بخشی از مقاله
چکیده
رشد شتابان و از هم گسیخت شهری جهان امروز ، نابرابریها را در زندگی شهرنشینان افزایش داده و دسترسی آنان به زیر ساختها و خدمات شهری را با مشکل مواجه کرده است. لذاعدالت فضایی به عنوان رویکرد اصلی در تحلیل توزیع خدمات شهری، ضرورتی اجتناب ناپذیر در مطالعات شهری میباشد. در این راستا توسع شهری زمانی میتواند در جهت پایداری قرار گیرد که بتواند راهکارهایی مشخص، برای تأمین مطلوب نیازهای ساکنان ارائه دهد. در واقع شهری پایدار است که منجر به عدالت اجتماعی شود.
از نشانههای عدالت اجتماعی توزیع فضایی متعادل خدمات شهری است. هدف از انجام این پژوهش، تحلیل توزیع فضایی خدمات شهری رویکرد توسع پایدار در نواحی شهر سبزوار می-باشد. روش پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی و کمی انجام شده است. همچنین در این پژوهش برای تحلیل دادهها از مدل تاپسیس و مدل امتیاز استاندارد شده وهمچنین برای وزندهی از مدل آنتروپی شانون استفاده شده است.
نتایج پژوهش براساس مدل تاپسیس نشان میدهد که نواحی 7 و 13دارای پایداری و سایر نواحی درناپایداری به سر میبرند همچنین براساس مدل امتیاز استاندارد شده مانند مدل تاپسیس دو نواحی7 و 13 در کاربری اراضی خود از سطح پایداری برخوردار میباشند نواحی 1، 2، 3، 4، 5، 6، 8، 9، 10 و 12 جزء نواحی نیمه پایدار و ناحی 11 ناپایدار می-باشد. این اعداد و ارقام بیانگر فاصله و نابرابری بین پایدارترین نواحی و ناپایدارترین نواحی میباشد.
.1 مقدمه
یکی از مهمترین پیامدهای رشد شتابان شهرنشینی و توسع فیزیکی شهرهای ایران در دهههای اخیر از هم پاشیدگی نظام توزیع مراکز خدماتی شهری بوده که این امر زمینهساز نابرابری اجتماعی شهروندان در برخورداری از خدمات شهری شده است
لذانابرابریهای شهری از مسائل عمده و نگران کننده در بیشتر بخشهای جهان است، از این رو، بخشی ازهدف اجتماعی برنامهریزان و سیاستگذاران، کاهش نابرابری شهری به طور عام و خاص است
در واقع نابرابریهای شهری، تداوم چالشهای توسعه در بیشتر شهرها را نشان میدهد که تداعی کنند یک نوع بیعدالتی در فضاهای شهری است . در این راستا، تقریبا 50 درصد مردم توسعه پایدار" میباشد.
جهان امروز در شهرها زندگی می کنند و جمعیت شهرنشین با شتابی فزاینده، به ویژه در کشورهای به اصطلاح کمتر توسعهیافته جنوب، در حال افزایش است. شهرها سالی 65 میلیون نفر و یا به عبارتی، بیش از 180 هزار نفر در روز بزرگ تر می شوند. روند شهرنشینی در طول نیمه دوم قرن بیستم تا به امروز، موجب پیدایش و ازدیاد شهرهای بزرگ با جمعیت بیش از یک میلیون نفر و ظهور ابرشهرهایی با جمعیت بیش از ده میلیون نفر بوده است.
در سال 1950 تعداد 65 شهر در جهان با جمعیت بیش از یک میلیون نفر وجود داشت که 40 مورد از آنها در کشورهای به اصطلاح صنعتی شمال قرار داشتند. در پایان قرن بیستم، 300 شهر بیش از یک میلیون نفری وجود داشت که دو سوم آنها در کشورهای در حال توسعه بوده و در مجموع شامل 12 ابرشهر بوده اند. چنین تخمین زده می شود که تا سال 2015 میلادی، به احتمال قوی در حدود 360 شهر میلیونی وجود خواهد داشت که 150 مورد از آن در آسیا خواهد بود و تقریبا 30 ابرشهر وجود خواهد داشت که نیمی از آنها در آسیا خواهند بود
این رشد سریع جمعیت و نارسایی در مدیریت شهری در پاسخگویی به نیاز شهروندان از سوی دیگر، کاهش عدالت شهری و بی عداتی فضایی را در پی داشته است. قطبی شدن ساختار فضایی شهر بر اثر سیاستهای مدیریتی در امتیاز دادن به یک محی در جذب امکانات و خدمات و یا ناتوانی یک محی در جذب امکانات و خدمات باعث افزایش کیفیت نامطلوب فضایی شده است
در واقع خلق فضاهایی محروم شهری سبب میشود که این فضای محروم، مفهوم خوانایی فضای شهری را به چالش کشانده، قرائت نامطلوبی از فضا را سبب میشود؛ فضایی که نه تنها باعث نمی شود مردم خویش را در آن باز یابند و درآن احساس آرامش کنند، بلکه با ایجاد دگرجاها - فضای متعارض - محرک احساس اضطراب و عدم امنیت شده، شخصیت شهری ساکنان را به چالش می کشاند
از این رو، دولتهای محلی در شعارهایشان، همواره بر توزیع عادلان امکانات و خدمات میان نواحی شهری و گروههای اجتماعی تأکید دارند؛ اما چنین می نماید که سازگاریهای پنهان باز توزیع منابع در نظام پیچید شهری معمولأ به جای کاهش نابرابریها سبب تشدید آنها و نیز بیعدالتی فضایی شده است - هاروی،. - 40:1376 پیامد طبیعی چنین روندی، عدم برخورداری همسان از فرصتهای موجود ملی و منطقهای میان شهروندان میباشد - - Talen,2005:425بی-توجهی به مقوله عدالت فضایی در کشورهای مختلف به ویژه جهان سوم، زمینهساز تشدید فقر، شکاف طبقاتی و ناحیهای، حاشیهنشینی، بحرانهای زیست محیطی، فزآیندگی آشوبها و ناآرامیهای اجتماعی و قومی-ناحیهای گردیده است
در این رابطه مدیریت و خدماترسانی اصولی به هم شهروندان، ضمن پیادهسازی عینی مفهوم عدالت فضایی ، موجب بهرهمندی مناسب شهروندان از خدمات و کاهش مسائل و مشکلات شهری خواهد شد لذا از آنجایی که یکی از معیارهای توسع پایدار شهری عدالت اجتماعی و توجه به توزیع متوازن خدمات و امکانات شهری است بنابراین توزیع فضایی خدمات شهری باید به گونهای باشد که عدالت اجتماعی برقرار شود
در این راستا سازمان فضایی متعادل در شهرها نوعی از پایداری شهری است و زمانی محقق خواهد شد که هماهنگی و سازگاری منطقی بین پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در شهرها به-وجودآید
بنابراین حرکت و رسیدن به توسع پایدار شهرها زمانی محقق خواهد شد که تخصیص وتوزیع خدمات و امکانات میان واحدهای فضایی شهرها به طور عادلانه صورت گیرد. اهمیت این پژوهش وقتی مشخص میشود که در برنامهریزی توسع فضایی-کالبدی شهرها، توجه به سنجههای پایداری شهری ازاهمیت بالایی برخوردار است. در این راستا شهر سبزوار به عنوان سومین شهر استان خراسان رضوی در چند ده اخیر شاهد رشد فزایندهای بوده است که این نوع رشد نتوانسته با سنجههای پایداری شهری متناسب باشد و در حال حاضر بیشتر نواحی این شهر با نارساییهای عمدهای در خصوص دسترسی برابر به امکانات شهری مواجه است. بنابراین بررسی و مطالع دسترسی به امکانات و خدمات شهری به عنوان یکی از شاخصهای پایداری شهرها حائز اهمیت میباشد.
لذا این پژوهش به دنبال آن است که به تحلیل توزیع فضایی خدمات شهری در نواحی شهری با رویکرد توسع پایدار شهر سبزوار بپردازد. در نهایت این تحقیق در پی یافتن جوابی برای سؤال زیر است: آیا در بین نواحی شهر سبزوار از نظر توزیع فضایی خدمات شهری پایداری وجود دارد؟
.2 مبانی نظری
در جهان امروز، نابرابریهای اقتصادی و اجتماعی پدیدهای فراگیر و درحال گسترش است - . - Lees, 2010:1; UNDP, 2010 نابرابریهای فضایی به صورت کمبود و فقر در نحو سکونت، مراقبتهای بهداشتی، مدرس مناسب، فرصتهای شغلی، امنیت و... نمودار میشود لذا عدالت از" مفاهیم اصلی توسع پایدار شهری - همیشه از مهمترین دغدغهها، والاترین آرمانهای انسانی و از مباحث مهم علوم اجتماعی و اقتصادی محسوب میشود که البته تعریف واحدی از آن وجود ندارد.
محم د معین عدالت را معادل دادکردن، دادگر بودن، انصاف داشتن میداند و عدالت اجتماعی را عدالتی میداند که همه افراد جامعه از آن برخوردار باشند - معین،. - 2279:1360 عدالت در مفهوم افلاطونی آن عبارت است از رعایت حدود. در زبان یونانی میگفتهاند: عدالت عبارت است از مجموع محسنات. در کتاب جمهور، اثر افلاطون، لغت یونانوی دیکاین که به ناچار به عدل یا عدالت ترجمه شده است دارای معنی وسیعتریاست. از جمله:راستگویی؛ درستکاری؛ انجام وظیفه؛ رعایت حقوق دیگران؛ حقشناسی؛ انصاف و خلاصه حسن اخلاق به وسیعترین معنی کلمه
در این راستا درک صحیح حوز معنایی عدالت فضایی، مشروط بر مفهوم فضا امکانپذیر است. فضا در اینجا مفهومی جغرافیایی و تولیدی اجتماعی است که در فرجام کنش بازیگران اجتماعی با مکانهای مختلف جغرافیایی و در قلمرو حیات جمعی شکل میگیرد و از این منظر در برگیرند تمام عرصههای حیات انسانی اعم از اقتصاد، سیاست، فرهنگ، هویت و ... میباشد. در رویکرد ژئوپلیتیکی،مفهوم فضا سرزمینهایی است که انسان توانسته درآنجا سکونت گزیند یا به گونهای درآن دخل و تصرف کند. فضا صحن نمایش پدیدههای گوناگونی است که درآن ترکیب و تلفیق این پدیدهها به شکلهایگوناگون،آثارمتنوعیاز خود برجای می-گذارد
عدالت فضایی در شهرها بدان معناست که مکان زندگی هر فرد حاصل از تقسیم کار اجتماعی وی را از استحقاق اجتماعی محروم نکند. نابرابریهای فضایی، تنها هنگامی موجه می باشد که بهبود حیات همگانی را در پی داشته باشد در واقع مفهوم عمومی عدالت فضایی این است که بایستی با تمام ساکنان در هر جایی که زندگی میکنند، به طور مساوی رفتار شود
