بخشی از مقاله
چكيده
جنگ تحميلي از رخدادهاي مهم پس از انقلاب اسلامي است كه تحوّل موضوعي عميقي در ادبيّات معاصر با رويكرد مقاومت و پايداري فراهم كرده و شاعران و نويسندگان متعهّد و فرهيختة مفاهيم پايداري ديني و ميهني را در برابر استبداد و تجاوز با تكيه بر شگردهاي ادبي و هنرهاي شعري به تصوير كشيدهاند. نصراالله مرداني كه فضاي فرهنگي، اجتماعي و سياسي پيش و پس از انقلاب اسلامي، تجاوز دشمن بعثي به خاك ميهن اسلامي و پايداري آگاهانه و مقاومت دليرانة مردم كشورش را در برابر زورگويان و تجاوزگران ميبيند، عاطفة پايداري و ظلمستيزي مردم سرزمينش را به تصوير ميكشد. پژوهش پيش رو با هدف تبيين جلوههاي پايداري در خوننامة خاك نصراالله مرداني با رويكردي توصيفي- تحليلي انجام شده، جلوههاي پايداري و مقاومت را در گسترة اين اشعار بررسي و تحليل كرده و نشان دادهاست كه رهبري آگاهانه و آگاهيبخشي، دينورزي و وطندوستي، دشمنشناسي و دشمنستيزي، شهادتطلبي و ايثارگري، تكريم ايثارگران و شهيدان جلوههايي است كه برخاسته از عاطفة شاعر و لحن حماسي وي در ترويج مقاومت ديني و پايداري ملّي هستند.
1-مقدّمه
ادبيّات پايداري بيانگر رنجهايي از گونة ايستادگي است كه اغلب كشورها ،آسيبهاي آن را در يك برهة زماني تحمّل كردهاند و اين نوع مقاومت و پايداري عمري به درازي تاريخ دارد. شاعران و نويسندگان متعهّد و فرهيخته نيز در چنين شرايطي زبان گويا و فرياد رساي جامعةخود بودهاند و هر گاه با ستم استعمارگران بيروني و دروني مواجه شدهاند، نارضايتي خود را به شكلهاي گوناگون ابراز كردهاند، چنان كه رخدادهاي جامعه خود را در قالب آثاري با تكيه بر عاطفه و تخيّل ميآفرينند و به مخاطبان عرضه ميكنند. جنگ تحميلي تحوّل عميقي در موضوعات ادبيّات معاصر و تنوّع آن ايجاد كرد و شاعران و نويسندگان پايداري ميهنيِ ستمستيزان ايثارگر را در برابر استبداد و تجاوز به تصوير كشيدهاند. نصراالله مرداني از شاعراني است كه چهرة درخشاني در ادبيّات پايداري دارد و »اوّلين شعرهاي كه از او در دست داريم، مربوط به دهة چهل است، كتاب الماس آب كه شايد اوّلين كتاب شعري اوست و گزيدهاي از آن در كتاب مست برخاستگان آمدهاست، اما آن نصراالله معروف و نامدار از قيام خون خودنمايي ميكند و در خوننامة خاك به تثبيت ميرسد كه قلّة شعر اوست« - كاظمي،. - 144:1390 مرداني از پيروزي انقلاب اسلامي تا اواخر دهة شصت به اقتضاي نياز روزگارش به عرصة حماسه قدم گذاشت كه بيشتر شعرهايش حاصل اين سالهاست. شاعر در اين دهه به نحوي ستودني از عناصر كهن موجود در شعر كلاسيك، مانند عناصر ميخانه و گل و بلبل فاصله ميگيرد و همين باعث محبوب شدنش در ميان جوانان آن سالها ميشود.
-1-1بيان مسأله
ادبيّات پايداري برخاسته از عاطفة ديني، ملّي، اخلاقي و انساني است و انسانها را به مبارزه علية استبداد و بردگي تشويق و يا صحنههاي نبرد آنها را توصيف ميكند. نصراالله مرداني از شاعران برجستة ادب مقاومت و پايداري در دورة معاصر است كه با درد و رنج مردم آشناست و فضاي سياسي- اجتماعي پيش و پس از انقلاب اسلامي، تجاوز نابرابر دشمن بعثي و پايداري آگاهانه و مقاومت دليرانة مردم كشورش را در برابر استبداد و تجاوز شناخته و عاطفة دينورزي، ميهندوستي، دشمنستيزي، شهادتطلبي و ايثارگري مردم سرزمينش را در غزل- حماسههايش به تصوير كشيدهاست، چنان كه غزل حماسي مرداني محتوايي عاطفي در دفاع از فرهنگ، دين و ميهن دارد و مبيّن جلوههاي ايمان ديني و تعهّد ملّي هر ايراني در دفاع از ارزشهاي ديني و ملّي و پايداري در برابر زيادهخواهي، ستمگري و تجاوز بيگانگان است كه بر اين اساس، پژوهش پيش روي جلوههاي پايداري و مقاومت را در مجموعة اشعار خوننامة خاك نصراالله مرداني با رويكردي توصيفي- تحليلي بررسي و تبيين كردهاست.
1--2اهميّت و ضرورت پژوهش
پژوهش در ادب پايداري ضرورتي است كه ارزشهاي ديني و ملّي را معرّفي و همگان را به نگهداري و ارتقاي آنها واميدارد و روح پايداري و مقاومت را در ملتهاي مظلوم برانگيخته تا با ايثار و شجاعت در ماندگاري ارزشي خويش بكوشند. بر اين اساس، تحليل و شناخت آثار شاعران از زاوية جلوههاي پايداري مهم است و چون پژوهشي دانشگاهي در خوننامة خاك نصراالله مرداني با تكيه بر عناصر پايداري انجام نشدهاست، تبيين جلوههاي پايداري در خوننامة خاك مهم و ضروري است.
-1-3پيشينة پژوهش
پژوهشهايي در موضوع ساختار و محتواي مجموعة اشعار خوننامة خاك مرداني انجام شده كه پاياننامة »بازتاب بلاغي شهادت و شهادتطلبي در شعر دفاع مقدّس« از قادري - 1392 - بازتاب بلاغي شهادت و شهادتطلبي را در شعر دفاع مقدّس بررسي كرده و اشارة مختصري به بازتاب بلاغي شهادت در خوننامة خاك داشتهاست و مقالات: »نماد رنگ در اشعار مقاومت نصراالله مرداني« از معروف - 1390 - كه نماد رنگ را در اشعار مقاومت مرداني بررسي كرده و نشان داده كه مرداني چگونه با تكيه بر عنصر رنگ جلوههاي پايداري را عرضه كردهاست؛ »تحليل سبكشناختي غزل انقلاب با تكيه بر غزليات نصراالله مرداني و قيصر امين پور« از نامدار و رضي - 1389 - كه ساختار سبكي غزل اين دو شاعر را بررسي و تحليل كردهاست؛ »تصاوير حماسي در مجموعة خوننامة خاك« از تيموري - 1393 - كه تصاوير حماسي مجموعة خوننامة خاك را بررسي كرده و به اين نتيجه رسيدهاست كه اضافة تشبيهي، تشخيص، نماد، تلميح و حسآميزي بيشترين بسامد تصاوير حماسي را در اين اثر
تشكيل دادهاند، امّا پژوهشي با هدف تبيين جلوههاي پايداري در خوننامة خاك ديده نشد.
-2بحث
آثار نصراالله مرداني موجي از جلوههاي پايداري را در خود دارند، چون متعهّد و جانآگاه است و فضاهاي فرهنگي، اجتماعي، سياسي و ... پيش و پس از انقلاب را ميشناسد و درك و دريافت درستي بر اساس زمان و مكان از ايران و جهان دارد. بر اين اساس فردوسيوار براي ايران و ايراني ميزيد و ميانديشد.
-2-1مباني نظري
مباني نظري ادب پايداري در پژوهشهايي جداگانه بررسي و تبيين شدهاست و در اين پژوهش براي يادآوري دو مقولة ادب پايداري و تعهد كه هميشه در كنار هم بايد ديده شوند به اجمال ميآيد.
2--1-1ادبيّات پايداري
ادبيّات پايداري گونهاي از ادب متعهّد است و »به آثاري اطلاق ميشود كه تحت تأثير شرايطي چون: اختناق، استبداد داخلي، نبود آزاديهاي فردي و اجتماعي، قانونگريزي و قانونستيزي با پايگاه هاي قدرت، غصب و غارت سرزمين و سرمايههاي ملّي و فردي شكل ميگيرد. بنا بر اين، جانماية اين آثار، مبارزه با بيداد داخلي يا تجاوز بيروني در همة حوزههاي سياسي، فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي و ايستادگي در برابر جريانهاي ضد آزادي است« - حسامپور و حاجي، . - 123 -121 :1388 بر اين اساس، مخاطب شاعرِ مقاومت همه مردم هستند؛ زيرا شاعرّ انديشههاي پايداري را به قصد اثرگذاري بر اجتماع و ايجاد
