است که در زندگي روزمره با آن سـر و کار داريم [١٠].
روش بررسي
اين تحقيق در رابطه با تعيين استراتژي آموزش محيط زيست براي کارشناسان فضاي سبز شهرداريها با ماتريس SWOTمي باشـد و ايـن تحقيق حالت کاربردي دارد و براي انجام آن هم از روش کتابخانه اي استفاده شده است و هم به صورت ميداني بابرگزاري جلسات توجيهي براي کارشناسان فضاي سبزشرايط لازم در آنها براي مشارکت در بررسي و تعيين عوامل تاثيرگذاردر آمـوزش محـيط زيسـت و نيـز ارائـه استراتژي ها فراهم شده و بدين طريق همه عوامل خارجي و داخلي (شامل فرصت ها و تهديد ها، نقاط ضعف و قوت ) تعيين ميگردد.
جامعه آماري شامل کليه کارشناسان فضاي سبز شهر تبريز در سازمان پارکها و شهرداري ها که به امر نظارت مشغول هستند مـي باشـد.
جهت جمع آوري اطلاعات با مراجعه و استخراج مدارک مورد نياز ازمنابع ،گزارشات موجـود، همچنـين بـا اسـتفاده از روش دلفـي وتهيـه پرسش نامه ها ،انجام مصاحبه با صاحب نظران در اين زمينه و برگزاري کلاس هاي آموزشي براي کارشناسان در جهت آشنايي بـا رونـد اجرايي تحقيق و در نهايت تجزيه و تحليل عوامل داخلي و خارجي با ماتريس SWOT صورت گرفته است . براي ارزيابي عوامل اسـتراتژيک دروني و بيروني از ماتريس هاي IFE و EFE استفاده شده است . روش تجزيه و تحليل SWOT مدل تحليلي مختصر و مفيدي اسـت کـه به شکل نظام يافته هر يک از عوامل قوت ، ضعف ، فرصت و تهديدها را که در مرحله قبـل شناسـايي شـده انـد مـورد تحليـل قـرار داده و استراتژي هاي متناسب با موقعيت را منعکس ميسازد. در مدل SWOT پس از فهرست نمودن هر يک از عوامل قـوت ، ضـعف ، فرصـت و تهديد و نوشتن آنها در سلولهاي مربوطه به خود برحسب ترتيب امتياز وزن دار، از محل تلاقي هريک از آنها اسـتراتژي هـاي مـورد نظـر حاصل مي گردد.
عوامل خارجي سازمان
هدف ازاين گام شناسايي و ارزيابي آن تغييرات و روندهاي محيطي پيرامون شهرداري ها است که ممکن اســـــــــــــــت اثرات قابل ملاحظه ايطي٥ تـــــــــــــــا
١٠سالآينده برشهرداريهاداشته باشـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــند.
اين گام مهمتري قسمت برنامه ريزي استراتژي کبوده وبهعواملي تاکيدداردکه ظهور و بروز آنها در اختيار سازمان و مديريت نميباشــــــــــــــــــــــــــد.
مقايسه و انتخاب استراتژيهامعمولاباتوجه به عوامل داخلي و خارجي موثر شهرداري ها صــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــورت ميگيرد.
عوامل خارجي يامحيطي موثر راميتوان به دودسته تقسيم نمود:
الف ) فرصتهاکه ميتوانند اثرات بالقوه مثبتي برروندحرکت شهرداري ها داشته باشند.
ب ) تهديدات که ممکن است مانع دستيابي شهرداري هابه اهدافشانشوند.
ماتريس ارزيابي عوامل خارجي (EFE)
براي تهيه ماتريس طبق مراحل زير عمل مي شود:
١.نگارش فرصت ها و تهديدها
٢.وزن دهي (با مجموع ١٠٠ براي کل عوامل خارجي):وزن نشان دهنده اهميت نسبي هر عامل (چه فرصت و چه تهديد)است که براي هـر عامل مي توان وزني در دو غايت ١تا٩٩ منظور نمود.
٣.تعيين امتياز بالفعل براي هر يک از عوامل : امتياز بالفعل بيانگر ميزان موفقيت هاي گذشته سازمان و نيز توانمندي هاي آينده نزديک در نشان دادن واکنش نسبت به عامل مزبور مي باشد.
٤.تعيين امتياز بالقوه که بيانگر توانايي هاي سازمان در آينده براي واکنش نشان دادن به عامل مذکور پس از پيـاده سـازي و اجـراي يـک
سري برنامه هاي بهبود است . به هر يک از عوامل امتياز ١تا٤ داده مي شود:
(١:واکنش ضعيف ،٢:واکنش در حد متوسط ، ٣:واکنش از حد متوسط بالاتر، ٤:واکنش بسيار عالي)
٥.محاسبه نمره بالفعل براي هر يک از عوامل خارجي طبق فرمول مقابل : (امتياز بالفعل *وزن )= نمره بالفعل
٦. محاسبه نمره بالقوه براي هر يک از عوامل خارجي طبق فرمول مقابل : (امتياز بالقوه *وزن )= نمره بالقوه
٧. محاسبه امتياز عوامل خارجي (مجموعه نمرات نهائي)[١].
هدف از تشکيل ماتريس EFE، ارزيابي عوامل خارجي جهت مشخص شدن ميزان نزديکي به فرصت ها و تهديدهاست . پس از ارزيابي هاي صورت گرفته ، به ميزان نقش هر يک از عوامل فرصت هاي موجود و تهديدهاي پيش رو رتبه اي از ١تا٤ اختصـاص داده شـد و بـا ضـرب کردن در وزن اهميت ، نمره نهايي هر عامل بدست آمد. با جمع نمرات هر يک از عوامل فرصت ها و تهديدها،نمره نهايي اين مـاتريس ٢.٤ است و اين نشان دهنده وضعيت نسبتا متعادل بين فرصت ها و تهديد هاي پيش روي سازمان است .
